|
REJA. - QADIMGI TURK KALINDARI.
- QADIMGI MUG’UL KALINDARI.
- QADIMGI ARAB KALINDARI.
Taqvim - vaqt o‘lchovlari-kun, hafta, oy, yilni xisoblash tizimi. Vaqt o‘lchovlarini belgilash tabiat xodisalarining samoviy yoritkichlar harakati bilan bog‘liq davriyligiga asoslanadi.
Taqvim hisobining asosi yil bo‘lib, yilning fasl va oylarga bo‘linishiga va davomiyligiga qarab tuzilgan oy taqvimi, oy-quyosh taqvimi va quyosh taqvimi mavjud. Oy taqvimi. Yerning tabiiy yo‘ldoshi Oyning bir oylik aniq harakati - 29 kun 12 soat 44 daqiqa 2 soniya muddatga asoslanadi. Oyning g‘arbda o‘roq shaklida ko‘rinishi oy boshi hisoblanadi.
Oyning yana shu xolatga qaytib kelishigacha o‘tgan muddat bir oyni tashkil qiladi. 29,5 kunning 12 soati xar ikki oyda bir kun qilib qo‘shib boriladi. Shuning uchun oy taqvimida toq oylar 30 kun, juft oylar 29 kundan qilib belgilangan. 12 soatning qo‘shimchalari (44 daqiqa 2 soniya) to‘rt yilda yig‘ilib bir kun bo‘ladi va u kabisa yilining o‘n ikkinchi oyi oxiriga 29 kunni 30 kun qilib qo‘shib qo‘yiladi. Oy taqvimida oddiy yil 354 kun, kabisa yili 355 kun bo‘ladi. Oy taqvimi musulmon olamining xijriy yil hisobiga asos qilib olingan.
Oy-quyosh taqvimi. Oy va quyoshning xarakatiga asoslangan murakkab taqvim. Bu taqvimda yil 12 oy (bir yili 353-355 kun)dan, ba’zan esa 13 oy (bir yili 383-385 kun)dan iborat bo‘ladi. Oy-quyosh taqvimining xar 19 yilidan 12 yili 12 oydan, 7 yili 13 oydan qilib hisoblanadi. Arablar johiliyat davrida-islomdan avval oy-quyosh taqvimiga amal qilganlar. Bu taqvimdan yahudiylar miloddan avvalgi IV asrdan boshlab xozirgacha foydalanib keladilar. O’rta asrlarda xitoylar ham oy-quyosh taqvimini qo‘llaganlar.
13-asrning 1-yarmida Chingizxon va uning vorislarining istilochilik urushlari natijasida barpo etilgan davlat. 1206 yil bahorda Moʻgʻulistondagi turli toifa qabilalar sardorlarining qurultoyida Temuchin xon etib tayinlangan va unga "Chingizxon" ("Ulugʻ xon") deb nom berilgan, tashkil etilgan davlat "Yakka mongol ulus" deb atalgan. Chingizxon hokimiyatni mustahkamlash yoʻlida bir qancha islohotlar oʻtkazgan. Jumladan, ming oilani bir maʼmuriy birlikka boʻlishga asoslangan va harbiy tus berilgan yangi maʼmuriy tuzum joriy etilgan. Unga koʻra, Chingizxonga tobe boʻlganlar jami 95 ta "ming oila" birligiga boʻlib chiqilgan va bularning har biriga urush davrida Chingizxonga sadoqat bilan xizmat koʻrsatgan kishilar boshliq qilib tayinlangan. Lekin amalda ayrim mingliklar bir necha ming oiladan iborat ham boʻlgan. Min-gliklarni tashkil etishda imkon boricha bir toifadagi qardosh avlodlarni va qabilalarni bir-biridan ajratmaslikka eʼtibor berilgan
Jumladan, ming oilani bir maʼmuriy birlikka boʻlishga asoslangan va harbiy tus berilgan yangi maʼmuriy tuzum joriy etilgan. Unga koʻra, Chingizxonga tobe boʻlganlar jami 95 ta "ming oila" birligiga boʻlib chiqilgan va bularning har biriga urush davrida Chingizxonga sadoqat bilan xizmat koʻrsatgan kishilar boshliq qilib tayinlangan. Lekin amalda ayrim mingliklar bir necha ming oiladan iborat ham boʻlgan. Min-gliklarni tashkil etishda imkon boricha bir toifadagi qardosh avlodlarni va qabilalarni bir-biridan ajratmaslikka eʼtibor berilgan. Mazkur "ming oila"lar, oʻz navbatida, gʻarbiy "oʻng qanot" va sharqiy "soʻl qanot", markaziy va togʻliklar kabi 4 qismga boʻlingan. har bir ming oila yuzlikka va oʻnlikka boʻlingan. Aholini roʻyxatga olish ishlari amalga oshirilgan. 15 yoshdan 70 yoshgacha boʻlgan erkaklar harbiy xizmatga yaroqli deb topilgan
Muhammad payg'ambar kalendari.Muxammad paygambar Makkadan Madinaga kuchgan yildan boshlanadi.622 yil16 iyul juma kuni. Oy kalendari.Qamariy yil deb ham hisoblanadi.Yilning1.3.5.7. 9.11.30 kundan, jufti 29 kun. 1. Muharram (Ashur)-30 (Muqaddas, urushlar ta'qiqlangan) 2. Safar (Safar) -28 (shu oyda kasallik tarqalgan-yuzlari sarg'aygan)3.Rabi al avval (Mavlud)-30 (bahor) 4. Rabi al axir -28(yomg'iryog'gan, daraxt barglari tushgan) 5. Jamodilavval -30 ( kish fasliga to'g'ri keladi) 6. Jamodiloxir -28 (qish fasli) 7. Rajab (Rajab) - 30 (urushdan saqlangan, bexayotirlik) 8. Sha'bon (Borot) -28 (ajralish.Ayrimlari islomni qabul kilmagan)9. Ramazon (Ro'za) -30 (oyning issiq kuni, kam ovqat yeyishgan) lO.Shavval (Hayit)-28 (hech qayerga ko'chmaganlar) 11. Zul- ka'da (Ora)-30 (faqat uyda o'tirish lozim bo'lgan) 12. Zul - hijja (Qurbon) -28-30 ( Makkani ziyorat qilish.Qurbonlik) Haftaning juma kuni bayram bo'lgan. Sha'bon oyini 15 kuni xudodan vahiy kelib, uning kelgusi yilda o'limini xabar qilgan. Ramazonning 27 kechasi «Qur'on» nozil bo'lgan. Ramazonda ro za tutilgan. 1-3 shavvalda O'raza bayrami, 70 kundan so'ng Zulhijjada - Qurbon hayiti o'tkaz'ilgan. Muharramda ( Ashur) -shialar imomi Xusaynni xotira sifatida eslashgan, shu oyni 10 kunida rabbida 16-15 iyul kunida Muhammad payg'ambarni safari yodga olingan. Yil 354 kun kabisa 355 kun deb olingan. Ear 30 yilda 11-kun, 13 sekundni tashkil qiladi.30 yilikning 11-yili kabisa - 355, 19-yilioddiy 354 kundir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
