Mavzu: mtt gacha yoshdagi bolalarni bilish jarayonlarini tashxislash

Nizmomiy nomidagi TDPU maktabgacha ta’lim fakulteti Maktabgacha ta’lim psixologiyasi pedagogikasi

MTT gacha yoshdagi bolalarni bilish jarayonlarini tashxislash

Sezgi o‘z moxiyati jixatidan birmuncha sodda psixik jarayon (aks ettirish jarayoni) bo‘lishiga qaramay, barcha bilimlarimizning asosiy manbaidir. Narsa va xodisalarning ayrim belgilari, xususiyatlarini aks ettirishdan iborat bo‘lgan sezish prosessining fiziologik moxiyati mashxur fiziolog M Sechenov va I.P.Pavlovlarning analizatorlar xaqidagi ta’limotlarida atroflicha ochib berilgan. Akademik NP.Pavlov organizmning xissiy aks ettirish apparatlarini analizatorlar deb ataydi. Mana shuning uchun har bir sezgi organi anaiizatorlarning barcha qismlarini o‘z ichiga oladi.

• Sezgi o‘z moxiyati jixatidan birmuncha sodda psixik jarayon (aks ettirish jarayoni) bo‘lishiga qaramay, barcha bilimlarimizning asosiy manbaidir. Narsa va xodisalarning ayrim belgilari, xususiyatlarini aks ettirishdan iborat bo‘lgan sezish prosessining fiziologik moxiyati mashxur fiziolog M Sechenov va I.P.Pavlovlarning analizatorlar xaqidagi ta’limotlarida atroflicha ochib berilgan. Akademik NP.Pavlov organizmning xissiy aks ettirish apparatlarini analizatorlar deb ataydi. Mana shuning uchun har bir sezgi organi anaiizatorlarning barcha qismlarini o‘z ichiga oladi.

Ma’lumki, akademik I.P.Pavlov ta’limotiga ko‘ra, xar bir analizator asosan uch qismdan iborat:
2) taassurotni markazga olib boruvchi (afferent) va markazdan tegishli javob reaksiyasini olib qaytuvchi (yefferent) nerv tolalari;
3) analizatorning orqa yoki bosh miyadagi markaziy qismi.
1) tashqi ta’sirlarni qabul qilib oluvchi periferik qism (bu odatda reseptor deb yuritiladi);

Bog‘cha yosh davrida, shuningdek, tovushlarning balandligini farqlash qobiliyati ham rivojlanadi. Biroq, fonematik (og‘zaki) va musiqani eshitish parallel tarzda shakllanmaydi. Fonetik eshitish birinchi yilning oxirlariga borib rivojlanib boradi va bola bog‘cha yosh davrining dastlabki bosqichlarida o‘z ona tilining deyarli barcha tovushlarini amaliy farqlay oladi, passiv nutq bilan bir qatorda faol nutqni ham egallaydi.

• Bog‘cha yosh davrida, shuningdek, tovushlarning balandligini farqlash qobiliyati ham rivojlanadi. Biroq, fonematik (og‘zaki) va musiqani eshitish parallel tarzda shakllanmaydi. Fonetik eshitish birinchi yilning oxirlariga borib rivojlanib boradi va bola bog‘cha yosh davrining dastlabki bosqichlarida o‘z ona tilining deyarli barcha tovushlarini amaliy farqlay oladi, passiv nutq bilan bir qatorda faol nutqni ham egallaydi.
• Bu davrda hid bilish sezgisi ham rivojlanadi. Katta guruh bolalari hidlarni farqlashda kam xatoliklarga yo‘l qo‘yadi, aniqrog‘i ularni aniq ayta oladi. Teri orqali tuyish hamda og‘irlikni seza olish xususiyati ham rivojlanadi. 4 yoshdan 7 yoshgacha bolgan bolalarda bu qobiliyat taxminan ikki barobarga ortadi, A.Ya.Xolodnayaning tadqiqotlari ko‘rsatishicha, fazoda mo‘ljal olishning rivojlanishi bolaning o‘z tana a’zolari fazoviy munosabatlarini differensirovka qilishdan (o‘ng va chap qolni, juft tana qismlarini ajratib nomlashdan) boshlanadi. Idrok jarayoniga so‘zning qo‘shilishi, mustaqil nutqning o‘zlashtirilishi sezilarli darajada fazoviy munosabatlar, yo‘nalishlar haqidagi bilimlarning mustahkamlanishiga yordam beradi (D.A.Lyublinskaya, A.Ya.Xolodnaya, Ye.F.Ribalko va b.q.).