Mavzu: Oqsillarni choʻktirish yoʻllaeini oʻrganish Savollar

5- labaratotiya mashgʻuloti.

Mavzu: Oqsillarni choʻktirish yoʻllaeini oʻrganish
Savollar:

1. Oqsillarni qanday cho’ktirish usullarini bilasiz?

2. Oqsillarni tuzlar yordamida cho'kmaga tushishini izohlab bering.

3. Oqsillarni spirtlar yordamida cho'kmaga tushishini izohlab bering.

4. Oqsillarni cho'kmaga tushishini yana qanday usullarini bilasiz?

5. Oqsillarni cho'kmaga tushishini qaysi usullari qaytar reaksiya ekanligini misollar bilan izohlab bering.

Javoblar:

Oqsillarni cho'ktirish reaksiyalari turlicha bo'lishiga qaramasdan ular ikki guruhga bo'linadi.

Birinchi guruh reaksiyalari q a y t a r r e a k s i ya l a r deyiladi. Buday deyilishiga sabab, ba'zi bir reaktivlar ta'sirida cho'kmaga tushgan oqsillar, ma'lum vaqtdan keyin qayta eritmaga o'tadi.

Ikkinchi guruh reaksiyalari q a y t m a s r e a k s i ya l a r deyiladi. Bunda oqsillar o'zlarining ko'pgina eruvchanlik, fermentativ xususiyatlarini yo'qotadi. Shu bilan birga oqsillarning shakli yorug'likni yutishi, elektroforetik harakatchanligi, optik aktivligi kabi fizik-ximiyaviy xususiyatlari ham o'zgaradi, ya'ni oqsil denaturasiyaga uchraydi. Bu guruh reaksiyalar qatoriga oqsillarni og'ir metall tuzlari, alkaloid moddalar, kislotalar va, shuningdek, yuqori harorat ta'sirida cho'ktirish reaksiyalari kiradi.

Oqsillarni tuzlar yordamida cho'kmaga tushirish hodisasi oqsillarning tuzlanishi deyiladi. Oqsillarni cho'ktirishda ishqoriy yoki ishqoriy yer metall tuzlaridan foydalaniladi. Har xil oqsillar tuzlarining konsentrasiyasiga qarab turli darajada cho'kmaga tushadi. Oqsillarning shu xususiyatidan foydalanib, ularni bir-biridan ajratib olish mumkin. Masalan, globulinlar ammoniy sulfatniig yarim to'yingan eritmalarida, albuminlar esa ularning to'la to'yingan eritmalarida yaxshi cho'kma beradi.

Oqsillarning turli tuzlar ta'sirida cho'kmaga tushishida muhitdagi pH ham katta rol o'ynaydi. Masalan, albuminlar muhit kuchsiz kislotali bo'lganida natriy va matniy sulfatning past konsentrasiyali eritmalarida osonlik bilan cho'kmaga tushadi.

Oqsillar ko'pgina organik erituvchilar (aseton, efir, spirt kabilar) ta'sirida neytral va kuchsiz kislotali muhitda cho'kmaga tushadi. Oksillar, spirt bilan birga bir oz natriy xlorid tuzidan qo'shganda cho'kmaga tezroq va to'la tushadi. Spirt oqsil zarrachalarini degidratasiyaga olib kelsa, tuz ularni zaryadsizlantiradi. Agar oqsillarni cho'ktirish past haroratda olib borilsayu, tushgan cho'kma esa tezda spirtdan ajratib olinsa, oqsil denaturasiyaga uchramaydi.
Oqsillarning organik kislotalar bilan denaturatsiyasi
Usul organik kislotalar ta’sirida oqsil zaryadi neytrallanib, fazoviy qurilishi buzilishi natijasida denaturatsiyaga uchrab, cho`kmaga tushishiga asoslangan.

Oqsillarning og`ir metall tuzlari bilan denaturatsiyasi

Usul og`ir metall tuzlarini oqsil molekulasidagi aminokislotalar yon radikallarining funksional guruh lari bilan bog`lanishi natijasida oqsilning fazoviy qurilishi buzilib, denaturatsiyaga uchrashi va cho`kmaga tushishiga asoslangan. Og`ir metall tuzlaridan (kumush

nitrat va simob xloriddan tashqari) ortiqcha miqdorda qoshilganda avval hosil bo`lgan cho`kmani eriganligi kuzatilgan. Bunga sabab metall ionlarini adsorbsiyalanishi oqibatida oqsil molekulasi musbat zaryadga o`tadi.

Oqsillarning qizdirilganda cho`kmaga tushishi
Deyarli hamma oqsillar qizdirilganda (50-55˚S va yuqori) denaturatsiyalanadi, natijadaoqsil ozining tabiiy xossasini yoqotadi, eruvchanligi kamayadi. Denaturatsiyalangan oqsilni qizdirilib, cho`kma hosil qilishda uning tarkibidagi tuzlar va vodorod ionlarini konsentratsiyasi katta rol oynaydi. Oqsilni tez va tolaligicha chokmaga tushishi uning izoelektrik nuqtasiga tog`ri keladi, shuning uchun oqsilni qizdirib chokmaga tushirishda muhit reaksiyasini (ph ) uning izoelektrik nuqtasiga moslanadi. Kislotali xossaga ega bo`lgan oqsillar kuchsiz kislotali muh itda, ishqoriy xossalilari esa kuchsiz ishqoriy muh itda cho`kmaga tushiriladi. Kuchli kislotali (nitrat, uchxlorsirka va sulfosalitsil kislotalaridan tashqari) va kuchli ishqoriy eritmalarda qizdirilganda denaturlangan oqsil cho`kmaga tushmaydi, chunki bu muh itda oqsil zarralari qaytadan zaryadlanadi yoki bor zaryadi kuchayadi va birinchi vaziyatda musbat, ikkinchi vaziyatda manfiy zaryadga ega bolib, qarama-qarshi elektrostatik kuchlar ta’sirida ularning turg`unligi oshadi. Shuning uchun kuchli kislotali va kuchli ishqoriy eritmalarda qizdirilganda oqsillar odatda cho`kmaga tushmaydi.
Oqsillarni organik erituvchilar ta’sirida cho`ktirish
Oqsil eritmasiga organik erituvchilar (spirt, atseton, efir va boshqa) qo`shtilganda oqsil cho`kmasi tushadi. Oqsilning tabiatiga qarab cho`kmaga tushiruvchi organik erituvchilarning, masalan, spirtning har xil konsentratsiyasi taqozo etiladi. Cho`kma faqat neytral

yoki kuchsiz kislotali muhitda (kuchsiz kislotali sharoitda oqsilning kolloid zarrachalrini zaryadi juda ham pasaygan boladi) va elektrolitlar, masalan, natriy xlorid ishtirokida tolaligicha kuzatiladi. Agarda choktirish jarayoni past haroratda (0-15˚S) bajarilib, cho`kma tezlikda spirtdan ajratilsa, oqsil ozining tabiiy holatini qayta tiklashi va suvda yana erishi mumkin