Mavzuning asosiy tushunchalari



Download 101,63 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/4
Sana31.07.2021
Hajmi101,63 Kb.
#134107
  1   2   3   4
Bog'liq
Gazlarda elektr toki 090920081036



. Gazlarda elektr toki. Elektr razryadi. Nomustaqil va mustaqil razryadlar. 

Reja. 


Elektr razryadi. 

Nomustaqil razryadlar. 

Mustaqil razryad va uning turlari. 

 

Mavzuning  asosiy  tushunchalari:  Gazlarda  elektr  toki.  Gazlarda  elektr  razryadi.  Ionizatsiya  va 

rekombinatsiya. Nomustaqil va mustaqil razryad. Mustaqil razryad turlari: miltillama, yoy, uchqun, toj razryadlari. 

Yashin. Plazma haqida tushuncha 

 

Gazlarda elektr toki 

 

 

Uy  temperaturasi  sharoitida  gazlar  izolyatorlardir.  Bunga  ishonch  hosil  kilish  uchun  zaryadlangan  yassi 



kondensator  qoplamalariga  elektrometr  ulansa,  uy  temperaturasida  elektrometr  ko’rsatkichi  o’zgarmaydi  (12.3-

rasm).  


Bu  esa  kondensator  qoplamalari  orasidagi  havo  orqali  tok  o’tmayotganligini  bildiradi. 

Demak, havo dielektrik hisoblanadi. Agar kondensator qoplamalari orasiga gugurt chaqib 

havoni  isitsak,  elektrometr  ko’rsatkichi  pasayganligini  ko’ramiz.  Binobarin,  gaz  (havo) 

isitilganda  o’tkazgich  bo’lib  qoladi.  Gazlardan  elektr  tokining  o’tishiga  gaz  razryadi 

deyiladi. Hyech qanday tashqi ta’sir bo’lmaganda gaz molekula va atomlari elektr jihatdan 

neytraldir. Ularda elektr zaryadini tashuvchi zarralar yuq. Ular isitilsa, ultrabinafsha yoki 

rentgen nurlari ta’sir etsa, shu tashqi ta’sir energiyasi hisobiga uning molekula va atomlari 

ionlashadi.  Tashqi  energiya  hisobiga  gaz  zarralarining  harakat  tezliklari  ortib,  o’zaro 

to’qnashganda  ham  ionlashishi  mumkin.  Temperatura  qancha  yuqori  bo’lsa  ionlashish  darajasi  shuncha  yuqori 

bo’ladi.  

Gazlarning  elektr  o’tkazuvchanligining  elektrolitlardagi  elektr  o’tkazuvchanlikdan  farqi  shundaki, 

elektrolitlarda  zaryad  tashuvchi  zarralar  bo’lib  musbat  va  manfiy  ionlar  xizmat  qilsa,  gazlarda  musbat  va  manfiy 

ionlardan  tashqari  to’qnashishlarda  atom  va  molekulalardan  ajralgan  elektronlar  ham  elektr  o’tkazuvchanlikda 

sezilari rol uynaydi. Tashqi ionlashtiruvchi ta’sir to’xtasa  gaz yana izolyator bo’lib qolish mumkin.  Oradagi hosil 

bo’lgan hamma ion va elektronlar elektrodlarga yetib boradiyu, ammo yangilari hosil bulmaydi. Shuning uchun tok 

ham  to’xtaydi.  Bundan  tashqari,  elektron  bilan  musbat  zaryadli  ionlar  to’qnashganda  yana  neytral  atom  yoki 

molekula hosil bo’lishi ham mumkin. Tashqi ta’sir to’xtatilgandan keyin gaz zarralarning rekombinasiyasi ko’proq 

ruy beradi va natijada gaz dielektrikka aylanadi. 

Tashqi ionlashtiruvchining ta’siri tufayli gazlarda hosil bo’ladigan razryadga nomustaqil razryad deyiladi. 

Nomustaqil  razryadning  hosil  bo’lishini  biz  yuqoridagi  kondensator  oralig’idagi  havo  orqali  razryadni 

ko’rganimizda  tanishdik.  Endi  shu  razryadda  tok  kuchi  kuchlanishga  qanday  bog’langanligini  ko’raylik.  Buning 

uchun  maxsus  shisha  balon  olib.  uning  ichiga  ikkita  elektrod  kiritaylik  va  balonni  ma’lum  bosimdagi  gaz  bilan 

to’ldiraylik. Elektrodlarni tashqi manbaga potensiometr (o’zgaruvchan qarshilikli zanjir) orqali ulaylik (12.4-rasm). 

Tashqi  ionlashtiruvchi  ta’sirida  gazni  ionlashtirib  elektrodlar  orasidagi  kuchlanishni  qarshilikni  o’zgartirish  orqali 

oshira  borsak,  elektrodlar  orasidagi  tok  kuchi  ham  orta  boradi  (12.5-

rasm, 0-1 soha). Ammo kuchlanish ma’lum bir qiymatga yetganda tok 

to’yinadi.  Undan  keyin  kuchlanishning  ortishi  bilan  tok  kuchi 

oshmaydi.  (12.5-rasm  1-2  sohalar).  Bu  tokka  to’yinish  toki  deyiladi. 

Ionlashtiruvchining ta’siri to’xtasa, razryad ham to’xtaydi. 

Tok  to’yinish  darajasiga  yetganda  tashqi  ionlashtiruvchi 

tufayli  qancha  ion  hosil  bo’lsa  shu  ionlarning  barchasi  musbat  ion 

katodga va manfiy ion anodga yetib boradi. To’yinish tokining qiymati 

esa tashqi ionlashtiruvchining quvvatiga bog’liq.          

Anod va katod orasidagi kuchlanishning  yanada ortishi bilan 

katta kuchlanishda tezlangan elektronlar neytral atom yoki molekulalar 

bilan  to’qnashib  uni  ham  ionlashtirishi  mumkin.  Natijada  kuchlanish 

ortishi  bilan  ionlar  soni  yanada  ortadi.  Bu  esa  o’z  navbatida  tok 

kuchining  yanada  ortishga  (12.5-rasm  2-3  soha).  va  gaz  razryadining 

o’z-o’zidan  tashqi  ionlashtiruvchi  ta’sirsiz  ham  ro’y  berishga  olib  keladi.  Bunday  jarayon  elektr  maydon 

kuchlanganligi ma’lum qiymatga yetgandan boshlab ro’y beradi. Gaz razryadining bunday turiga mustaqil razryad 

deyiladi.  Mustaqil  razryad  ro’y  berganda  gaz  atomlari  yorug’lik  nuri  chiqara  boshlaydi.  Kichik  bosimlardagi 

gazning  bunday  razryad  turiga  miltillama  razryad  deb  ataladi.  Bundan  tashqari  mustaqil  razryad  paytida 

elektronlarning  neytral  atomlar  bilan  to’qnashishi  paytida  yana  qo’shimcha  elektronlar  bilan  birgalikda  musbat 

ionlar  ham  hosil  bo’ladi.  Kuchli  elektr  maydonida  tezlangan  bunday  ionlar  katodga  kelib  urilib  ulardan  ham 

elektronlarni urib chiqaradi. 

 

12.3-rasm 



 

12.4-rasm  

 

12.5-rasm 



 

 



А 



 

I



T

 

 0 



 2 

 1 


 3 



+     

-     



 

Mustaqil razryadda katod musbat ionlarning zarbi natijasida qizishi mumkin. Bu esa qizish natijasida ham 

elektronlarning  katoddan chiqishiga  sabab bo’lishi  mumkin. Qizish tufayli  metallardan (katoddan) elektronlarning 

chiqishiga termoelektron emissiya hodisasi deyiladi.  

 

Gazning  xossalariga,  elektrodning  turiga  va  joylashishi  hamda  elektrodlarga  berilgan  kuchlanishga  qarab, 



gazlarda mustaqil razryad turlari xilma-xil bo’lishi mumkin. Ularning turlari bilan tanishaylik.  

1. 



Download 101,63 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish