Mavzu: Yadroviy nurlanishning moddalar bilan o’zaro ta`sirlashuvi



Download 0,67 Mb.
bet1/5
Sana11.11.2020
Hajmi0,67 Mb.
#52062
  1   2   3   4   5
Bog'liq
Yadroviy nurlanishning moddalar bilan ta'sirlashvi


Mavzu: Yadroviy nurlanishning moddalar bilan o’zaro ta`sirlashuvi.

Har xir turdagi nurlanishlar moddalarga turli yo’llar bilan ta`sir qiladi. Ulkan zarra hisoblangan alfa zarra oddiy qog’oz bo’lagidan o’ta olmaydi va hatto quruq havoda ham bu miqdor chegaralangan. Boshqa tomondan neytron moddalar bilan juda past ta`sirlashuv qobiliyatiga ega, hatto u Yer diametridan ham o’ta olad.

Nuranishni umumiy holda ikki guruhga ajratish mumkin, zardaylangan va zaryadlanmagan; shuning uchun ham moddalar bilan ta`sirlashuv ikki turga bo’linadi deb faraz qilingandir. Zaryadlangan zarralar o’tgan moddalar bevosita ionizatsiyalansa, zaryadlanmagan zarralar va fotonlar bilvosita yoki ikkilamchi nurlanish orqali ionizatsiyaga sabob bo’lishi mumkin (izoh: ionizatsiya “ionize”- o’zgartirish).

Harakatdagi zaryadli zarra atrofida elektr maydoni mavjud bo’ladi, buning natijasida zarra u o’tayotgan moddaning atomic tuzilishi bilan ta`sirlashadi. Bu ta`sirlashuv zarrani sekinlashtiradi va modda atomidagi elektronlarni tezlashtiradi. Tezlashgan elektronlar ona atomdan ajralib chiqishi uchun yetarli energiyaga ega bo’lishi mumkin, bu jarayon ionizatsiyalanish deyiladi. Zaryadlanmagan harakatdagi zarralarda elektr maydoni mavjud bo’lmaydi, ular faqat to’qnashishlar va turli yo’nalishlarda sochilish hisobiga energiyasini yo’qotishi mumkin, shu orqali munday zarralar ionizatsiyaga sabab bo’ladi. Foton fotoelektrik effect, Kompton effekti, yoki juftlik-hosil-qilish hisobiga energiyasini yo’qotadi. Ionizatsiya intensivligi (jadalligi) zarralar massasiga va ularning umumiy zaryadi kavadratiga to’g’ri proporsional bo’ladi:



bu yerda, I- ionizatsiyalanish quvvati, m- zarra massasi, z-tashilayotgan zaryadlar yig’indisi, Ek- zarra kinetic energiyasi.

Modomiki, alfa zarra uchun m beta zarradan taqriban 7300 marta va z ikki marta katta ekan, alfa xuddi shunday energiyaga ega bo’lgan beta zarradan ko’proq ionizatsiya hosil qilishi mumkin. Bu hodisa sodir bo’lishiga sabab alfa zarralar berilgn energiya bilan sekinroq harakat qiladi va berilgan elektronga ko’proq ta’sir qiladi.

Alfa nurlanish:

Alfa nurlanish odatda og’ir yadrolarning radioaktiv yemirilishida v aba`zi yadro reaksiyalarida vujudga keladi. Alfa zarra 2 ta neytron va 2 ta protondan tashkil topadi, shuning uchun u geliy atomi yadrosi bilan aynan o’xshash. Unda elektronlar yetishmasligi sababli alfa zarra +2 zaryadga ega. Bu musbat zaryad nishondagi atom orbitasidan elektronlarni tortib olishga sabab bo’ladi. Alfa zarra materialdan o’tayotganda, atom yaqinida uning orbitasidagi elekronlarni olib qo’yadi. Elektronlarni tortib olish uchun maxsus energiya belgilangan, shu sababli alfa zarra energiyasini har bir ta`sirlashish davomida kamaytirib boradi. Oqibatda zarra orbitasiga 2 ta elektonni qo’lga kiritib geliy atomiga aylanadi, buning uchun esa ko’p miqdorda kinetik energiya sarflaydi. Alfa zarraning bu qadar ko’p miqdorda energiyasini sarf qilishiga sabab uning kuchli musbat zaryadi va kata massasidir. Energiyaning katta miqdorda yo’qotilishi zarraning biror moddadan o’tishini cheklaydi. Katta energiyali alfa zarralar ham santimetrlardagi havo qatlami yoki qog’oz bo’lagi orqali to’xtatiladi.




Download 0,67 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish