4-MAVZU
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA
MATEMATIK TASAVURLARNI
SHAKLLANTIRISHDA TA’LIMNING ASOSIY
DIDAKTIK TAMOILLARI
R е j а:
1. O’qitish mеtоdi tushunchаsi vа uning
turlichа tаlkin etilishi.
2.O’qitish
mеtоdlаrigа
nisbаtаn
mеtоdistlаrning turlichа munоsаbаtlаri.
3. Mеtоdlаr klаssifikацiyasi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1.Xasanboyeva.O.U.va boshqalar. «Maktabgacha ta’lim
pedagogikasi».T.., «Ilm ziyo», 2006y.
2. Bikbayeva N.U. Ibragimova Z.I. Kosimova X.I. «Maktabgacha
tarbiya yoshidagi bolalarda elementar matematik tasavvurlarni
shaklantirish» T. «О‘qituvchi» ,1995y.
Metod (grekcha “metodos” so’zidan olingan
bo’lib, aynan, u yoki bu narsaga, haqiqatga yo’l
demakdir) maqsadga erishish usuli, tartibga
solingan faoliyat ma’nolarini anglatadi.
Metod tushunchasi pedagogika, psixologiya va
xususiy metodikalarning asosiy tushunchalaridan
biri bo’lib, turli pedagog va metodist olimlar
tomonidan turlicha talqin etib kelinmoqda.
Pedagogik
ensiklopediyada
izohlanishicha,
ta’lim
metodi
–
tarbiyachi va bolaning ta’lim mazmunini
o’zlashtirishga
qaratilgan
o’zaro
aloqador,
ma’lum
ketma-ketlikdagi
faoliyat tizimidir.
G.L.Shukinaning
“Pedagogika”
kitobida o’qitish metodiga quyidagicha
ta’rif beriladi. “O’qitish metodlari bu
mashg`ulotda
o’quv-tarbiya
maqsadlariga qaratilgan tarbiyachi va
bolalaning birgalikdagi ish faoliyatidir”.
L.N.Skatkin
o’zining
kitobida
o’qitish
metodiga quyidagicha ta’rif berdi:
O’qitish metodlari – bu o`qitish
jarayonida bolalar bilish faoliyatlarini tashkil
etish usulidir.
Yoki shu institutning “Boshlang’ich
ta’lim” sektorida A.M.Pishkalo quyidagicha
ta’rif keltirdi:
O’qitish metodlari – bu mashg`ulotda
tarbiyachi va bolalarning birgalikdagi faoliyati
bo’lib, uning evaziga bilim beriladi, malaka
va ko’nikmalar hosil qilinadi, bolalarda
dunyoqarash va mustaqil ishlash elementlari
shakllanadi, ular hayotga va mehnatga
tayyorlanadi.
S.I.Perovskiy, Ye.V.Golant o’qitish metodlarini
tasnif etishda ta’lim manbalarini hisobga
olishgan. Ular tarbiyachi nutqi, ko’rgazma
qurol, hamda qo’shimcha adabiyotlarni ta’lim
manbalari sifatida qarab, ta’lim metodlarini 3
guruhga ajratishgan:
1) Bilimlarni og’zaki bayon etish
2) Ko’rgazmali
3) Amaliy metodlar
M.A.Danilov, B.R.Yesipov o’zlarining qator ishlarida
ta’lim jarayonining turli zvenolarida bajariladigan ishlar
mazmunidan kelib chiqib, ta’lim metodlarini quyidagi
guruhlarga ajratishgan.
1) bilimlarni o’rganishga oid metodlar
2) malaka va ko’nikmalarni shakllantirishga oid metodlar
3) bilim va malakalarni tadbiq etish metodlari
4) ijodiy ishlash metodlari
5) bilim va malakani mustahkamlash va tekshirish
metodlari
M.N.Skatkin, I.Ya.Lerner ta’lim metodlarini
tasnif etishda bolalar faoliyati xususiyatlarini
e’tiborga olishgan va quyidagi guruhlarga
ajratishgan:
1) izohli-ko’rgazmali metodlar
2) qayta eslashga oid standart metodlar
3) muammoli bayon metodi
4) evristik metodlar
5) ilmiy ishlash metodlari
O’quv-bilish faoliyatini tashkil qilish metodlari bir
necha guruhlarga bo’linadi:
I. Bolalar bilim oladigan manbalar bo’yicha og’zaki,
ko’rsatmali va amaliy metodlar.
II. Bola fikrining yo’nalishi bo’yicha: induksiya, deduksiya
va analogiya.
III. Pedagogik ta’sir, boshqarishning darajasi, bolalarning
o’qishda mustaqilliklari darajasi bo’yicha: tarbiyachi
boshchiligida bajariladigan o’quv ishlari metodi,
bolalarning mustaqil ishlari metodi.
IV. Bolalarning mustaqil aktivliklari darajasi bo’yicha:
izohli-illyustrativ metod; reproduktiv metod; bilimlarni
muammoli bayon etish metodi; qisman izlanish va
tadqiq qilish metodi.
I. Bolalar bilim oladigan manbalar bo’yicha og’zaki,
ko’rsatmali va amaliy metodlar
1. Og’zaki metodlar
a) Tushuntirish
b) Suhbat
d) Hikoya
e) bolalarning kitob bilan ishlashlari
2. Ko’rsatmali metodlar: O’qitishning ko’rsatmali metodlari –
bolalarga kuzatishlar asosida bilimlar olish imkonini
beradi.
3. Amaliy metodlar. Malaka va ko’nikmalarni shakllantirish va
mukammallashtirish jarayoni bilan bog’liq bo’lgan metodlar
o’qitishning amaliy metodlari hisoblanadi. Xususan,
bunday metodlar jumlasiga yozma va og’zaki mashqlar,
amaliy va laboratoriya ishlari, mustaqil ishlarning ba’zi
turlari kiradi.
II. Bola fikrining yo’nalishi bo’yicha: induksiya,
deduksiya va analogiya
Induksiya metodi bilishning shunday yo’liki, bunda
bolaning fikri birlikdan umumiylikka, xususiy
xulosalardan umumiy xulosaga boradi.
Induktiv xulosa – xususiydan umumiyga qarab
boradigan xulosadir. Boshlang’ich sinflarda juda ko’p
tushunchalar yoki qoidalar induktiv tarzda o’rganiladi.
Deduksiya
metodi
bilishning
shunday yo’liki, bu yo’l umumiyroq
bilimlar asosida yangi xususiy bilimlarni
olishdan iboratdir.
Deduksiya bu umumiy qoidalardan
xususiy misollarga va qoidalarga
o’tishdir.
Analogiya metodi – shunday xulosaki,
bunda predmetlar ba’zi belgilarining
o’xshashligi bo’yicha bu predmetlar
boshqa belgilari bo’yicha ham o’xshash,
degan taxminiy xulosa chiqariladi.
Analogiya “Xususiydan xususiyga
boradigan”, bir konkret dalildan boshqa
aniq dalilga boradigan xulosadir.
Butunni uning tashkil etuvchi qismlarga
ajratishga yo’naltirilgan fikrlash (tafakkur)
usuli analiz deb ataladi.
Predmetlar
yoki
hodisalar
orasida
bog’lanishlar
o’rnatishga
yo’naltirilgan
tafakkur usuli sintez deb ataladi.
Taqqoslash usuli qaralayotgan sonlar,
arifmetik misollar, masalalarning o’xshash
va farqli alomatlarini ajratishdan iborat.
Umumlashtirish – bu o’rganilayotgan
ob’yektlardan umumiy muhim tomonlarini
ajratish va ularni muhim bo’lmaganlaridan
ajratishdan iborat.
Didaktik
adabiyotlarda
mustaqil
ish
tushunchasi har xil ta’riflanadi. Mustaqil ishning
B.P.Yesipov bergan ta’rifini eng to’g’ri ta’rif deb tan
olish kerak:
“O’quvchlarning
o’qitish
jarayoniga
qo’llaniladigan mustaqil ishlari bu tarbiyachining
bevosita qatnashuvisiz, maxsus ajratilgan vaqt
davomida uning topshiriqlari bo’yicha bajariladigan
ishdir; bunda bolalar topshiriqda qo’yilgan
maqsadga erishishga o’z kuchlarini sarflaydilar,
aqliy yoki jismoniy harakatlar natijasini biror
shaklda ifodalab ongli ravishda intiladilar”.
Mustaqil isihlar quyidagilarga ko’ra o’zaro
farq qiladi:
1) didaktik maqsadlari bo’yicha;
2) bolalar mustaqil ishlayotgan material
bo’yicha
3) bolalardan talab qilinadigan faoliyat
xarakteri bo’yicha;
4) tashkil qilinish usuliga ko’ra.
Bolalarning mustaqil aktivliklari darajasiga
ko’ra tasniflovchi metodlar
1)
Do'stlaringiz bilan baham: |