Mavzu №5 Statistik tadqiqotni tashkil

---

Mavzu № 5   

Statistik tadqiqotni tashkil 

qilish va  biostatistikaning 

asosiy usullari  

---

Statistik tadqiqotlar tushunchasi 

maqsadi, vazifasi va bosqichlari  

• Axoli salomatligini va unga ta'sir etuvchi ko'plab 

ijtimoiy gigiyenik omillarni o'rganish maxsus statistik 

tadqiqot usullari orqali olib boriladi. Bunday 

tadqiqotlar faqat xodisalarni kattaligini o'rganib 

qolmasdan, balki ularning kelib chiqishi 

qonuniyatlarini ham aniqlashga yordam beradi. 

---

Statistik tadqiqotlar axoli orasidagi tug'ilish o'lim, 

kasallanishlarini ularning kattaliklarini va qonuniyatlarini 

ochib berish uchun qisqa umumiy dastur orqali, ularga 

ta'sir etuvchi ijtimoiy-gigiyenis, tibbiy-biologik omillar va 

tibbiy yordamning tashkil  etilganligini keng va chuqur 

dastur orqali  olib borilishi va o'tkazilishi mumkin. 

£ar qanday tashkil etilgan statistik tadqiqotlar bir turdagi 

sxemaga asoslangan va bir xil statistik bosqichlardan 

iborat. 

---

Sanitariya statistik tadqiqotlar birma-bir 

davom etuvchi 

 4 bosqichdan iborat: 

1- bosqich tadqiqot rejasini va dasturini tuzish 

2- bosqich statistik ma'lumot yig'ish va kuzatish 

3- bosqich olingan statistik ma'lumotlarni guruxlash 

jamlash va xisoblash 

4- bosqich statistik taxlil xulosalar va ularni amaliyotga 

tadbiq etish. 

---

Nisbiy va o'rtacha miqdorlar  

Statistik materiallarni jadvallarga jamlash orqali mutloq sonlar 

olinadi. Mutloq sonlar o'rganilayotgan voqiyalarning umumiy 

sonini, ularning dinamikasida o'zgarishini ko'rsatadi. 

Ammo ko'pgina  xollarda mutloq sonlardan foydalanib xulosalar 

chiqarish mumkin emas.  

Ayniqsa o'rganilayotgan xodisa va voqiyalarning kattaligini 

o'zgarishini, sifatiy xususiyatlari va ayrim qonuniyatlarini vaqt 

va muxit oralig'ida bir-biri bilan solishtirish va  taqqoslashda 

mutloq sonlardan nisbiy qiymatlar keltirib chiqarilishi lozim 

---

Nisbiy qiymatlar to'rt 

turli  bo'ladi: 

1. Intensiv ko'rsatkich 

2. Ekstensiv ko'rsatkich 

3. Aloqadorlik ko'rsatkichi 

4. Yaqqollik ko'rsatkichi  

---

Intensiv ko'rsatkich  

   ma'lum muxitdan kelib chiqqan xodisani shu 

muhitda tarqalishini, ya'ni qancha marta 

uchrashini ko'rsatadi.  

---

Ekstensiv ko'rsatkich  

   qismining butuncha nisbatini yoki butunning 

qismlarga taqsimlanishini ko'rsatadi. 

---

Aloqadorlik ko'rsatkichi  

   ushbu ko'rsatkichimiz xodisaning u bilan 

bevosita bog'liq bo'lmagan muxit orasida 

tarqalish darajasini ko'rsatadi. 

---

Yaqqollik ko'rsatkich  

  Yaqqollik ko'rsatkichlari  har xil teritoriyada yoki 

muddatdagi bir jinsli ko'rsatkichlarni bir-biriga 

nisbatini ko'rsatadi. 

---

O'rtacha miqdorlar  

   Statistikada o'rtacha qiymatlar juda xam katta 

ahamiyatga ega. Ular yordamida bitta son bilan, 

kuzatilayotgan voqeaga  umumlashtirilgan holda 

baho beriladi. O'rtacha qiymatlarni olish uchun 

variatsion qator tuziladi. Voqealar va xodisalar o'z 

kattaliklariga qarab o'sib yoki kamayib borish 

tartibida joylashtirilgan va ularning takrorlanish 

sonlari bilan birgalikda tuzilgan qatorga variatsion 

qator deyiladi. 

---

Variatsion qatorlar 3 xil bo'ladi. oddiy, 

guruxli, interval guruhli 

Sanitariya  statistikasida eng ko'p 

qo'llaniladigan va  foydalaniladigan kattalik 

bu o'rtacha arifmetik qiymatlardir. 

Variatsion qatordan o'rtacha arifmetik 

qiymat (m), o'rtacha  kvadratik etish(G) va 

o'rtacha xatolik (m), bir necha usullarda 

keltirilib chiqariladi. 

---

1. Oddiy usul. Variatsion qatordagi xar qaysi bir variantga 

bir martadan ko'p takrorlanmaganda yoki barcha 

variantalar bir xil sonda takrorlanganda o'rtacha 

orifmetik qiymat oddiy usul bilan topiladi. 

2. Vazn usuli. Bu usul har bir variantga bir necha bor 

takrorlanib kelganda, kuzatuvlar soni bir necha ko'p  

bo'lganda (30 dan ko'p) qo'llaniladi. 

3. Lahza usuli. O'rtacha arifmetik qiymatni lahza usulida 

xisoblash variatsion qatordagi har bir variantga bir necha 

bor  takrorlanib kelganda, kuzatuvlar soni ko'p bo'lganda 

hamda matematik xisoblashlarni soddalashtirish uchun 

qo'llaniladi. 

---

Biror bir  xodisaning o'zgarishi boshqa bir xodisaning o'zgarishiga 

olib keladi. 

Aloqadorlik ikki xil bo'ladi: funksional va  korreksion. Funksional 

aloqadorlik voqealarni bevosita bir-biri bilan uzviy  bog'liqligini 

ko'rsatadi. Bunda bir voqeaning o'zgarishi doimo ikkinchi 

voqeaning ma'lum kattalikdagi o'zgarishi bilan sodir bo'ladi. 

Korreksion aloqada bir  xodisaning o'zgarishi, ikkinchi bir  xodisani 

ma'lum miqdordagi o'zgarishga olib keladi. Ammo bu o'zgarish 

doimo bir xil kattalikda bo'lmaydi chunki bir xodisaning ma'lum 

miqdorda o'zgarishi, faqat ikkinchi bir xodisaning o'zgarishigagina 

bog'liq bo'lmay balki bir  necha boshqa xodisalarning kattaligiga 

xam bog'liq bo'ladi. 

---

Aloqadorlik korrelyatsiya koeffitsiyenti 

bilan o'lchanadi. Korrelyatsiya 

koeffitsiyenti bor necha usulda xisoblab 

topiladi. 

Rang korrelyatsiya koeffitsiyenti bu 

noparametrik usullardan biri bo'lib, 

birinchi marta u  Spirmen tomonidan 

taklif etilganligi uchun ham  Spirmen 

usuli deb ataladi. 

---

Spirmen usulida korrelyatsiya 

koeffitsiyenti quyidagi 

formula bilan hisoblanadi:  

 

 

               ???????   

 

 

bu yerda 

S- korrelyatsiya koeffitsiyenti 

d- ranglar orasidagi   farq 

h- juftlar soni  

---

2. Juft korrelyatsiya koeffitsiyenti (Pirson usuli). Sonlardan 

tashkil topgan ikki  taqqoslanayotgan qatorlar orasidagi  

korrelyatsiya  koeffitsiyentini xisoblash uchun qo'llaniladi. 

Juft korrelyatsiya koeffitsiyenti quyidagi formula orqali 

xisoblanadi: 

              

            ?????? 

 

bu yerda: 

r- korrelyatsiya koeffitsiyenti 

dx- birinchi qatordagi variantlarning shu qator uchun  

xisoblangan o'rtacha qiymatdan farqi 

dy- ikkinchi qatordagi variantlarning shu qator uchun 

hisoblangan o'rtacha qiymatdan farqi 

---

Regressiya koeffitsiyenti 

Bir belgining kattaligini ma'lum o'lchov birligiga 

o'zgarish bilan, ikkinchi belgini kattaligini 

shunga mos xolda o'zgarishga  regressiya 

deyiladi.  

Regressiya koeffitsiyentini aniqlash formulasi:  

                  

                      ?????? 

---