Ma’ruza 10. Anorganik kimyo kursida kimyoviy bog’ va moddalarning tuzulishini o’qitish metodikasi

Ma’ruza 10. Anorganik kimyo kursida kimyoviy bog’ va moddalarning tuzulishini o’qitish metodikasi

Reja:

• Reja:
• 1. Nazariy o’quv materiallarni o’zlashtirishga bo’lgan talablar.
• 2. Faktlarni o’zlashtirishga bo’lgan talablar.
• 3. Kimyo tilini o’zlashtirishga bo’lgan talablar.
• 4. Kimyoviy eksperimentning bajarilishiga bo’lgan talablar
• 5. Hisoblashga doir masalalarning yechilishga bo’lgan talablari.

Tayanch iboralar: metodlar, tarbiyalovchi rivojlantiruvchi funksiyalar, fanning vazifasi, differensial yondashuv.

• Tayanch iboralar: metodlar, tarbiyalovchi rivojlantiruvchi funksiyalar, fanning vazifasi, differensial yondashuv.
• O’rganiladigan asosiy tushunchalar: Nazariy o’quv materiallarni o’zlashtirishga bo’lgan talablar, faktlarni o’zlashtirishga bo’lgan talablar, kimyo tilini o’zlashtirishga bo’lgan talablar, kimyoviy eksperimentning bajarilishiga bo’lgan talablar, hisoblashga doir masalalarning yechilishga bo’lgan talablari. Kimyoning to’liq kursi shunday asosda tuzilganki, uning har bir bosqichi bilimida ta`lim jarayonining nazariy konsepsiyasi o’z aksini kuradi.
• Ulardagi bosh vazifa – eng muhim kimyoviy tushunchalar element, modda, kimyoviy reaksiyalar, kimyoviy qonunlar, kimyo ishlab chiqarishi kabi nazariy tayanch bilimlarni shakllantirish, boyitish va rivojlantirishdan iborat. Shu bilan birga o’quvchilar elementar va ular birikmalari xossalarini bashorat qilishga o’rgatiladi. Bashorat qilish esa o’quvchilardagi nazariy tayanch bilimlarni faoliyatiga tadbiq etish, qo’llash, fikr yuritish yoki tafakkur mahsuli bo’lib hisoblanadi. Natijada har bir tayanch bilimlarining 1) ta`limiy maqsadi, 2) tarbiyaviy maqsadi, 3) rivojlantiruvchi maqsadi ta`lim jarayonida ochib berish.

Har bir darsning nazariy qismi ta`limiy maqsadi shu darsning konsepsiyasini tashkil etadi. Bu nazariyalar konsepsiyasi rivojlanuvchi kimyo ta`limiga asos solishi bilan birga o’quvchilarda dialiktik materialistik qarashlarning shakllanishi va rivojlanishgia imkoniyat yaratadi. Natijada o’quvchilarda olamning moddiy birligi va uni bilish mumkunligiga ishonch tug’diradi. VIII sinflarda anorganik kimyo fanining mazmuni o’quvchilarda ilmiy dunyoqarashini shakllantirish bilan birga olingan bilimlar amaliy faoliyatida qo’llanish imkoni boricha o’quvchilarning tefarak-atrof muhiti, ishlab chiqarish bilan bog’liq holda bilishini ta`minlash zarur.

• Har bir darsning nazariy qismi ta`limiy maqsadi shu darsning konsepsiyasini tashkil etadi. Bu nazariyalar konsepsiyasi rivojlanuvchi kimyo ta`limiga asos solishi bilan birga o’quvchilarda dialiktik materialistik qarashlarning shakllanishi va rivojlanishgia imkoniyat yaratadi. Natijada o’quvchilarda olamning moddiy birligi va uni bilish mumkunligiga ishonch tug’diradi. VIII sinflarda anorganik kimyo fanining mazmuni o’quvchilarda ilmiy dunyoqarashini shakllantirish bilan birga olingan bilimlar amaliy faoliyatida qo’llanish imkoni boricha o’quvchilarning tefarak-atrof muhiti, ishlab chiqarish bilan bog’liq holda bilishini ta`minlash zarur.
• Umumiy o’rta ta`lim maktablari uchun kimyo fani dasturida (T. O’qituvchi 1993) VIII sinfda anorganik kimyo bo’yicha o’quvchilarning bilim va ko’nikmalariga qo’yiladigan asosiy talablar quyidagicha berilgan: Nazariy o’quv materiallarni o’zlashtirishga bo’lgan talablar. Atom molekulyar ta`limotining asosiy qoidalarini bilish, ushbu ta`limot asosida quyidagi tushunchalarni tadbiq etish: nisbiy atom massa va nisbiy molekulyar massa, modda miqdori, molyar massa, molyar hajm, gazlarning nisbiy zichligi, oddiy va murakkab moddalar, kimyoviy element, valentlik oksidlar, asoslar, kislotalar, tuzlar, kimyoviy reaksiyalarning (ajralish, birikish, almashinish, o’rin olish) tiplari, neytrallanish reaksiyasi, almashinish reaksiyasining bir turi sifatida.

Moddalar massasining saqlanish qonuni ta’riflashni, ushbu qonunning ahamiyatini misollar yordamida tushintira olishni va hisoblashlarda hamma reaksiya tenglamasini tuzishda ushbu qonunni tadbiq eta olishni bilish. Kimyoviy elementlar davriy qonunning hozirgi zamon ta’rifini D.I.Mendeleevning kimyoviy elementlar davriy sistemasidagi asosiy qonuniyatlar, dastlabki uch davrda kimyoviy elementlar atomlardagi elektronlarning taqsimlanishini bilish. Asosiy gruppachalardagi elementlarning davriv sistemadagi joylashgan o’rni va atomlarning tuzilishi asosida umumiy tavsifnoma berishni, shuningdek ushbu elementlar hosil qilgan oddiy va murakkab moddalarni bilish: quyidagi tushunchalarni aniqlash va tadbiq eta olish: kovalent bog’lanish (qutbli va qutbsiz), ion bog’lanish, oksidlanish darajasi, oksidlanish-qaytarilish reaksiyasi, kristall panjara (ionli, atom, molekulyar) izotoplar.

• Moddalar massasining saqlanish qonuni ta’riflashni, ushbu qonunning ahamiyatini misollar yordamida tushintira olishni va hisoblashlarda hamma reaksiya tenglamasini tuzishda ushbu qonunni tadbiq eta olishni bilish. Kimyoviy elementlar davriy qonunning hozirgi zamon ta’rifini D.I.Mendeleevning kimyoviy elementlar davriy sistemasidagi asosiy qonuniyatlar, dastlabki uch davrda kimyoviy elementlar atomlardagi elektronlarning taqsimlanishini bilish. Asosiy gruppachalardagi elementlarning davriv sistemadagi joylashgan o’rni va atomlarning tuzilishi asosida umumiy tavsifnoma berishni, shuningdek ushbu elementlar hosil qilgan oddiy va murakkab moddalarni bilish: quyidagi tushunchalarni aniqlash va tadbiq eta olish: kovalent bog’lanish (qutbli va qutbsiz), ion bog’lanish, oksidlanish darajasi, oksidlanish-qaytarilish reaksiyasi, kristall panjara (ionli, atom, molekulyar) izotoplar.
• D.I.Mendeleevning kimyoviy elementlar davriy sistemasi va atomlarning tuzilishi bo’yicha olingan bilimlar asosida eng muhim birikmalar formulalarning tuzilishini, kimyoviy bog’lanish turlari va moddalarning umumiy xarakterli xossalarini, elementli atomlarni, oddiy moddalar va kimyoviy birikmalarni xarakterlashda ma`lum atomlarni ko’rsatishni bilish.

D.I.Mendeleyevning kimyoviy elementlar davriy sistemasi va davriy qonunining ma`nosini aytib berishni, moddalar va kimyoviy elementlarning moddiy birligini miqdor o’zgarishlarining sifat o’zgarishlariga o’tishini misollarda tushintirib berish, davriy qonun misolida nazariy bilimlarni umumlashtiruvchi va oldindan aytib beruvchi funksiyalarni ko’rsatish, fan taraqqiyoti va ishlab chiqarish uchun davriy qonunning ahamiyatini ko’rsata bilish. Faktlarni o’zlashtirishga bo’lgan talablar. Kislorod, vodorod, suv molekulasining o’rganilgan oksidlar, asoslar, kislotalar, tuzlarning tarkibini, galogenlarning asoslarini, xlorid kislota, xloridlarning xossalarini hamda ishlatilishini bilish. O’rganilgan moddalarning tarkibi va xossalarini taqqoslashni, kuzatilgan tajribalarning natijalarini analiz qilishni, o’rganilgan nazariya nuqtai nazaridan kimyoviy reaksiyalarni tushintirib berishni, anorganik birikmalarning sinflari o’rtasidagi genetik bog’lanish hamda moddalar tarkibini, xossalari va ishlatilishi o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlash.Kimyo tilini o’zlashtirishga bo’lgan talablar. Elementlarning kimyoviy belgilarini (kamida 20 ta) kimyoviy formula va tenglamalarning ma`nosini tushintira olishni bilish. Kimyoviy elementlarning valentliklari bo’yicha olingan bilim asosida ikki elementdan tarkib topgan birikmalarning formulalarini tuzishni, kislota qoldiqlari va metall valentliklari ma`lum bo’lgan tuzlar hamda asoslarning formulasini o’rganilgan oksidlar, asoslar, kislotalar, tuzlarni nomlanishi, o’rganilgan reaksiyalar tuzishni bilish.

• D.I.Mendeleyevning kimyoviy elementlar davriy sistemasi va davriy qonunining ma`nosini aytib berishni, moddalar va kimyoviy elementlarning moddiy birligini miqdor o’zgarishlarining sifat o’zgarishlariga o’tishini misollarda tushintirib berish, davriy qonun misolida nazariy bilimlarni umumlashtiruvchi va oldindan aytib beruvchi funksiyalarni ko’rsatish, fan taraqqiyoti va ishlab chiqarish uchun davriy qonunning ahamiyatini ko’rsata bilish. Faktlarni o’zlashtirishga bo’lgan talablar. Kislorod, vodorod, suv molekulasining o’rganilgan oksidlar, asoslar, kislotalar, tuzlarning tarkibini, galogenlarning asoslarini, xlorid kislota, xloridlarning xossalarini hamda ishlatilishini bilish. O’rganilgan moddalarning tarkibi va xossalarini taqqoslashni, kuzatilgan tajribalarning natijalarini analiz qilishni, o’rganilgan nazariya nuqtai nazaridan kimyoviy reaksiyalarni tushintirib berishni, anorganik birikmalarning sinflari o’rtasidagi genetik bog’lanish hamda moddalar tarkibini, xossalari va ishlatilishi o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlash.Kimyo tilini o’zlashtirishga bo’lgan talablar. Elementlarning kimyoviy belgilarini (kamida 20 ta) kimyoviy formula va tenglamalarning ma`nosini tushintira olishni bilish. Kimyoviy elementlarning valentliklari bo’yicha olingan bilim asosida ikki elementdan tarkib topgan birikmalarning formulalarini tuzishni, kislota qoldiqlari va metall valentliklari ma`lum bo’lgan tuzlar hamda asoslarning formulasini o’rganilgan oksidlar, asoslar, kislotalar, tuzlarni nomlanishi, o’rganilgan reaksiyalar tuzishni bilish.

D.I.Mendeleyevning kimyoviy elementlar davriy sistemasi va davriy qonunining ma`nosini aytib berishni, moddalar va kimyoviy elementlarning moddiy birligini miqdor o’zgarishlarining sifat o’zgarishlariga o’tishini misollarda tushintirib berish, davriy qonun misolida nazariy bilimlarni umumlashtiruvchi va oldindan aytib beruvchi funksiyalarni ko’rsatish, fan taraqqiyoti va ishlab chiqarish uchun davriy qonunning ahamiyatini ko’rsata bilish. Faktlarni o’zlashtirishga bo’lgan talablar. Kislorod, vodorod, suv molekulasining o’rganilgan oksidlar, asoslar, kislotalar, tuzlarning tarkibini, galogenlarning asoslarini, xlorid kislota, xloridlarning xossalarini hamda ishlatilishini bilish. O’rganilgan moddalarning tarkibi va xossalarini taqqoslashni, kuzatilgan tajribalarning natijalarini analiz qilishni, o’rganilgan nazariya nuqtai nazaridan kimyoviy reaksiyalarni tushintirib berishni, anorganik birikmalarning sinflari o’rtasidagi genetik bog’lanish hamda moddalar tarkibini, xossalari va ishlatilishi o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlash.Kimyo tilini o’zlashtirishga bo’lgan talablar. Elementlarning kimyoviy belgilarini (kamida 20 ta) kimyoviy formula va tenglamalarning ma`nosini tushintira olishni bilish. Kimyoviy elementlarning valentliklari bo’yicha olingan bilim asosida ikki elementdan tarkib topgan birikmalarning formulalarini tuzishni, kislota qoldiqlari va metall valentliklari ma`lum bo’lgan tuzlar hamda asoslarning formulasini o’rganilgan oksidlar, asoslar, kislotalar, tuzlarni nomlanishi, o’rganilgan reaksiyalar tuzishni bilish.

• D.I.Mendeleyevning kimyoviy elementlar davriy sistemasi va davriy qonunining ma`nosini aytib berishni, moddalar va kimyoviy elementlarning moddiy birligini miqdor o’zgarishlarining sifat o’zgarishlariga o’tishini misollarda tushintirib berish, davriy qonun misolida nazariy bilimlarni umumlashtiruvchi va oldindan aytib beruvchi funksiyalarni ko’rsatish, fan taraqqiyoti va ishlab chiqarish uchun davriy qonunning ahamiyatini ko’rsata bilish. Faktlarni o’zlashtirishga bo’lgan talablar. Kislorod, vodorod, suv molekulasining o’rganilgan oksidlar, asoslar, kislotalar, tuzlarning tarkibini, galogenlarning asoslarini, xlorid kislota, xloridlarning xossalarini hamda ishlatilishini bilish. O’rganilgan moddalarning tarkibi va xossalarini taqqoslashni, kuzatilgan tajribalarning natijalarini analiz qilishni, o’rganilgan nazariya nuqtai nazaridan kimyoviy reaksiyalarni tushintirib berishni, anorganik birikmalarning sinflari o’rtasidagi genetik bog’lanish hamda moddalar tarkibini, xossalari va ishlatilishi o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlash.Kimyo tilini o’zlashtirishga bo’lgan talablar. Elementlarning kimyoviy belgilarini (kamida 20 ta) kimyoviy formula va tenglamalarning ma`nosini tushintira olishni bilish. Kimyoviy elementlarning valentliklari bo’yicha olingan bilim asosida ikki elementdan tarkib topgan birikmalarning formulalarini tuzishni, kislota qoldiqlari va metall valentliklari ma`lum bo’lgan tuzlar hamda asoslarning formulasini o’rganilgan oksidlar, asoslar, kislotalar, tuzlarni nomlanishi, o’rganilgan reaksiyalar tuzishni bilish.

Almashinish reaksiyasi orqali vodorod xlorid olish va uni suvda eritishni bilish. Hisoblashga doir masalalarning yechilishga bo’lgan talablar. Moddalarning nisbiy molekulyar massasini, kimyoviy formulalar asosida hisoblay olish. Eritmadagi moddaning massa ulushini va eritmada erigan moddaning massasini, gazlarning nisbiy zichligini, reaksiyaga kirishayotgan yoki reaksiya natijasida olinadigan moddalardan birining ma`lum miqdoriga ko’ra moddalar massasini yoki gazlarning hajmini (n.sh.da), kimyoviy tenglamalar asosida gazlarning hajmiy nisbatini hisoblashni bilish.

• Almashinish reaksiyasi orqali vodorod xlorid olish va uni suvda eritishni bilish. Hisoblashga doir masalalarning yechilishga bo’lgan talablar. Moddalarning nisbiy molekulyar massasini, kimyoviy formulalar asosida hisoblay olish. Eritmadagi moddaning massa ulushini va eritmada erigan moddaning massasini, gazlarning nisbiy zichligini, reaksiyaga kirishayotgan yoki reaksiya natijasida olinadigan moddalardan birining ma`lum miqdoriga ko’ra moddalar massasini yoki gazlarning hajmini (n.sh.da), kimyoviy tenglamalar asosida gazlarning hajmiy nisbatini hisoblashni bilish.
• Tajribaning tarbiyaviy funksiyasi shundan iboratki, unda o’quvchlar dunyoni bilish mumkinligini anglaydilar. Unda ro’y berayotgan voqia – xodisalarni tushunib yetadilar.

Tajribani rivojlantiruvch funksiyasi esa o’quvchilarda kuzatuvchanlik hissiyotini oshiradi. Kuzatilgan hodisalarni tahlilqilish ko’nikmasini shakillantiradi. Xulosa chiqarish va umumlashririshni o’rgatadi. Tajribani tushuntirish orqali olib borishni 4 ta muhim jihati mavjud:

• Tajribani rivojlantiruvch funksiyasi esa o’quvchilarda kuzatuvchanlik hissiyotini oshiradi. Kuzatilgan hodisalarni tahlilqilish ko’nikmasini shakillantiradi. Xulosa chiqarish va umumlashririshni o’rgatadi. Tajribani tushuntirish orqali olib borishni 4 ta muhim jihati mavjud:
• O’quvchilar tajribani kuzatish bilan bir vaqitda o’qituvchining tushuntirishiniham tinglaydilar. Bunday izchillik o’quvchilarning bilim olishlari samaradorligini oshiradi.
• O’qituvchning so’zlab berishi kuzatishlarni to’ldiradi.
• Illyustratsiya vazifasini bajaruvchi tajriba o’qituvchining so’zi bilan to’liq tushunarli bo’ladi.
• Avval so’zlab berish orqali tajriba tafsilotlari tushuntiriladi, hodisalarning mohiyati oydinlashtiriladi. So’ngra tajriba o’tkaziladi.

O’qituvchi tajriba natijasini oldindan aytmasligi kerak. Avval tajriba o’tkaziladi, so’ngra uning natijasi muhokama qilinadi. Eksperimentdan foydalanishning birinchi va ikkinchi yo’llari muammoli o’qitishda qo’llalinadi, ikkinchi yo’l o’quvchlarning kirlash faolyati rvojlantrishga sharoit yaratiladi.

• O’qituvchi tajriba natijasini oldindan aytmasligi kerak. Avval tajriba o’tkaziladi, so’ngra uning natijasi muhokama qilinadi. Eksperimentdan foydalanishning birinchi va ikkinchi yo’llari muammoli o’qitishda qo’llalinadi, ikkinchi yo’l o’quvchlarning kirlash faolyati rvojlantrishga sharoit yaratiladi.
• Kimyodan amaliy mashg‘ulotlar. 0 ‘quvchilarda kimyoviy ko‘nikmalarning shakllanishi.Amaliy mashg‘ulotlarda o‘quvchilarda ko‘nikma va malakalami shakllantirishga alohida ahamiyat beriladi. Ularga kimyo fanini o‘qitishni boshlanishi 7-sinfdan boshlanadi. Kimyoviy ko‘nikma va malakalami shakllantirish aniq tizim asosida olib boriladi. 0 ‘quvchilarda dastlab qizdiruvchi asboblar bilan ishlash ko‘nikmalari hosil qilinadi,laboratoriyada ishlash texnikasi o‘rgatib boriladi, ya’ni moddalarni qizdirish, aralashmalardagi moddalarni bir-biridan ajratish, xavfsizьk texnikasi qoidalarini o‘rganish, so‘ngra murakkab moddani parchalab, oddiy moddalar olish va ulaming xossasini tekshirish. Keyingi bosqich murakkab moddalarni olish, masalan, mis(Il)-sulfatni eritmadan ajratib olish va aksincha, quruq moddadan critma taeyyorlash.‘quvchilaming keyingi o‘rganadigan ishlari miqdoriy tajribalar o‘tkazish, tarozidan va o'lchov asboblaridan foydalanib, tajribalar bajarish va eksperimental masalalar yechishdan iborat bo‘ladi.

Amaliy mashg‘ulotlar: 1) ko‘rsatmalar yoki tarqatma inaterial asosida bajariladigan tajribalar va 2) eksperimental masalalar yechish asosida olib boriladi. Ko'rsatma (instruksiya)da bajariladigan tajriba yoki tajriba o‘tkaziladigan qurilmaning tafsiloti bayon etilgan bo‘lib, u amaliyot qo‘llanmalarida beriladi. Unda tajriba o ‘tkazish xavfsizligi choralari lo‘g‘risida ma’lumot holadi. Lekin ko‘rsatma yordamida ishni bajarish yetarli bo‘lmaydi. Shuning uchun tajriba o‘tkazishni juda aniq amalga oshirish uchun u amaliy ishga tayyoigarlik vaqtida ko‘rsatiladi.Masalan, 9-sinfda «Ammiakning olinishi va unga oid tajribalar» mavzusida ammiak to‘g‘risidagi ma’lumotlar (ammiakningsuvdagi eritmasi ishqoriy muhitga ega bo‘lishi, ammiakning HC1gazi bilan reaksiyasi, ammiakning suvda erishi va boshqalar) umumlashtiriladi. Bu tajribalarda reaksiyaning borishsharoitioydinlashtiriladi. Amaliy mashg‘ulotni o‘tkazishdan aw al o‘quvchilar qurilmalar tuzish, unda tajriba o ‘tkazish, ishning maqsadva vazifasi bilan tanishtiriladi. Uyda yozib kelingan tafsilotlargaaniqlik kiritiladi. Tajribaning maqsadi va uning natijasi tushuntiriladi. Amaliy mashg‘ulotda dars boshlanguniga qadar xavfsizliktexnikasi to‘g‘risida suhbat o‘tkaziladi.Tajriba o‘tkazish stolida yig‘ilgan holatdagi ammiak olishqurilmasi joylashtirilgan bo‘ladi. Undan o‘quvchilar amaliy ishtajribalarini bajarish uchun foydalanadilar.

• Amaliy mashg‘ulotlar: 1) ko‘rsatmalar yoki tarqatma inaterial asosida bajariladigan tajribalar va 2) eksperimental masalalar yechish asosida olib boriladi. Ko'rsatma (instruksiya)da bajariladigan tajriba yoki tajriba o‘tkaziladigan qurilmaning tafsiloti bayon etilgan bo‘lib, u amaliyot qo‘llanmalarida beriladi. Unda tajriba o ‘tkazish xavfsizligi choralari lo‘g‘risida ma’lumot holadi. Lekin ko‘rsatma yordamida ishni bajarish yetarli bo‘lmaydi. Shuning uchun tajriba o‘tkazishni juda aniq amalga oshirish uchun u amaliy ishga tayyoigarlik vaqtida ko‘rsatiladi.Masalan, 9-sinfda «Ammiakning olinishi va unga oid tajribalar» mavzusida ammiak to‘g‘risidagi ma’lumotlar (ammiakningsuvdagi eritmasi ishqoriy muhitga ega bo‘lishi, ammiakning HC1gazi bilan reaksiyasi, ammiakning suvda erishi va boshqalar) umumlashtiriladi. Bu tajribalarda reaksiyaning borishsharoitioydinlashtiriladi. Amaliy mashg‘ulotni o‘tkazishdan aw al o‘quvchilar qurilmalar tuzish, unda tajriba o ‘tkazish, ishning maqsadva vazifasi bilan tanishtiriladi. Uyda yozib kelingan tafsilotlargaaniqlik kiritiladi. Tajribaning maqsadi va uning natijasi tushuntiriladi. Amaliy mashg‘ulotda dars boshlanguniga qadar xavfsizliktexnikasi to‘g‘risida suhbat o‘tkaziladi.Tajriba o‘tkazish stolida yig‘ilgan holatdagi ammiak olishqurilmasi joylashtirilgan bo‘ladi. Undan o‘quvchilar amaliy ishtajribalarini bajarish uchun foydalanadilar.

Amaliy ishning hisoboti daftarga aniq yozilishi kerak. Ishning mavzusi, tajribaningnomi va bajarilishi quyidagi jadval bo'yicha to‘ldiriladi.

• Amaliy ishning hisoboti daftarga aniq yozilishi kerak. Ishning mavzusi, tajribaningnomi va bajarilishi quyidagi jadval bo'yicha to‘ldiriladi.
• Tajribaning maqsadi Bajarish tartibi Ishlanayotgan asbobning rasm Reaksiya tenglamasi va xulosa. Bu jadval tajribadan so‘ng o ‘z vaqtida to ‘ldirilishi kerak.O’quvchilarning amaliy ish to ‘g‘risidagi hisoboti asosida ularga baho qo‘yiladi. Eksperimental masalalarda tajriba o'tkazish bo‘yicha ko‘rsatma bo‘lmaydi, balki masalaning sharti kiritiladi. Masalani yechish rejasini tuzish va uni amalga oshirishni o'quvchilar mustaqil bajaradilar. 0 ‘quvchilarni eksperimental masalalar yechishga tayyorlash quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:1. Dastlab masala nazariy yechiladi, buning uchun masalaning sharti tahlil qilinadi 2. 0 ‘quvchilardan biri masalaning nazariy yechimini ko‘rsatadi. 3 Boshqa o ‘quvchi tajriba bajaradi. Shundan so‘ng sinfdagio‘quvchilar shunga o‘xshash masalani eksperimental yechishga kirishadilar.4.O’quvchilarning faolligi va mustaqil tajriba bajarishiga erishishlari uchun eksperimental tajribalarni bir necha variantlarda bajarish muhim hisoblanadi.

Misol tariqasida 7-sinf Kimyo kursidagi «Tuzlar» mavzusiga oid eksperim ental masalalar tuzish va mavzuga doir tajriba o‘tkazish metodikasini keltiramiz. Misol. Raqamlangan 3 ta probirkada osh tuzi, natriy yodid va natriy sulfat ertimalari berilgan. Probirkalarning har birida qanday tuz eritmasi borligini aniqlang. Yechish. Sinf bo‘yicha masala nazariy yechiladi. Nazariy yechish natijalari aniqlangandan so‘ng eritmadagi har qaysi tuzni unga xos bo‘lgan reaksiyalar yordamida aniqlashga oid reaksiya tenglamalari o‘quvchi tomonidan doskaga yoziladi. Qanday cho‘kmalar hosil bo‘Iishi mumkinligi ko‘rsatiladi va rangi yozib qo‘yiladi:

• Misol tariqasida 7-sinf Kimyo kursidagi «Tuzlar» mavzusiga oid eksperim ental masalalar tuzish va mavzuga doir tajriba o‘tkazish metodikasini keltiramiz. Misol. Raqamlangan 3 ta probirkada osh tuzi, natriy yodid va natriy sulfat ertimalari berilgan. Probirkalarning har birida qanday tuz eritmasi borligini aniqlang. Yechish. Sinf bo‘yicha masala nazariy yechiladi. Nazariy yechish natijalari aniqlangandan so‘ng eritmadagi har qaysi tuzni unga xos bo‘lgan reaksiyalar yordamida aniqlashga oid reaksiya tenglamalari o‘quvchi tomonidan doskaga yoziladi. Qanday cho‘kmalar hosil bo‘Iishi mumkinligi ko‘rsatiladi va rangi yozib qo‘yiladi:

NaCl + AgN03 AgClJ + NaN03

• NaCl + AgN03 AgClJ + NaN03

oq

• Nal + AgN03 -» AgU + NaN03

sariq

• Na2S04 + BaCl2 -> BaS041 + 2NaCl

oq

Ikkinchi o ‘quvchi tajriba o‘tkazish stoliga qo‘yilgan shtativdagi raqamlangan probirkalarga tayyorlab qo‘yilgan 3 ta tuz eritmasi va ularni aniqlash reagentlari yordamida tajribani bajarishga kirishadi.

• Ikkinchi o ‘quvchi tajriba o‘tkazish stoliga qo‘yilgan shtativdagi raqamlangan probirkalarga tayyorlab qo‘yilgan 3 ta tuz eritmasi va ularni aniqlash reagentlari yordamida tajribani bajarishga kirishadi.

Mavzuni mustahkamlash uchun nazorat savollari:

• 1. Nazariy o’quv materiallarni o’zlashtirishga bo’lgan talablar deganda nlmani tushunasiz?
• 2. Eritmalar tayyorlashga doir eksperimental masalalar bajarilishiga bo’lgan talablarni ayting.
• 3. Hisoblashga doir masalalarning yechilishi mavzuda bilimni tekshirishning qaysi nazorat turini taklif qilasiz?
• 4. Shu mavzu bo’yicha laboratoriya ishlari uchun vazifalar tayyorlang