Mavzu: Avstraliya va Okeaniya



Download 140 Kb.
bet3/9
Sana15.05.2021
Hajmi140 Kb.
#64240
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Bog'liq
.archivetempAvstraliya va Okeaniya

Hududiy bo`linishi

N

Shtatlar va hududlar

Maydoni,

ming kv.km



Ma`muriy markazi

1

2

3



4

5

6



7

8


Yangi Janubiy Uels

Viktoriya

Kvinslend

Janubiy Avstraliya

G`arbiy Avstraliya

Tasmaniya

Shimoliy hudud

Federal poytaxt hududi



801,4

227,6


1727,5

984,4


2527,6

68,3


1347,6

2,4


Sidney

Melbrun


Brisben

Adelaida


Pert

Xobart


Darvin

Kanberra




Okeniyaning siyosiy bo`linishi


T/r

Mustaqil davlatlar va qaram orollar nomi

Maydoni

(ming kv.km)



Aholisi,

ming kishi (1999)



Poytaxti yoki ma`muriy markazi

1

Amerika Samoasi

0,195

67,7

Pago-Pago

2

Vanuatu Respublikasi

12,22

189,6

Port-Vila

3

Guam(AQSH mulki)

0,549

151,7

Xagatna

4

Irian–Jaya (Indoneziya provinsiyasi)

422

3506

Jayapura

5

Kiribati Respublikasi

0,81

91,9

Bairiki

6

Kuk orollari (Yangi Zelandiya mulki)

0,237

20,0

Avarua

7

Marshall orollari Respublikasi (AQSH bilan erkin uyushgan)

0,181

50,8

-


8

Mikroneziya Federativ shtatlari (AQSH bilan erkin uyushgan)

0,7

133,1

Pamshir

9

Nauru Respublikasi

0,021

11,8

-

10

Niue (Yangi Zelandiya mulki)

0,262

2,08

Alofi

11

Norfolk (Avstraliya mulki)

0,34

2,21

Kingston

12

Palau Respublikasi (AQSH bilan erkin uyushgan)

0,508

18,7

Koror

13

Papua-Yangi Gvineya

462,8

4900

Port-Morsbi

14

Pitkern (Buyuk Britaniya mulki)

0,035

0,058

Alamstaun

15

Samoa

2,8

179,4

Apia

16

Solomon orollari

27,6

466,1

Xoniara

17

Tokelau (Yangi Zelandiya)

10,12

1,5

Tokelau

18

Tonga Qirolligi

0,748

102,3

Nukualofa

19

Tuvalu

O,026

10,8

-

20

Uollis va Futuna orollari (Fransiya mulki)

0,274

15,2

Mata-Utu

21

Fiji Orollari Respublikasi

18,4

832,4

Suva

22

Fransiya Pleneziyasi

4,2

249,1

Papaete

23

Shimoliy Mariana orollari (AQSH bilan erkin birlashgan)

0,457

69,3

_


24

Yangi Zelandiya

270,5

3700

Vellington

25

Yangi Kaledoniya

19,01

201,8

Numea



Tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari

Avstraliya relyefining aksariyat qismi tekislik. Dengiz sathidan o`rtacha balandligi (215m) jihatidan Avstraliya materiklar ichida eng past. Yer yuzasi 95 %ining mutloq balandligi 600 m dan oshmaydi. Yirik orografik qismlari: 1) G`arbiy Avstraliya yassi tog`ligi – o`rtacha mutloq balandligi 400-500 m, tizmalari va supa tog`laridan iborat; 2) markaziy pasttekislik – ko`p qismining mutloq balandligi 100 mga yetmaydi. Avstraliyaning eng past nuqtasi ham (-12m) o`sha yerdagi botiqda joylashgan Eyr ko`li yonida; 3) Katta Suvayirg`ich tizmasi (materik sharqida) – o`rtacha balandlikdagi ayrim-ayrim, cho`qqilari yassi tizma tog`lar. Avstraliyaning eng baland nuqtasi – Kostyushka tog`i (2230 m) janubdagi Avstraliya Alp tog`larida.

Avstraliya iqlimiy jihatdan subekvatorial, tropik va subtropik va subtropik mintaqalarida joylashgan. Iqlimi quruq tropic, sharqiy sohillari esa nam tropic. Buning sabablari: Asosiy daryosi Murrey (Darling bilan)

Avstraliya iqlimi uning shimoliy qismi (200 janubiy kenglikgacha) ekvatorial mussonli, o`rta katta qismi ( 200-300 janubiy kengliklar oralig`i) tropik cho`l va janubi-g`arbiy chekkasi qishda yog`in ko`proq yog`adigan subtropik iqlimli mintaqalarga kiradi. Avstraliya janubi yarimshardagi eng issiq quruqlik, uning 2/3 qismi cho`l va chalacho`llardan iborat. Qirg`oqlaridan materik ichkarisiga tomon yog`in miqdori tez kamayib boradi, lekin ko`p yillik yog`insiz davrlar bo`lmaydi. Yozda (dekabr-fevral) quruqlik g`oyat qizib (tempratura 360 dan ortadi) materik ustida past bosim oblasti bujudga keladi, uning janubiy chekkalaridagina baland bosim qaror topadi, shu sababli janubi g`arbda va Nallarbor tekislida yog`in tushmaydi. Haroratning mavsumiy o`zgarishi asosan tropik va subtropik mintaqalarining ichki rayonlarida ko`proq namoyon bo`ladi. Yanvar oyida 400 dan yuqori issiq tempraturalar shimoli-g`arbda (Morbl-Bar) bo`ladi. Mutloq maksimum harorat 53,10 Klonkarrida (Kvinslend) kuzatilgan. Mutloq minimum harorat Avstraliyaning ichki rayonlarida – 4,60 ga tushadi. Faqat Avstraliya Alp tog`larida sovuq barqarorroq bo`lib turadi. U yerda -220 gacha sovuq qayd qilingan. Tekisliklarda tuproqning yuza qatlami ahyon-ahyondagina muzlaydi. Yil davomida ikkita mavsum – quruq va yog`ingarchilik mavsumlari kuzatiladi. Murrey tekisliklarida momaqaldiroqli jalalar, janubi-sharqdagi tog`larda musson yomg`irlari yog`adi. Sharqiy sohilining ko`p qismida iqlim tropic dengiz iqlimi, issiq. Shimolda yog`inlarni shimoli-g`arbiy mussonlar keltiradi. Bu yerda yog`in sohilida 1500 mm, 100-200 janubiy kengliklarda 400-500 mm. Avstraliyada eng ko`p yog`in (2243 mm) Kernskda yog`adi. Eng kam yog`in (300-250 mm) materik g`arbida yog`adi. Katta Suvayirg`ich tizmasi Tinch okeanidan esuvchi iliq van am shamollarni to`sib, Avstraliyaning sharqiy sohili va ichki rayonlarida yg`in taqsimotini murakkablashtiradi. Qishda (iyun-avgust). Avstraliyaning ayniqsa janubiy va janubi-sharqiy qismlari sovuq (120,50), yuqori bosim oblasti tarkib topadi.

Ichki suvlari. Avstaraliyaning 60 % maydoni oqmas ichki havzaga, 7 % Tinch okeani va 33 % Hind okeani havzasiga mansub. Avstraliyada oqar suvlar ko`p emas. Okeanga quyiladigan daryolar qisqa, tog`lardan boshlanadi, suv miqdori doimiy emas. Eng sersuv daryosi Murrey (Marri) yirik irmog`i – Darling. Ichki berk havzani kesib o`tivchi chuqur o`zan (krik)lar ko`p, ularda faqat yog`ingarchilik vaqtlardagina suv oqadi. Avstraliya cho`llaridagi suvlar sho`r. Yer osti suvlari ko`pincha minerallashgan, zahirasi katta. Ular bir necha artezian havzada to`plangan, bunday suv 200 m, ba`zan 500 mgacha chuqurlikdan chiqadi. Sho`r ko`llar ichida eng yirigi Eyrning yozda maydoni ba`zan 15 ming kv.kmga yetadi. Undan janubda Torrens, Gerdner, G`arbiy platoda Amadies ko`llari bor. Avstraliya yer osti suvlariga boy. Umumiy maydoni 4800 ming kv.kmni tashkil qilgan 33 ta artezian havzasi mavjud; ulardan eng yiriklari – Katta Artezian, Murrey, Morton-Klarens, Yukla, Offiser, Jorjina. Yer osti suvlaridan qurg`oqchil rayonlarda sug`orish, sanoat va transport ehtiyojlari uchun foydalaniladi

Okeaniya Tinch okeanining markaziy va g`arbiy qismlaridagi orollar to`dasi.280251 shimoliy kenglik bilan 520301 janubiy kengliklar va 1300 sharqiy uzunliklar bilan 1050 g`arbiy uzunliklar oralig`ida. G`arbiy qismi Avstraliya va Malay arxipelagiga yondosh. Orollarning umumiy maydoni 1,26 mln km.kv, shuning 80% Yangi Gvineya va Yangi Zelandiya orollariga to`g`ri kiladi.

Okeaniya uch qism : Polineziya, Melaneziya va Mikroneziyadan iboratdir. Orollar suv osti tizmalari yoki marzalarining tepalaridir. Melaniziya (Solomon, Yangi Gebrid, Yangi Kaledoniya va boshqa orollar) Avstraliyaga juda yaqin joylashgan, Polineziya (Gavayi, Samoa, Tokelau va boshqa orollar) esa Avstraliyadan ancha olisda, Tinch okeanining janubiy va markaziy qismalarida joylashgan. Mikroneziya (Korolina, Marshall, Mariana, Gilbert va boshqa orollar) Yangi Gviniya orolidan shimolda, Filippin orollaridan sharq tomondagi akvatoriyada tarqalgan. Okeanda passat shamollar hukmronlik qiladi. Dengiz tropik iqlimi tarqalgan, yog`in ko`p yog`adi.

Okeaniya orollari janubiy yarim sharning tropik va subtropik mintaqasida joylashgan, yumshoq issiq iqlim (yer sharidagi eng shinam, yoqimli va qulay) harorati, yetarli yog`in miqdori bu kengliklarda yetishtiriladigan qishloq xo`jaligi ekinlaridan mo`l hosil olishdan tashqari, bir necha marta hosil olish imkonini beradi (Kokos palmasi, banan, kakao,kofe, choy, shakarqamish, paxta, ildizmevalilar: taro, batat, yams, monioki va boshqalar.)..

Avstraliya geologik tuzilishining o`ziga xos xususiyatlari mineral xom ashyo resurslariga boy va xilma-xil bo`lishiga olib kelgan. Foydali qazilma resurslari bilan o`z ehtiyojlarini qondirishdan tashqari xalqaro bozorga ham chiqaradi. Birinchi navbatda bu qora va rangli metal rudalari, uran, ikkinchi o`rinda ko`mir, ligerlovchi va kamyob metallar, oltin zahiralariga taalluqlidir.

Avstraliya xilma-xil foydali qazilmalarga boy. Shulardan ba`zilari ahamiyati va zahirasi bo`yicha dunyoda yuqori o`rinlarni egallaydi. Temir rudasi, mis, nikel, uran rudalari, boksitlar, ko`mir, oltin, olmos konlari shular jumlasidandir.

Temir rudasining yirik konlari (Tom-Prays, Maunt, Maunt-Ueylbek) mamlakat g`arbida, oltin konlari (Kambalda, Leonora) janubi-g`arbida, nikel ruda konlari (Grinveyl) shimoli-sharqiy va janubi-g`arbiy qismlarida alyuminiy (boksit) rudalari konlari (dunyodagi eng yirik kon Ueypa-York yarim orolida topilgan, yana Gov va boshqalar), uran rudalari konlari (Nabarlek) shimolda, polimetall rudalari konlari (Broken-Xill va boshqalar) janubiy va shimoliy qismlarida, olmos konlari (Uinton va boshqalar) mamlakatning sharqiy va janubiy hududlarida joylashgan. Ko`mir konlari materikning janubiy va janubi-sharqiy qismlarida topilgan, neft va tabiiy gaz konlari mamlakatning sharqiy hududlaridan va g`arbida okean shelfida qazib olinadi.

Okeaniya xilma-xil qazilma boyliklarga boy. Toshko`mir (Yangi Zelandiya), tabiiy gaz, temir rudasi, mis va marganes rudalari, platina, kumush (Yangi Gviniya), oltin (Fiji), fosforit rudasi (Nauri) va boshqalar qazib chiqariladi.

Avstraliya platformasi oltin va polimetallga, temir rudasi va boksitga boy, Flinders tizmasida uran va radiy rudalari uchraydi. Avstraliya sharqida toshko`mir va qo`ng`ir ko`mir konlari bor. Katta Artezian havzasi, Viktoriya shtati sohillarida neft va gaz konlari topilgan.

Yuqorida ta`kidlaganimizdek, Avstraliya turli xildagi foydali qazilmalarga boy. Asosan temir rudasi, mis, titan, nikel, uran, boksit, oltin, olmos, ko`mir kabilar. Masalan: Temir rudasi qazib olishda dunyoda 3-o`rinda (yiliga 110 mln t.);

Marganes qazib olishda 3-o`rinda;Boksit qazib olishda 1-o`rinda;Nikel qazib olishda 3-o`rinda;Qalayi va rux qazib olishda 2-o`rinda; Mis qazib olishda 9-o`rinda; Ko`mir qazib olishda 6-o`rinda (yiliga 210 mln t.) Olmos qazib olishda 1 -o`rinda turadi.



Download 140 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish