1
NAVOIY VILOYATI XALQ TA`LIMI BOSHQARMASI
NAVOIY SHAHAR XALQ TA`LIMI MUASSASALARI
FAOLIYATINI METODIK TA`MINLASH
VA TASHKIL ETISH BO`LIMI
4- SINFLAR UCHUN
MATEMATIKADAN MASALALAR
TO`PLAMI
(Uslubiy tavsiya ixtisoslashtirilgan maktablarning
boshlang`ich sinf o`qituvchilari uchun tavsiya etiladi)
Navoiy-2013
2
Ushbu uslubiy tavsiya boshlang`ich sinf o`qituvchilari uchun
matematika darslarini samaradorligini oshirish maqsadida tavsiya etiladi.
To`plamdagi masalalar o`quvchilarni mustaqil fikrlashga, aqliy
faoliyatini peshlashga, eng muhimi matematika fanining yanada qiziqarli
ekanligini va uni o`zlashtirish hayotiy zaruriyat sifatida tavsiya etiladi.
Matematika bo`yicha ilg`or pedagogik texnologiyaga asoslangan
mantiqiy, arifmetik va geometrik masalalar hamda ularni yechish
metodikasi uslubiy tavsiyada o`z aksini topgan.
Tuzuvchi: Azimov Asqar Qahhorovich
Navoiy shahar 11- davlat ixtisoslashtirilgan
umumta`lim maktabi boshlang`ich
ta`lim o`qituvchisi.
Taqrizchi: Ungarov Baxtiyor Hayitovich
Navoiy Davlat pedagogika instituti
“Boshlang`ich ta`lim metodikasi” kafedrasi
katta o`qituvchisi.
Rahmatullayeva Hilola Sanoqulovna
Navoiy shahar 11- davlat ixtisoslashtirilgan
umumta`lim maktabi o`quv ishlari bo`yicha
direktor o`rinbosari
Ushbu uslubiy tavsiya Navoiy shahar 11-davlat ixtisoslashtirilgan umumta`lim
maktabi metodika kengashining 2013-yil 4-yanvardagi 3-sonli qarori bilan
tasdiqlanib foydalanish uchun tavsiya etildi.
3
Kim matematikani bilmasa, haqiqatni bilmaydi,
Kim uni tushunmasa zulmatda yashaydi.
R. Dekart
SO'Z BOSHI
Ilg`or pedagogik texnologiya yutuqlari asosida, „Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi" hamda „Ta'lim to'g'risida"gi Qonun talablarini bajarish maqsadida
o'quvchilarning tafakkurlarini yuqori darajada rivojlantirishga erishish umumiy
ta'lim maktablari oldida turgan eng muhim vazifalaridan biridir. Shuning uchun
bugungi kunda „Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" talab va vazifalarini amalga
oshirishda, Davlat ta'lim standartlarining bosqichma-bosqich amalga oshirilishida
belgilangan asosiy vazifalardan biri darslik o`quv qo`llanmalar yaratishdan
iboratdir.
Zamonaviy boshlang`ich talim jarayonida bolalarni rivojlantiruvchi
xarakterga ega bo`lgan talim tizimi tadbiq qilinadi. Unda kichik maktab yoshidagi
bolalar o`z yosh xususiyatlari va tafakkur hamda ruhiy taraqqiyot darajalari
o`zlashtirish imkonini beradigan ta`limiy faoliyatga kirishadilar. Qaysiki, bu
faoliyat o`quvchilar uchun yetakchi faoliyat bo`lib hisoblanadi. Kichik maktab
yoshidagi bolalarda o`qish hamda o`rganishga qaratilgan faoliyatning
shakllanishida, har bir o`quv predmeti bo`yicha nazariy bilimlarni egallash
jarayonida ularning ongi va tafakkuri jadal tarzda rivojlanadi. Bu ong va tafakkur
o`z xarakteriga ko`ra nazariy hamda ilmiy tushunchalarni o`zlashtirish natijasida
vujudga kelgan ong va tafakkur bo`lib, bolaning jadal tarzda taraqqiy etishini,
dunyoqarashining rivojlanishini ta’minlaydi.
Mazkur
uslubiy
tavsiya
ixtisoslashtirilgan
umumta`lim
maktablar
boshlang`ich sinflarida matematika fanini o`qitishni samarali tashkil etishga
mo`ljallangan. Ushbu uslubiy tavsiya boshlang'ich sinf o'qituvchilarining kichik
yoshdagi maktab o'quvchilariga matematikani o'qitishda amaliyotda yuzaga
keladigan turlicha ijtimoiy-iqtisodiy, bozor iqtisodiyotiga oid o'quvchilarni ijodiy
(interfaol) faollikka yetaklaydigan metodik vazifalarini mustaqil hal etish uchun
tayyorgarlik saviyalarini oshirishga yordam beradi.
Uslubiy tavsiyada turli mantiqiy, geometrik hamda arifmetik masalalar va
ularni yechish to`g`risida metodik ko'rsatmalar hamda eng muhim nazariy
manbalar keltirilgan.
Uslubiy tavsiya orqali mashg'ulotlarga tayyorlanishda I—IV sinflar uchun
matematika
darsliklari,
didaktik
materiallar
to'plamlaridan
qo'shimcha
foydalanishlari ko'zda tutilgan va dastlab ba`zi bir murakkab masalalarning
berilishi va uni yechish metodikasi to`g`risida namunalar tavsiya etilgan.
4
Boshlang`ich ta`limning asosiy yo`nalishlari
Boshlang`ich ta`lim jarayoni mustaqil davlatning ta`lim tarbiya tizimida
umumiy o`rta ta`limning dastlabki bosqichi sifatida namoyon bo`ladi. Ma`lumki,
amaldagi boshlang`ich ta`lim predmetli o`qitishga asoslangan bo`lib, uning asosiy
maqsadi bolalarda elementar tarzdagi o`qish, yozish, hisoblash ko`nikmalarini
hosil qilishdan hamda ob`yektiv olam haqidagi tasavvurlarni oshirishdan iborat
edi.
Ko`rinib turibdiki, amaldagi boshlang`ich ta`lim jarayoni o`z xarakteriga
ko`ra yopiq, unitar (yakka) xarakterdagi ta`limdan tashkil topgan edi. Bolalarga
milliy axloq va nafosat me`yorlarini singdirish vazifasi bu tizimdan tashqarida
qolgan edi. Uzoq yillar davomida boshlang`ich ta`lim goh to`liqsiz o`rta
ta`limning, gohida esa o`rta ta`limning tarkibiy qismi bo`lib keldi.
Mamlakatimizda Milliy kadrlar tayyorlash tizimiga asos solinishi natijasida
boshlang`ich ta`lim umumiy o`rta ta`limning tarkibiy qismi sifatida e`tirof etildi.
Endi boshlang`ich ta`limning mazmuni ham, bu bosqichda o`qitiladigan o`quv
predmetlari ham, yopiq tizim sifatida davlat va jamiyat boshlang`ich ta`lim oldiga
qo`yayotgan ijtimoiy buyurtmani bajara olmaydi. Bu sharoitda boshlang`ich
ta`limning mazmuni ham, bu bosqichda o`qitiladigan o`quv predmetlarining
mazmuni ham konseptual asoslarga tayangan holda yangilanishi kerak. Yangicha
ijtimoiy iqtisodiy munosabatlar rivojlanayotgan hozirgi davrda Milliy kadrlar
tayyorlash tizimining poydevori bo`lgan boshlang`ich ta`lim quyidagi vazifalarni
bajarishi lozim:
1. Kichik maktab yoshidagi o`quvchilarda o`qish, o`rganish istagi va
ko`nikmalarini shakllantirish;
2. Boshlang`ich sinf o`quvchilarida yuqori darajada shakllangan bilish
jarayoniga, bilish faoliyatiga intilishni kuchaytirish;
Bilish faoliyatiga bo`lgan ongli intilish shakllangandagina ta`lim
muvoffaqiyatli bo`ladi. Agar boshlang`ich ta`lim jarayoni o`quvchida bilishga
bo`lgan ishtiyoqni shakllantira olmas ekan, yuqori sinflarga borgan sari uning
bilishga bo`lgan intilishi susayadi. Bu esa, o`z navbatida, boshlang`ich sinf
bitiruvchilarining ko`nikma va malakalariga ham salbiy ta`sir ko`rsatadi.
Boshlang`ich ta`limning maqsad va vazifalari.
Shu asosga ko`ra, boshlang`ich ta`limning bosh maqsadi kichik
maktab yoshidagi o`quvchilarda ta`lim olishga, o`rganishga qaratilgan faoliyatni
shakllantirish asosida ularni tarbiyalash va shaxsiy imkoniyatlarini ro`yobga
chiqarishdan iborat.
Buning uchun quyidagi vazfalarni hal qilish lozim:
5
1. Bolalarning ongi va tafakkurida mavjud bo`lgan yashirin imkoniyatlarni
aniqlash va rivojlantirish;
2. Kichik maktab yoshidagi bolalarda ta`limning dastlabki davridan boshlab
yangi imkoniyatlarni shakllantirish; qaysiki, bunday yangi imkoniyatlar o`quv
materialini muvafaqiyatli o`zlashtirishgagina emas, balki hayotiy muammolarni hal
etishga ham tayyorlaydi.
Boshlang`ich ta`limni tashkil etish prinsplari
Boshlang`ich ta`lim O`zbekiston Respublikasining “Ta`lim to`g`risida”gi
Qonunida va “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”da belgilangan qoida, talab va
prinsplar asosida amalga oshiriladi.
Shunga ko`ra, O`zbekiston Respublikasida boshlang`ich ta`limning
mazmuni va asosiy vositalari quyidagi prinsiplarga asoslangan holda tanlanishi
maqsadga muvofiqdir:
1. jamiyat taraqqiyoti bilan barobar rivojlanib boruvchi ta`lim tamoyillariga;
2. ijtimoiy buyurtmaga;
3. o`quvchilarning bilishga bo`lgan qiziqishlarining istiqbolliligiga;
4. ijtimoiy so`rovlarning ilmiy jihatdan ta`minlanganligiga;
5. ta`limning hammabopliligiga;
6. ta`limning umumiyliligiga;
7. boshlang`ich ta`limning ochiqligiga;
8. boshlang`ich ta`limning ilmiyligiga;
9. boshlang`ich ta`limning dunyoviyligiga;
10.boshlang`ich ta`limning reprezentativligiga;
11.boshlang`ich ta`limning optimalligiga;
12.boshlang`ich ta`limning milliyligiga;
13.boshlang`ich ta`limning insonparvarligiga va umuminsoniyligiga;
14.boshlang`ich ta`limning innovatsionligiga;
15.boshlang`ich ta`lim sikllari va o`quv predmetlari orasidagi aloqalarning
o`zaro ta`minlanganligiga tayangan holda tashkil etiladi.
Boshlang`ich ta`limning mazmuni
Zamonaviy boshlang`ich ta`lim uchun istiqbolli, ustuvor yo`nalishlardan
biri, bu shaxsning umuminsoniy va milliy qadriyatlar ruhida tarbiyalash asosida
rivojlantirishdan iboratdir, yani, har tomonlama rivojlangan shaxsni tarbiyalashga
yo`naltirilgan ta`lim jarayonidir.
Bugungi kunda o`zida ta`lim tarbiya elementlarini mujassamlashtirgan
boshlang`ich ta`lim jarayonini tashkil etish dolzarb vazifalardan biridir. Kichik
maktab yoshidagi bolalarni o`qitish va ularda milliy hamda umuminsoniy tarbiya
elementlarini singdirish yo`li amaliy jihatdan tadbiq qilinishi lozim. Bu o`rinda,
milliy axloq tarbiyasi, ma`naviy-ruhiy hamda milliy nafosat va jismoniy tarbiya
6
boshlang`ich ta`lim bosqichida ustuvor ahamiyat kasb etishi lozim. Bunda o`quv
materiali shaklida berilgan ta`limiy matnlarda o`quvchilarda turli shakllarda
axloqiy-ma`naviy tarbiya va milliy nafosat me`yorlarini, diniy hamda
umuminsoniy qadriyatlarni singdirish nazarda tutiladi.
Boshlang'ich sinf o'qituvchisining metodik matematik tayyorgarligi
Mamlakatimizda yuz berayotgan ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar, xalq
ta'limi tizimida bo'layotgan o'zgarishlar „Ta'lim to'g'risida"gi Qonunda hamda
„Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"da ko'rsatib o'tilganidek, har bir boshlang'ich
sinf o'qituvchisi oldiga muhim vazifalar qo'ymoqda.
Boshlang'ich
sinf
o'qituvchisining
metodik-matematik
tayyorgarligi
deyilganda biz uni ilmiy dunyoqarash asosida matematika o'qitish metodikasi
bo'yicha umumiy psixologik-pedagogik va matematik tayyorgarlik bilan uzviy
bog'lanishda tayyorlanishini tushunamiz.
Metodik-matematik
tayyorgarlik
boshlang'ich
sinflar
o'qituvchisini
tayyorlashning tarkibiy qismi bo'lib, unga ta'limiy-tarbiyaviy faoliyatdan ajralgan
holda qarash mumkin emas. Ikkinchi tomondan, boshlang'ich sinflarda matematika
o'qitish birinchi bosqichdir, ya'ni bolalarni navbatdagi maktab matematika kursini
o'zlashtirishga
tayyorlash
bosqichidir
yoki
matematikadan
tayyorligidir.
Matematikadan boshlang'ich ta'limning bu ikki jihati (boshlang'ich ta'limning
tarkibiy qismi va matematik tayyorgarligi) o'qitish metodikasida o'zining munosib
aksini topishi lozim.
Маsаlаlаr yеchish оrqаli o‘quvchilаrdа ushbu mаlаkаlаr tаrkib tоpmоg‘i
lоzim.
Sоddа vа murаkkаb mаsаlаlаr bоlаlаrning fikrlаsh qоbiliyatlаrini
rеjаlаshtirishning fоydаli vоsitаsi bo‘lib, оdаtdа, o‘z ichigа “yashirin
infоrmаtsiyani” оlаdi. Bu infоrmаtsiyani qidirish, mаsаlа yеchuvchidаn аnаliz vа
sintеzgа mustаqil murоjааt qilish, fаktlаrni tаqqоslаsh, umumlаshtirish vа
hоkаzоlаrni tаlаb qilаdi. Bilishning bu usullаrini o‘rgаtish mаtеmаtikа o‘qitishning
muhim mаqsаdlаridаn biri hisоblаnаdi.
1. Маsаlаni tinglаshni o‘rgаnish vа uni mustаqil o‘qiy оlish.
Маsаlа ustidа ishlаsh uning mаzmunini o‘zlаshtirishdаn bоshlаnаdi.
O‘quvchilаr hаli o‘qish mаlаkаsigа egа bo‘lmаgаn dаstlаbki vаqtlаrdа ulаrni
o‘qituvchi o‘qib bеrаdigаn mаsаlа matnini tinglаshgа, shаrtning muhim
elеmеntlаrini tоvush chiqаrib аjrаtishgа o‘rgаtish kеrаk. Shundаn kеyin mаsаlа
shаrtini yaхshirоq o‘zlаshtirish mаqsаdidа, hаr bir o‘quvchi mаsаlа mаtnini
tinglаbginа qоlmаy, bаlki mаsаlаni mustаqil o‘qib chiqishi zаrur.
Маsаlа matni o‘qituvchi yoki o‘quvchilаr tоmоnidаn bir-ikki mаrtа o‘qilаdi,
аmmо bundа bоlаlаrni mаsаlа mаtnini bir mаrtа o‘qishdаyoq uning mаzmunini
tushunib оlishgа аstа-sеkin o‘rgаtа bоrish kеrаk.
7
2. Маsаlаni dаstlаbki аnаliz qilish (mа’lumni nоmа’lumdаn аjаrаtа оlish
mаlаkаsi). Ма’lumni nоmа’lumdаn, muhimni nоmuhimdаn аjrаtish, mаsаlаdа
bеrilgаnlаr bilаn izlаnаyotgаnlаr оrаsidаgi bоg‘lаnishni оchish - bu eng muhim
mаlаkаlаrdаn biri. Bundаy mаlаkаgа egа bo‘lmаy turib, mаsаlаlаrni mustаqil
yеchishgа o‘rgаnib bo‘lmаydi.
3. Маsаlаni qisqа yozish mаlаkаsi.
Маsаlа matni ustidа оg‘zаki ishlаgаndаn kеyin uning mаzmunini mаtеmаtik
atamalаr tiligа o‘tkаzish vа qisqа yozuv shаklidаgi mаtеmаtik strukturаsini
bеlgilаsh kеrаk (rаsmlаr, chizmаlаr, sхеmаlаr, jаdvаllаr).
Shuni nаzаrdа tutish kеrаkki, bаrchа hоllаrdа hаm qisqа yozuvni bаjаrish bilаn
bir vаqtdа mаsаlа shаrtining tаhlili hаm аmаlgа оshirilаdi. Aslini аytgаndа, qisqа
yozuvning vаzifаsi shundаn ibоrаt. Hаqiqаtаn hаm mаsаlа shаrtining qisqа yozuvi
o‘quvchilаr хоtirаsigа tаyanch bo‘lib, sоn mа’lumоtlаrni tushunish vа аjrаtish
imkоnini bеrаdi, shu bilаn birgа ulаrning rаtsiоnаl yozilishi mаsаlаdа nimа
bеrilgаn vа nimаni izlаsh kеrаkligini bаyoniy tushuntirish imkоnini yarаtаdi.
4. Sоddа mаsаlаlаrni yеchishdа аmаl tаnlаshni аsоslаb bеrish vа
murаkkаb mаsаlа tаhlilini аmаlgа оshirish, so‘ngrа yеchish rеjаsini tuzish
mаlаkаsi.
Оldin sоddа mаsаlаni yеchishdа аmаl tаnlаsh mаsаlаsini qаrаb chiqishgа
to‘хtаlаmiz. Bu mаlаkа birinchi sinfdаn bоshlаb tаrkib tоpа bоshlаydi, ikkinchi vа
uchinchi o‘quv yillаridа yanаdа rivоj tоptirilаdi, ya’ni bа’zi tаnish mаsаlаlаrgа
nisbаtаn аmаl tаnlаsh ishini bаjаrish аsоsi o‘zgаrtirilаdi.
5. Yechimni bаjаrish, uni o‘qituvchi tаlаbigа mоs qilib rаsmiylаshtirish vа
mаsаlа sаvоligа jаvоb bеrish mаlаkаsi. Sоddа mаsаlаlаrdаn bоshlаymiz. Sоddа
mаsаlаni аrifmеtik usul bilаn hаm, аlgеbrаik usul bilаn hаm yеchish mumkin. Bu
o‘rindа mаsаlаlаrni аrifmеtik usul bilаn yеchish hаqidаginа so‘z bоrаdi, mаsаlаni
turli usuldа yеchish haqida kеyinrоq аlоhidа qаrаlаdi.
6. Маsаlа yechimini tеkshirа оlish mаlаkаsi. Маsаlа yechimining tеkshirish
quyidаgi usullаrdа qo‘llаnilаdi:
1. olingаn jаvоb bilаn mаsаlа shаrti o‘rtаsidа mоslik o‘rnаtish;
2. tеskаri mаsаlа tuzish vа yеchish;
3. mаsаlаni bоshqа usullаr bilаn yеchish;
4. jаvоbning chеgаrаlаrini аniqlаsh (jаvоbni chаmаlаsh);
5. grаfik tеkshirish.
Маsаlаlаr ustidа ishlаshdа mа’lum sistеmаni bеlgilаsh vа uni jоriy qilish
mаlаkаsi.
Маsаlаlаr ustidа ishlаsh rеjаsi
8
1.
Маsаlаni o‘qib chiqing, mаsаlаdа nimа hаqidа gаp bоrаyotgаnini o‘zingiz
tаsаvvur qiling
2.
Маsаlаdа nimа mа’lum vа nimаni tоpish kеrаkligini аniqlаb оling. Agаr
mаsаlа matnini tushunib оlish qiyin bo‘lsа, uni qisqа yozing (yoki mаsаlаgа оid
chizmа tаyyorlаng).
3.
Qisqа yozuv bo‘yichа hаr bir sоn nimаni ko‘rsаtishini tushuntiring vа mаsаlа
sаvоlini tаkrоrlаng
4.
O‘ylаb ko‘ring, mаsаlа sаvоligа birdаnigа jаvоb bеrish mumkinmi, аgаr
mumkin bo‘lmаsа, nеgа? Оldin nimаni, kеyin nimаni bilish mumkin? Маsаlаni
yеchish rеjаsini tuzing.
5.
Yechishni bаjаring vа jаvоbini yozing.
6.
O‘z yechimingizning to‘g‘riligini tеkshirib ko‘ring.
7.
O‘zingizgа qiziqаrli sаvоllаr bеring vа ulаrgа jаvоb bеring.
9
1-MASALA
Navoiy shahridan bir vaqtda qarama-qarshi tomonga qarab ikki avtomashina
yo’lga chiqdi. 4 soatdan keyin ular orasidagi masofa 720 km bo’ldi. Agar birinchi
avtomashinaning tezligi soatiga 95 km bo’lsa, ikkinchi avtomashinaning tezligini
toping?
Yechish:
1-usul. 1). 720:4=180(km/soat) ikkita avtomashina tezliklarining yig’indisi
2). 180-95=85(km/soat) 2-avtomashinaning tezligi
2-usul. 1). 95·4=380(km) 1-avtomashinaning 4 soatda bosib o’tgan masofasi
2). 720-380=340(km) 2-avtomashinaning 4 soatda bosib o’tgan masofasi
3). 340:4=85(km/soat) 2-avtomashinaning tezligi
3-usul. (95+x)·4=720
95+x=720:4
95+x=180
x=180-95
x=85
Javob: 2-avtomashinaning tezligi 85 km/soat.
2-MASALA
Toshkent shahridan Buxoro shahriga 50 km/soat tezlik bilan yuk poyezdi yo’lga
chiqdi. Oradan 3 soat o’tgach, shu yo’nalishda 80 km/soat tezlik bilan elektr
poyezd yo’lga chiqdi. Elektr poyezd necha soatdan so’ng yuk poyezdiga yetib
oladi?
Yechish:
1-usul. 1). 50·3=150(km) yuk poyezdining 3 soatda bosib o’tgan masofasi
2). 80-50=30(km/soat) elekr poyezdning yuk poyezdiga yaqinlashish
tezligi
3). 150:30=5(soat)
2-usul. Elektr poyezd yuk poyezdiga yetib olguncha x soat, yuk poyezdi esa
undan 3 soat oldin yo’lga chiqqan, ya’ni x+3 soat yo’l yurgan.
(x+3)·50=x·80
50x+150=80x
80x-50x=150
30x=150
x=150:30
x=5
10
Javob: elektr poyezd yuk poyezdiga 5 soatdan so’ng yetib oladi.
3-MASALA
Bir kishi bozorga bir savat olma olib keldi. U 1-xaridorga jami olmalarining
yarmini va yana 1 dona olma, 2-xaridorga qolgan olmalarining yarmini va yana 1
dona olma sotdi. Shundan so’ng uning savatida 14 dona olma qoldi. Kishi bozorga
jami nechta olma olib kelgan?
Yechish:
1-usul. 1). (14+1)·2=30(ta) 1-xaridor olgandan keyin savatdagi olmalar
2). (30+1)·2=62(ta) jami olmalar
2-usul. (x:2-1):2-1=14
(x:2-1):2=14+1
(x:2-1):2=15
x:2-1=15·2
x:2-1=30
x:2=30+1
x:2=31
x=31·2
x=62
Javob: Kishi bozorga 62 ta olma olib kelgan.
4-MASALA
Alisherning uyida qo’ylar va tovuqlar boqiladi. Alisher sanab ko’rganda ularning
boshlari 42 ta, oyoqlari esa 144 ta chiqdi. Ularning uyida nechta qo’y va nechta
tovuq bor?
Yechish:
1-usul. 1). 42·4=168(ta)
2). 168-144=24(ta) tovuqlarning oyoqlari
3). 24:2=12(ta) tovuqlar
4). 42-12=30(ta) qo’ylar
2-usul. Alisherning uyidagi qo’ylar sonini x ta deb olamiz. Jami qo’y va
tovuqlar sonidan qo’ylar sonini ayirsak, tovuqlar soni kelib chiqadi, ya’ni
tovuqlar sonini 42-x ta deb olamiz. Qo’ylarda 4 ta, tovuqlarda esa 2 ta oyoq
bo’lishini inobatga olib, tenglama tuzamiz.
x·4+(42-x)·2=144
4x+84-2x=144
4x-2x=144-84
2x=60
x=60:2
11
x=30 (ta, qo’ylar)
42-30=12 (ta, tovuqlar)
Do'stlaringiz bilan baham: |