Korroziya so’zi lotincha (Corrosio) so’zidan olingan bo’lib, yemirilish, parchalanish va zanglash ma’nolarini anglatadi.
Korroziya 2 turga bo’linadi. 1.Kimyoviy korroziya
2. Elektrokimyoviy korroziya turlariga bo’linadi. Metallar korroziyasi hozirga vaqtga kelib sanoat miqyosida, qishloq xo’jaligi miqyoida va yana boshqa sohalar miqyosida keng tarqalgan bo’lib, barcha sohalarda keng ziyon yetkazmoqda.
Metall qurilmalarini korroziyadan himoya qilishda ularning yuzalari izolyasiya qoplamalari bilan qoplanmoqda.
Metall yuzasiga qoplangan izolyatsiya qoplamalari ishlash jarayonida vaqt o’tishi bilan tashqi muhit tasirida eskiradi. Natijada tarkibidagi namlik, erigan tuzlar metallga kelib, uning yuzasida galvanik elementlarni hosil qiladi va metallning yemirilishiga olib keladi. Metallarni izolyatsiya qoplamalaridan tashqari protektor, epoksidli lak buyoqlari, anod, katod va ingibitorlar bilan himoya qilinadi. Bu kabi himoya vositalarining ishlatilishi metal qurilmalarining ishlatilish muhiti va joylashuviga qarab qo’llaniladi.
Kimyoviy korroziya
Kimyoviy korroziya bu kimyoviy reaksiyalar tasirida va elektrolid bo’lmagan tok o’tkazmaydigan muhitda sodir bo’ladigan korroziyaga kimyoviy korroziya deyiladi. Kimyoviy korroziya jaraoni gazlar ta’sirida yuqori haroratda va korrozion aktiv elementlari bo’lgan tok o’tkazmaydigan suyuqliklarda shular bilan birgalikda quruq atmosfera sharoitida sodir bo’ladi. Kimyoviy korroziya ham o’z navbatida ikki turga bo’linadi.
Elektrolid bo’lmagan korroziya
Gaz korroziyasi kabi turlarga bo’linadi.
Gaz korroziyasi yuqori haroratda metall bilan gazning (O2) o’zaro ta’sirida sodir bo’ladi. Natijada metall oksidlari sodir bo’ladi.
Temir II – oksidi FeO 2Fe+O2=2FeO
Temir III – oksidi Fe2O3 4Fe+3O2=2Fe2O3
Temir murakkab oksidi Fe3O4 3Fe+2O2=Fe3O4
Temir oksidlarining ko’rinishlari mavjud.
Elektrolit bo’lmagan korroziya
Elektrolid bo’lmagan korroziya ya’ni tok o’tkazmaydigan suyuqliklarga neft va uning mahsulotlari kirib, suv tarkibidagi oltingugurt birikmalari bo’lsa, ularning metall qurilmalariga nisbatan korrozion aktivligi ortadi.
Mahsulotlar tarkibida H2S miqdorini ortishi metall qurilmalarining korroziyalanish tezligini orttiradi.
Elektrokimyoviy korroziya
Elektrokimyoviy korroziya bu elektr toki ta’sirida bo’ladigan korroziya tushuniladi. Elektrokimyoviy korroziya o’z navbatida bir necha guruhlarga bo’linadi.
Kontakt korroziyasi
Atmosfera korroziyasi
Biokorroziya
Elektrokorroziya
Tuproq korroziyasi
Elektrolitlarda korroziya
Kontakt korroziyasi bu metall ionlari turli bo’lgan va ularni biriktirilgan qismiga tok oqib o’tishi jarayonida sodir bo’ladigan korroziyaga kontakt korroziyasi deyiladi.
Atmosfera korroziyasi bu jarayonda atmosferadagi azot, kislorod, is gazi hamda inert gazlar ta’sirida va chaqmoqlar chaqnash jarayonida boradigan korroziyaga aytiladi.
Biokorroziya bu yer usti va yer osti o’simliklarida va har xil zamburug’li o’simliklarning metall yuzasida galvanik elementlarni hosil qilishi va namlikni ortishishiga olib kelgan korroiyaga biokorroziya deyiladi.
Elektrokorroziya bu elektr toki bilan boradigan korroziya hisoblanib, elektr toki yo’nalishlarini o’zgartirib metallning kristall panjaralarini zararlash hisobiga sodir bo’ladigan korroziyaga aytiladi. Bu korroziya turi yana daydi toklar ta’sirida korroziya deb ham yuritiladi.
Tuproq korroziyasi bu korroziya tuproq tarkibidagi mineral moddalar va namlik hisobiga shu bilan birgalikda yer qatlamini joylashuviga qarab sodir bo’ladigan korroziyaga tuproq korroziyasi deyiladi. Tuproq tarkibida namlik va tuzlarning bo’lishi metallar uchun elektrolit sharoitini yaratadi. Bu muhitda yer osti metall qurilmalari elektrokimyoviy korroziya mexanizmi asosida korroziyalanadi.
Elektrolitlarda korroziya bu korroziya turi elektr toki o’tkazadigan suyuqliklarda sodir bo’ladigan korroziyaga kiradi. Elektrolitlarda korroziya ham bir necha turga bo’linadi.
Dengiz va daryo suvlarida
Elektrokimyoviy korroziya dunyo miqyosida keng tarqalgan korroziya turiga kiradi.
Xulosa:
Korroziya bu lotincha “Corrossio” so’zidan olingan bo’lib yemirilish, parchalanish degan ma’noni anglatadi.
Korroziya bu barcha sohalarda tarqalgan bo’lib dunyo uchun muammo hisoblanib kelmoqda. Chunki, korroziya metall qurilmalarining zararlanishiga olib kelmoqda. Metall quvurlarining ichki qismi, reaktrlar va shu kabi barcha metall konstruksiyalarini teshilishiga olib keladi. Bu qurilmalar ichida kuchli bosim bilan ishlaydigan ish jarayonlari boradi bu esa inson omiliga salbiy oqibatlarni keltirib chiqaradi. Shu bilan birgalikda iqtisodiy zararlarni ham keltirib chiqaradi. Bu o’z navbatida bevosita va bilvosita xarajatlarning ortib ketishiga sabab bo’ladi. Shuning uchun metall qurilmalaridan uzoq va xavfsiz foydalanish maqsadida har xil turdagi hioya vositalari; Izolyatsiya qoplamalari, protektorli himoya, ingibitorlar va bitum mastikasi kabi himoya vositalaridan foydalanilmoqda. Bu kabi himoya vositalari metall qurilmalarini qisman bo’lsa ham ishlash muddatini uzaytirib beradi.
