Mavzu: Suitsid Butunjaxon sogliqni saqlash tashkilotining ma'lumotlari boyicha dunyoda har yili

Mavzu:Suitsid

Butunjaxon sogliqni saqlash tashkilotining ma'lumotlari boyicha dunyoda har yili

400—500 mingga yaqin odam oz-ozini oldirish bilan hayotini yakunlaydi, ozozini oldirishga urinishlar esa – o'n barobar ortiq. Yevropa mamlakatlarida ozozini o`ldirish miqdori qotillikdan taxminan uch barobar yuqori turadi.

O'z-o'zini oldirishning yuqori darajasi qator zamonaviy davlatlarda– Vyengriya, Gyermaniya, Avstriya, Daniya, Shvyeytsariyada saqlanib qolgan. O'z-ozini oldirishning past darajasi Ispaniyada, Italiyada, Isroil va Lotin Amerikasi davlatlarida. Masalan, Nikaraguada 100 ming aholiga 32 odam togri keladi. Rossiyada 1980 yillar oxirida 23 odam(100 ming odamga) belgilandi, bu taxminan Gyermaniyada – 21 yoki Fransiyada – 22 odamga muvofiqdir. 1994 yildan boshlab dunyoda birinchi orinni quyidagi davlatlar egalladi: Litva – 45,8; Rossiya – 41,8; Estoniya – 40,9; Latviya – 40,6; Vengriya – 35,3

O'z-o'zini o'ldirish, suitsid (lot. “ozini o'ldirish”) – bu ongli ravishda

qilingan ozini hayotdan maxrum etish.

Suitsidal axloq – ozini hayotdan maqrum qilish haqidagi tasavvurlarga

yonaltirilgan anglangan harakatdir. Korib chiqilayotgan axloq tuzilmasida

quyidagilar ajratiladi:

– shaxsiy suitsidal harakatlar;

– suitsidal korinishlar (fikrlar, maqsadlar, tuygular, muloxazalar, ishoralar)

Suitsidal urinish – bu olim bilan tugamaydigan, ozini hayotdan mahrum qilish vositalarining maqsadga yonaltirilgan opyeratsiyasi.Urinish o'zini yoki boshqalarni hayotdan maxrum qilishga yo'naltirilgan qaytishli va qaytarilmaydigan

bolishi mumkin.

Tugallangan suitsid – letal natija bilan yakunlangan harakat.

Suitsidal korinish oz ichiga quyidagilarni oladi: 1) passiv suitsidal fikrlar (tasavvur, kechinmalar); 2) suitsidal g'oyalar; 3) suitsidal maqsad

Passiv suitsidal-fikrlar oz o'limi mavzusidagi tasavvurlar, fantaziyalar bilan xarakterlanadi (biroq oz ixtiyoridagi harakat sifatida ozini hayotdan maxrum qilish mavzusida emas), masalan: “olib qolsam yaxshi bolardi”, “uxlasangu, qaytib uyg'onmasang

Suitsidal fikrlarning paydo bolishidan boshlab,ularni amalga oshirguncha bolgan muddatni suitsid oldi deb nomlanadi. Uning davomiyligi daqiqalar (o`tkir suitsid oldi) yoki oylar (surunkali suitsid oldi)hisoblanishi mumkin.

Uning davomiyligi daqiqalar (otkir suitsidoldi) yoki oylar (surunkali suitsidoldi) hisoblanishi mumkin. Davomli suitsid oldi hollarida suitsidal axloqning ichki shakllarining rivojlanish jarayoni yuqorida ifodalangan bosqichlarda ochiq-oydin otadi. Otkir suitsidoldi davrida ketma-ketlik aniqlanmaydi va suitsidal g'oya hamda maqsadning darrov namoyon bolishini kuzatish mumkin.

E. Durkgeym oz-ozini oldirishni shaxsning ijtimoiy xususiyatlariga bog’liq holda turlarga boldi. «Anomik» oz-ozini oldirish shaxs va uning atrofidagi muxit ortasida ogir kelishmovchilik natijasida sodir boladi. «Fatalistik» oz-ozini oldirish shaxsiy tragyediyalar xoarida o'ringa ega,masalan, yaqinlarining olimi, ishga layoqatlilikni yoqotish, baxtsiz syevgi. «Altruistik» oz-ozini oldirish boshqa odamlar yoki yuqori maqsadlar uchun sodir etiladi. Nihoyat, «egoistik» oz-ozini o`ldirish notinch vaziyatlar – nizolar, nomaqbul talablardan ketish hisoblanadi.

a) agar oxirgi maqsad qon yoqotishdan olish bolsa, haqiqiy suitsidal

urinish qatorig kiradi

b) agar maqsad atrofdagilarga olish maqsadini namoyish qilish bolgan

bolsa, namoyishkorona-shantajli suiqasd razryadiga kiradi

v) agar maqsad jismoniy ogriqni xis qilish yoki giyohiy kayf xolatini qon

yoqotish bilan kuchaytirish istagi bilan cheklansa, oz-oziga zarar yetkazish;

g) agar, masalan, oz-ozini kesish bemani fikr boyicha “qondan shaytonni quvib chiqarish” maqsadini qoygan bolsa baxtsiz xodisa deb tushinish mumkin

Xayotning yoshlik yoki qarilikning boshlanishi kabi "Kirizis "davri baland suitsidal tayyorgarlik bilan xarakterlanadi

Bola yoshidagi suitsidal axloq vaziyatli-shaxsiy reaktsiya xarakterini oladi, ya'ni olish istagining ozi bilan emas, balki stressli vaziyatlar yoki jazodan qochishga urinish bilan bog’liq

Kopchilik tadqiqotchilarning takidlashicha,13 yoshgacha bolgan bolalardagi suitsidal axloq –kam uchraydigan korinish va faqat 14-15 yoshga yetgandagina suitsidal faollik keskin o'sadi, 16-19 yoshda eng yuqori darajaga yetad

Kopchilik tadqiqotchilarning takidlashicha,13 yoshgacha bolgan bolalardagi suitsidal axloq –kam uchraydigan korinish va faqat 14-15 yoshga yetgandagina suitsidal faollik keskin o'sadi, 16-19 yoshda eng yuqori darajaga yetad

A.G.Ambrumova tadqiqotlarining ma'lumoti boyicha suitsidal axloqli 770 bola va osmir bola tekshirilganda, ularning eng yoshi 7 yoshda bolgan. Kopchiligini qizlar tashkil etgan (80,8 %). qizlarda

zaxarlanish, ogil bolalarda esa yogon tomirlarni qirqish va oz-ozini osish bo`lgan