Mexanika boyĺnsha fizikalĺq praktikumda qattĺ denelerdiń aylanbalĺ qozǵALĺSĺN Úyreniwge baylanĺSLĺ bolǵan máseleler mazmunı

MEXANIKA BOYĺNSHA FIZIKALĺQ PRAKTIKUMDA QATTĺ DENELERDIŃ AYLANBALĺ QOZǴALĺSĺN ÚYRENIWGE BAYLANĺSLĺ BOLǴAN MÁSELELER

Mazmunı

Kirisiw.	3
I bap. Qattı denelerdiń aylanbalı qozǵalıslarınıń ulıwmalıq nızamları hám onıń kúndelikli turmıstaǵı kóriniwi.	4
1-§. Qattı denelerdiń aylanbalı qozǵalısı.	4
2-§. Giroskop.	11

Kirisiw
Aylanbalı qozǵalıs mexanikalıq qozǵalıstıń bir túri bolıp tabıladı. Bunday qozǵalısta materiallıq noqat sheńber tárizli qozǵaladı. Al absolyut qattı deneniń aylanbalı qozǵalısında onıń barlıq noqatları parallel tegisliklerde sheńberlerdi táriyipleydi. Barlıq sheńberlerdiń orayları sheńberler tegisligine perpendikulyar bolǵan bir tuwrınıń boyında jatadı hám bul tuwrını aylanıw kósheri dep ataydı [1-5]. Aylanıw kósheri deneniń ishinde de, sırtında da jaylasıwı múmkin. Berilgen esaplaw sistemasında aylanıw kósheriniń qozǵalıwı da, tınıshlıqta qalıwı da múmkin. Mısalı, Jer menen baylanısqan esaplaw sistemasında elektrostanciyadaǵı generatordıń aylanıw kósheri qozǵalmaydı.

Bazı bir aylanıw kósherlerin saylap alǵanda quramalı aylanbalı qozǵalıstı alıw múmkin. Bunday qozǵalıs sıpatında sferalıq qozǵalıstı kórsetiwge boladı hám bunday sferalıq qozǵalısta deneniń noqatları sfera boyınsha qozǵaladı. Deneniń orayı arqalı ótpeytuǵın qozǵalmaytuǵın kósherdiń dógereginde aylanǵan jaǵdaydaǵı aylanbalı qozǵalıstı sheńber tárizli (dóńgelek) qozǵalıs dep ataydı.

Noqattıń inerciallıq esaplaw sistemasına yamasa sistemanıń inerciya orayına qarata mexanikalıq sistemanıń qozǵalıs muǵdarınan waqıt boyınsha alınǵan tuwındı sistemaǵa túsetuǵın barlıq sırtqı kúshler ushın sol noqatqa salıstırǵandaǵı bas momentke teń boladı.

Aylanıw graduslarda yamasa radianlarda ólshenetuǵın múyesh φ, múyeshlik tezlik (rad/sek birliginde ólshenedi) hám (ólshem birligi rad/s²) menen xarakterlenedi.

Bir tekli aylanıwlarda (T arqalı aylanıw dáwiri belgilengen):

Aylanıw jiyiligi – waqıt birligindegi aylanıslar sanı

Aylanıw{\displaystyle \nu ={1 \over T}={\omega \over 2\pi },} dáwiri – bir tolıq aylanıw ushın ketken waqıt. Aylanıw dáwiri T menen ν jiyiligi ańlatpasınıń járdeminde baylanısqan.

Aylanıw kósherinen R qashıqlıqta jaylasqan noqattıń sızıqlıq tezligi

Aylanıwdıń múyeshlik tezligi – aksiallıq vektor (psevdovektor)