Mavzu: Birsostavligaplar

Mavzu: Birsostavligaplar

Soddagaplaregavakesimsostavidaniboratbo‘lishiyoki bosh bo‘laklardanbiriningishtirokibilantuzilganbo‘lishimumkin.Shungaqarabgaplarbirsostavlivaikkisostavli deb yuritiladi.Birsostavlivaikkisostavligaplarnibir bosh bo‘-lakligaplarvaikki bosh bo‘lakligaplar deb ham nomlashmumkin. Birsostavligaplardagapning Grammatik asosibir bosh bo‘laktarkibidan, ya’niyoegavaungaoidso‘zlardan; yokesimvaungaoidso‘zlardantuziladi. Odatdaikkisostavlisoddagaplarsubyektvapredikatdaniboratbo‘ladi, ya’niular-da egavakesim ham, ikkinchidarajalibo‘laklar ham ifodala-nadi. Masalan: Ularkelishdi. (ikkisostavliyig‘iqsodda gap) UlarkechaToshkentdanJizzaxgakelishdi (ikkisostavliyoyiqsodda gap). Birsostavligaplardapredikativlik bosh gaplardanbiriifodalanadi. Birsostavli gap bo‘laklargaajratilmaydi, bi-roqbirsostavligapningharbirio‘zlogik-grammatikxususi-yatlarigaqarab, yoega, yokesimsostavinianglatibturadi. Birsostavlisoddagaplarma’novaqurilishjihatigako‘rabir ne-cha turgabo‘linadi.

1.Shaxsi aniq gap. 2. Atov gap. 3. Shaxsitopilmas gap. 4.Shaxsi noma’lum gap. 5. Shaxsiumumlashgan gap. 6.Infinitiv gaplar. 7. Undashgaplar.

1. Shaxsianiqgaplardaegaqo‘llanilmaydi, biroqkesimdan, uningnechanchishaxsbilanifodaetilishidan, ya’nikesimdagishaxsaffikslaridananglashilibturadi. Masalan:Darsgakeldim. Bugundarsgakelasanmi?Birinchigapdakesim (keldik) danegabirinchishaxsekanligi, ikkinchigapdaesakelasanmi? Kesimidaneganingikkinchishaxsdaekanligianglashiladi.

2.Atov (nominativ)gaplar boshkelishikformasidagiotlarbilanifodalangan gap. Kecha. Sahro. Uyquvashovqin.

3. Shaxsitopilmas gap ish-harakatningkimgayokinimagabog‘liqekaninianglatmagan, ya’niegasiyo‘qvabo‘lishimumkinbo‘lmagan gap. El og‘zigaelaktutibbo‘lmaydi.

4. Shaxsiumumlashgan gap ish-harakatningma’lumshaxsgaqaratilganliginianglatmay, hammagaqaratilgangapdir. Bugungiishniertagaqo‘yma. Shaxsiumumlashgangapningkesimiko ‘pincha 3-shaxs buyruq-istakmaylidagishaklbilanqo‘llanadiva 1- va 2- shaxsdagife’llarbilankamifodalanadi.Shuningdekshaxsiumumlashgangapningkesimishart-istakmaylidagife’l-lar bilan ham ifodalanadi. Mehnatqilsang, rohatko‘rasan. Olimbo‘lsang, olamseniki.

5. Undashgaplardabirso‘z, asosan, undovso‘zlardaniboratbo‘ladi: Hoy! Birinchilikniqo‘ldanbermangiz.

6. Infinitivgaplarda bosh bo‘lak, ya’niyetakchiso‘zinfinitivbilanifodalanadi. Masalan:O‘qish!Buyoshavlodningezguniyatidir. Bu misoldabilinibturibdiki, infinitivgaplarko‘pinchaemotsionalxaraktergaegabo‘ladivashungaxosintonatsiyabilantalaffuzqilinadi. Bundaygaplarningmazmunidanish-harakatatash, shungamos his-hayajon, shodlikkabima’nolaranglashiladi.

7. Nominativgaplarpredmet, voqea-hodisaningnominiatab, uningmavjudliginitasdiqlashyo'libilanhosilqilingankesimsizgaplardir. Masalan:Urush!Nomingo‘chsinjahonda…