|
1-bosqich: tashkiliy qism.
|
Davomatni aniqlash
|
Xotira mashqi
|
5
|
2-bosqich: Refleksiya. Ehtiyojlarni aniqlash
|
Mavzu bo‘yicha savol-javob orqali tinglovchilarning ushbu mavzuga tayyorligi va ehtiyojlari aniqlanadi
|
savol-javob
|
10
|
3-bosqich:
Mavzu bayoni
|
Mavzuni reja asosida yoritish:
Kesim va uning ifodalanishi
Kesimning turlari
Fe’l kesim va ot kesim
Sodda kesim va murakkab kesim
|
Slaydlar asosida kichik ma’ruza.
Aqliy hujum
O‘zaro tajriba almashish
|
10
10
10
5
|
4-bosqich:
Mustahkamlash:
|
Kurs tinglovcilariga kesim va uning turlari haqida chuqur ma’lumot berishda interfaol o‘yinlar va zamonaviy o‘qitish metodlardan foydalaniladi
|
Guruhlarda ishlash.
|
10
|
5-босқич: Baholash.
Dars yakuni
|
Xulosa (savol-javob, fikr mulohazalar va takliflar)
|
Guruhlarni baholash
Savol-javob
|
10
5
|
6-bosqich: Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar (uyga vazifa)
|
Mavzuga oid savollar
Tegishli adabiyotlar tavsiya qilinadi.
|
Og‘zaki
|
5
|
Nazariy mashg‘ulotning borishi:
1-bosqich: O‘qituvchi mavzuni tanishtiradi. Mashg‘ulotga zarur bo‘lgan jihozlar bilan ta’minlash
2-bosqich: Tinglovchilarning mavzuga oid bilimlari va ehtyojlarini aniqlash maqsadida og‘zaki savol-javob o‘tkaziladi/
3-босқич. Mavzuni reja asosida yoritish:
Slaydlar yordamida kichik ma’ruza., o‘quvchilarning nutqini o‘stirishning eng muhim vazifalardan biri ekanligi. Pedagog faoliyati birinchi navbatda shaxs imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishdan iboratligi, uning bilim va malakalarini vatan ravnaqi va taraqqiyoti uchun yo‘naltirishga qaratilishi.
Kesim va uning ifodalanishi
Kesimning turlari
Fe’l kesim va ot kesim
Sodda kesim va murakkab kesim
4-bosqich: Mustahkamlash: Kurs tinglovcilariga kesim va uning turlari haqida chuqur ma’lumot berishda interfaol o‘yinlar va zamonaviy o‘qitish metodlardan foydalaniladi. Guruhlarda ishlash.
5-bosqich: Savol – javob asosida o‘qituvchining mavzuni mustahkamlash bo‘yicha xulosasi bayon qilinadi
6-bosqich: O‘qituvchi mashg‘ulot yakunida umumiy xulosalar bildiradi va adabiyotlar tavsiya qiladi.
Kesim va uning ifodalanishi
Eski darsliklarda : “ Ega haqidagi xabarni bildirib , unga grammatik tobe bo‘lgan bo‘lak kesim deyiladi “ ,-deyilgan . Aslida , kesim gap markazi bo‘lib , u tasdiq-inkor , zamon , mayl , shaxs-son ma`nolarini ifodalab keladi , hukmni ifodalaydi va gapning boshqa bo‘laklarini o‘z atrofida birlashtiradi .
Gapni yuzaga keltirish , fikrni ifodalash jihatdan kesimning gapdagi ahamiyati juda katta . U hukmni ifodalovchi , gaplikning asosiy belgilarini ko‘rsatuvchi eng muhim bo‘lakdir . Gapda ega ham , ikkinchi darajali bo‘laklar ham (to‘ldiruvchi , hol , aniqlovchi ) bevosita yoki bilvosita kesimga bog‘lanadi .
Ega , to‘ldiruvchi , hol kesimga bevosita , ya`ni to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘lanadi .
M : Dehqonning gaplari Luqmonga qattiq ta`sir qildi .
1) gaplari (ega ) ta`sir qildi 2) qattiq (hol ) ta`sir qildi
3) dehqonning (aniqlovchi) gaplari 4) Luqmonga (to‘ldiruvchi ) ta`sir qildi
Kesim nima qildi ? nima qilyapti ? nima qiladi ? nima ? kim? nechanchi ? qanday ?
nechta ? kabi so‘roqlarga javob bo‘ladi .
M: Dehqonlar dalada ishlayapti . - nima qilyapti ? Mashina joyidan qo‘zg‘aldi .-
( nima qildi ? ) , Otam – shifokor . – kim ? Hayot go‘zal .- qanday ?
66
Kesim qaysi turkum so‘zlari bilan ifodalanishiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi :
1) ot kesim ; 2) fe`l kesim .
Kesim tuzilishiga ko‘ra ham ikki xil : sodda kesim va murakkab kesim .
Kesimning turlari
Tuzilishiga ko‘ra Ifodalanishiga ko‘ra
sodda kesim murakkab kesim ot kesim fe`l kesim
sodda ot-kesim sodda fe`l -kesim
murakkab ot-kesim murakkab fe`l -kesim
Fe`l kesim va ot kesim
Fe`l kesim - fe`l va uning sifatdosh , ravishdosh formalari bilan ifodalangan kesim .
Fe`l-kesim quyidagi ko‘rinishlarga ega :
a) sof fe`l kesimlar : Gullar ochildi . Atrof yashnadi . Bolalar o‘ynayapti;
b) ravishdosh bilan ifodalangan kesim : Motor gurillab , mashina oldinga intildi ;
d) sifatdosh bilan ifodalangan kesim : It xurar – karvon o‘tar . Gullar ochilgan .
Ot kesim – fe`ldan boshqa so‘z turkumlari , shuningdek , fe`lning harakat nomi shakli
bilan ifodalangan kesim . Ot –kesimlar quyidagicha ifodalanadi :
a) ot bilan : Onam – o‘qituvchi . Bular o‘quvchi . Men sening o‘g‘lingman . Oyoq
yugurgisi - oshga , til yugurgisi – boshga .
b) sifat bilan : Atrof charag‘on . Tabiat go‘zal . Usti yaltiroq , ichi qaltiroq .
d) son bilan : Birniki mingga , mingniki tumanga .U sinfda birinchi .Hammasi o‘nta .
e) olmosh bilan : Sen kimsan ? Istagim – shu . Aybdor sizsiz .
f) ravish bilan : Ishchi kuchi ozmi ? Talabgorlar ko‘p .
g) modal so‘z bilan : Issiq ovqat bormi ? Bularning insofi yo‘q . Kitob menga kerak .
h) harakat nomi bilan : Maqsadim – o‘qish . Yashamoq –kurashmoq .
i) undov va taqlid so‘zlar bilan : Orqada qolganlarning holiga voy . Yaprpqlar
shildir-shildir . Otning quloqlari ding edi .
Sodda kesim va murakkab kesim
Kesimlar tuzilishiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi : sodda kesim va murakkab kesim .
Sodda kesim – birgina so‘z bilan ifodalangan kesim . M: Mard maydonda bilinar . Paxta va tilladan yurt bezandi . Opam Tinglovchi . Ishlar ko‘p . Havo issiq .
Murakkab kesim – ikki va undan ortiq so‘z bilan ifodalangan kesim . M: Odamlar tarqala boshladi . Uchrashuv qiziqarli bo‘ldi . To‘garak mashg‘ulotlari haftada bir marta o‘tadigan bo‘ldi . Bizda odat mana shu edi . Mehnatning noni shirin bo‘ladi . Bu kitobni o‘qib chiqdim . Vazifani puxta bajarish kerak .
Esda saqlang . Tarkibida ko‘makchi fe`l va bog‘lamalar (-dir bundan mustasno ) ishtirok etgan kesim murakkab kesim sanaladi . Bog‘lama sodda ot-kesimni murakkab ot-kesimga aylantiradi . M:
Sodda ot kesim Murakkab ot kesim
Birovni qarg‘ash gunoh . Birovni qarg‘ash gunoh sanaladi .
Bugun havo issiq . Bugun havo issiq bo‘ldi .
Otasi - shifokor . Otasi shifokor ekan .
Biz ham boramiz . Biz ham borishimiz kerak .
Foydalanilgan adabiyotlar:
Test savollari:
Hosilimiz mo‘l bo‘lsa uyimiz donga to‘lsa, turmushimiz bo‘lar farovon. Murakkab qo‘shma gapning qaysi turiga kiradi?
A) bir necha bosh gapli murakkab qo‘shma gap.
B) qismlari uyushgan murakkab qo‘shma gap
S) aralash murakkab qo‘shma gap
D) to‘g‘ri javob yo‘q
Shuni unutmangki siz kelajagimiz va butun umidimiz sizlardan. Ushbu gap murakkab qo‘shma gapning qaysi turiga kiradi?
A) qismlari uyushgan murakkab qo‘shma gap
B) aralash murakkab qo‘shma gap
S) bog‘lovchisoz qo‘shma gap
D) a va b javoblar to‘g‘ri
Kimning qalbi pok bo‘lsa, uning ishlari o‘z-o‘zidan uyishib ketaveradi, hamma unga madadkor bo‘ladi. Murakkab qo‘shma gapning qaysi turiga kirishini aniqlang.
A) qismlari uyushgan murakkab qo‘shma gap
B) bir necha bosh gapli murakkab qo‘shma gap.
S) bir necha ergash gapli murakkab qo‘shma gap.
D) barcha javoblar to‘g‘ri
Turli bog‘lovchi vositalar yordami bilan o‘zaro bog‘langan uch va undan ortiq gaplarning bir butunligi qanday gap sanaladi?
A) ergashgan qo‘shma gap
B) bog‘langan qo‘shma gap
S) bog‘lovchisiz qo‘shma gap
D) murakkab qo‘shma gap
Bog‘lovchisiz qo‘shma gapni aniqlang?
A) Shunday odamlar borki kelajagini oldindan bashorat qila oladi
B) Suv keldi cho‘llarda hayot boshlandi
S) Ravshanlik tilning asosiy fazilatidir
D) Erta eksang, erta o‘rasan
Bog‘lovchisiz qo‘shma gap qismlarini yozuvda ajratish uchun qanday tinish belgilari ishlatiladi?
vergul
tire
2 nuqta, nuqtali vergul
Javoblar to‘g‘ri
Qo‘shma gaplar necha turli bo‘ladi?
A) 2
B) 3
S) 4
D) 5
Matndagi tinish belgilaridan keyin qanday bog‘lovchi vositalarni qo‘llash mumkin?
Aqling bo‘lsa, biron narsani o‘rgan, . . . . o‘quvsiz aql ko‘ylaksiz tana, yoinki beqiyofa odamdir, . . . . ilmni aqlning yuzb deyishadi-ku.
A) shuning uchun, go‘yo
B) yoki, balki
S) chunki, axir
D) lekin, xatto
Qaysi qatorda qo‘shma gap berilmagan?
A) Ilm inson ro‘zin ochar, qulog‘in ochar, fan miyaga idrok bilan yorug‘lik sochar
B) Bilim o‘z sohibini qashshoq qilmaydigan bitmas-tuiganmas boylikdir, o‘g‘ri va qalloblar uni hech o‘g‘irlab ololmaydilar.
S) Inson tanasidagi sog‘lom aql, eng kichik vujudda jamumjam bo‘lgan beqiyos buyuklikdir
D) Aql bu – yolqinlanuvchi oyna, nur taratadi-yu, o‘zi muzdek qolaveradi.
Tarkibida uch va undan ortiq sodda gaplar ishtirok etgan qo‘shma gaplar qanday qo‘shma gaplar deyiladi?
A) bog‘langan qo‘shma gap
B) ergashgan qo‘shma gap
S) bog‘lovchisiz qo‘shma gap
D) murakkab qo‘shma gap
Do'stlaringiz bilan baham: | 
