Mavzu: dastlabki arxivlarning tashkil etilishi. Qadimgi arxivlar

---

1 
2–MAVZU: DASTLABKI ARXIVLARNING TASHKIL ETILISHI. 
QADIMGI ARXIVLAR. 
 
REJA:
1. Dastlabki arxivlarning tashkil etilishi. 
2. Dastlabki arxivlarning faoliyati. 
3. Bogazkent arxivi. 
4. Quyundjiq arxivi. 
5. Tel-El-Amarna arxivi. 
6. Nineveya arxivi. 
7. Kultepa arxivi. 
 
Tayanch tushunchalar:

 Kutubxonalar, kutubxona–arxiv, nodir buyumlar, “Arxivium”–hukumat 
binosi”, Xartiya–(yun. Charts-qozoq yorliq), Bogazkent, Quyundjiq, Tel-El-
Amarna, Nineveya, Kultepa, qadimgi arxivlar, qo’lyozmalar, fond, manbalar.
Tarix fani taraqqiyoti belgilovchi omillar orasida arxiv materiallari, ayniqsa 
diqqatga sazovordir. Shuning uchun tarixiy jarayonlarni yoritishda arxiv 
hujjatlarini qayta tadqiq va tahlil etish masalasi alohida e‟tiborga molik ekani 
shubhasiz. 
Arxiv bu idoralar, korxonalar, tashkilotlar, shuningdek tarixiy shaxslar 
faoliyatiga oid hujjatlar saqlanadigan muassasa hisoblanadi, lekin bu arxivlarning 
bu bosqichlariga etib kelishining ham o„z tarixi bor. Arxivlarning ham ularda ish 
yuritish, hujjatlarni saqlash asrlar mobaynida shakllanib kelgan.
Hujjat tushunchasi xulosa qiladigan bo„lsak ma‟lumotlarni o„zida saqlovchi 
har bir manba hujjat hisoblanadi.
Arxiv hujjatiga keladigan bo„lsak – o„zida ma‟lumotlarni saqlayotgan 
vositadagi ma‟lumotlar jamiyat, jamiyatning madaniyat, tarixiy yodgorlik, ilmiy 

---

2 
qarashlarga oid bo„lib tarixyi arxivlarda saqlanayotgan hujjatlar arxiv hujjatlari 
hisoblanadi.
Arxiv hujjatlari deganda – bu bo„lib o„tgan voqea-xodisa, jarayon yoki 
bajarilayotgan ishlarni inson tomonidan xatlar, grafiklar, fotorasmlar va boshqa 
yo„llar bilan ma‟lumotlarni o„zida saqlovchi har qanday vosita hisoblanadi.
Tarix fanini o„qish va o„rganishda arxivlarning ahamiyati juda katta 
hisoblanadi.
Arxivlar qadimdan mavjud bo„lgan bo„lsada arxivlarni markazlashtirish 
to„g„risidagi qonun O„rta Osiyo va Rossiya hududlarida XX asr boshlarida qabul 
qilingan. 
Jumladan 1918 yil 1 iyunda Xalq Komissariyatining “Arxiv ishini qayta 
qurish va markazlashtirish” to„g„risida dekreti qabul qilindi.
XIX asrda Xartiyalar maktabi bu arxivchilarni maxsus tayyorlaydigan maxsus 
maktab bo„lib ilk bor Fransiyada tashkil etilgan. 1821 yilda Fransiyada Xartiya 
arxivshunoslar maktabi mashkil etilib unda arxivshunos mutaxassislari maxsus 
tayyorlanadi.
Xartiya – (yun. Charts-qozoq yorliq) o„rta asrlardagi va ommaviy huquqiy va 
siyosiy tusdagi hujjat. Xalqaro huquqda odatda Deklaratsiya so„zining sinonimii 
sifatida qo„llanib majburiy kuchga ega bo„lmaydi. Xalqaro aktning umumiy 
qoidalari va maqsadini ifodalaydi. Ikkinchi tomondan eski qo„yozmalarga nisbatan 
ishlatiladi.
Ilk qadimgi kutubxona arxivlari qadimgi Sharq va ikki daryo oralig„i 
davlatlarida paydo bo„lgan. Bular Firavnlar va shohlar kutubxona-arxivlari bo„lib, 
eng kattasi Ossuriya shohi Ashurbanipal kutubxona-arxividan 20 mingdan ortiq 
loy taxtachalarga yozilgan hujjatlar topilgan ( ular mil. avv. VII asrga oid.)
Rimda mil avv. I asrga kelib ko„pgina shaharlarida kutubxona-arxivlar paydo 
bo„lgan. Xitoyda mil.avv. bir necha yuz yilliklar davomida, Yaponiyada milodning 
birinchi yuz yilligida shoh saroylari qoshida va ibodatxonalarda kutubxona 
arxivlari mavjud bo„lgan. 

---

3 
Bundan tashqari arxeolog olimlar tomonidan ko„pgina qadimiy davrlarga 
tegishli arxiv qoldiqlari topilgan. Ular Bogazkent, Quyundjiq, Tel-El-Amarna, 
Nineveya, Kultepa arxivlaridir.