M u n d a r I j a kirish

 

3 

                                     M U N D A R I J A 

 

            Kirish ……………………………………………………………....… 4   

I-bob.  O’zbekiston Respublikasi to’lov tizimlari to’g’risida 

            umumiy ma’lumotlar....................................................................... 7

   

 

         1.1. O’zbekiston Respublikasida elektron

  

to’lov   tizimlarining 

                shakllanishi  ......................................…………………..….....…... 6  

         1.2. Elektron to’lov tizimlaridagi ma’lumotlar bazasida 

                qo’llanilayotgan tushunchalar ….......................……………......... 9  

         1.3. Mamlakatimizdagi elektron to’lov tizimlarida qo’llanilayotgan 

                hozirgi davrdagi ma’lumotlarni himoyalash vosita turlari ...….... 12 

II-bob. Elektron to’lov tizimlari strukturasi (Tijorat banklari misolida) 

          2.1.Tijorat banklari elektron to’lov tizimlarida ma’lumotlar 

                 bazasini himoyalashni  tashkillashtirish .....................…..……... 17  

           2.2. Elektron to’lov tizimlari  ma’lumotlar bazasining himoyalanganlik 

                  darajasini aniqlash usullari……….……………………………….... 24 

III-bob. Dasturiy ta’minot va undan foydalanish tartibi   

                3.1. Tijorat banklari  elektron to’lov  tizimlari ma’lumotlarining   

                        butligini ta’minlovchi himoya vositalari ishonchliligini aniqlash   

                        algoritmi va dasturi………............................................................... 29 

                 3.2. Elektron to’lov tizimlari ma’lumotlaridan foydalanish  

                        jarayonida rioya qilish lozim bo’lgan texnika  xavfsizligi  ............. 34           

                  Xulosa……………………………………………………………….... 37           

                  Foydalanilgan adabiyotlar…………………………..……………..... 38    

            Ilova …………………………………………………………….….... 40      

 

 

 

 

 

4 

                                                     Кirish 

Bu yil davlatimiz mustaqilligining yigirma uch  yilligi nishonlanadi va bu o’tgan 

davr kelajak sari tanlangan siyosatimiz va yo’limizning  to’g’ri tanlanganligini butun 

dunyo  miqiyosida  isbotladi.  Mamlakatimiz  ko’p  sohalarda  eng  yuqori  yutuqlarga 

erishdi. Bunday sohalarga sport, mashinasozlik, qishloq xo’jaligi, medisina va bank 

sohalarini  misol  qilib  aytishimiz  mumkin.  Bank  sohasinung  dunyo  miqiyosidagi 

taraqqiyoti alohida tahlilga loyiq.   

Yurtimiz  mustaqillikka  erishganidan  so’ng,  mamlakatimiz  miqiyosida  elеktron 

to’lov  tizimlari  (ETT)  birinchi  bor  bank  tizimiga  joriy  etish  ishlab  chiqildi  va  uni  

joriy etish 1994 yil 18 martdagi Vazirlar Maxkamasining 146–sonli «Bank tizimini 

takomillashtirish  va  pul-krеdit  muomalasini  barqarorlashtirish  chora-  tadbirlari 

to’grisida»gi  Nizom  asosida  amalga oshirila  boshlagandi.  Bank sohasidagi  elеktron 

to’lovlar  tizimi  -  bu  qog’ozsiz  tеxnologiyaga  va  markaziy  bankning  elеktron 

pochtasi  vositalari  bilan  ma'lumotlarni  uzatishga  va  qabul  qilishga  asoslangan 

umumdavlat to’lov tizimidir. 

Respublikamiz timizdagi tijorat banklariga bu tizimning joriy etilishi banklararo 

to’lovlarning o’tishini tеzlashtirdi va bank faoliyatini to’liq avtomatlashtirishga katta 

imkoniyatlar yaratdi. 

Bugunga  kelib  mamlakatimizdagi  banklar  o’rtasida  elеktron  to’lovlarni 

o’tkazishning Intеrnеt aloqalariga asoslangan elеktron to’lov tizimi ishlab turibdi va 

bu tizim butun jahon to’lov tizimlari talablariga to’liq javob bеradigan darajadadir. 

Zamonaviy  texnikalar,  xususan  kompyuter  texnologiyalarini  ishlab  chiqarishga 

joriy  etish  muhimligini  O’zbekiston  Respublikasi  prezidenti  I.A.Karimov  o’zinig 

“Yulsak ma’naviyat - engilmas kuch”,- asarida shunday ta’riflaydi: - “Bugun biz tez 

sur’atlar  bilan  o’zgarib  boraytgan,  insoniyat  hozirga  qadar  boshidan  kechirgan 

davrlardan  tubdan  farq  qiladigan  o’ta  shiddatli  va  murakkab  bir  zamonda 

yashamoqdamiz.  Davlat va siyosat arboblari, faylasuflar va jamiyatshunos olimlar, 

sharhlovchi  va  jurnalistlar  bu  davrni  turlicha  ta’riflab,  har  xil  nomlar  bilan 

atamoqda. Kimdir uni ogi’rliksak texnologiyalar zamoni desa, kimdir tafakkur asri, 

yana birov yalpi axborotlashuv davri sifatida izohlamoqda.  

 

5 

Bugungi kunda zamonaviy axborot maydonidagi harakatlar shu qadar tig’iz, shu 

qadar  tezkorki,  endi  ilgaridek,  ha,  bu  voqea  bizdan  juda  olisda  yuz  beribdi,  uning 

bizga aloqasi yo’q, deb beparvo qarab bo’lmaydi. Ana shunday kayfiyatga berilgan 

xalq yoki millat  taraqqiyotdan yuz yillar orqada qolib ketishi hech gap emas.”[1]. 

Shining uchun ham bitiruv malakaviy ishida hozirgi davrda dolzarb masalalardan 

biri  bo’lgan  tijorat  banklari  ma’lumotlar  bazasi  xavfzisligini  ta’minlovchi  himoya 

vositalarini tahlil qilish va ishonchli himoyalash tizimlarni aniqlash vazifasi qo’yildi. 

Masalaning  qo’yilishi.  Ishlab  chiqarishga  elеktron  to’lov  tizimilarining  joriy 

etilishi undagi ma'lumotlarni ishonchli himoyalash zaruriyatini ham kеltirib chiqardi. 

Ushbu muammoni hal qilish uchun zamonaviy himoya vositalarni ishlatishga to’g’ri 

kеladi. Bitiruv malakaviy ishda elеktron to’lov tizimlari, xususan, tijorat banklarida 

qo’llanilayotgan  himoyalash  vositalari  o’rganib  chiqiladi  va  ularning  ishonchli 

himoyalanganlik darajasini aniqlah algoritmi va dastuy ta’minoti ishlab chiqiladi. 

Qo’yilayotgan  masalaning  dolzarbligi  shundaki,  bank  sohasiga  taalluqli 

bo’lgan    barcha  ma’lumotlar  qiymati  pul  (naqd  pullik  yoki  naqd  pullarsiz) 

ma’lumotlariga  aloqadordir.  Ularning  himoya  va  daxlsizligini  ta’minlash  esa  har 

doim ham eng dolzarb masala bo’lib hisoblanadi.  

Bundan  tashqari  tijorat  banklarigagi  ETTga  yangi  axborot  texnologiyalari 

asosidagi  himoya  vositalarini    qo’llash  samaradorligini  baholash  ham  bigungi 

kunning talabidir. Bitiruv malakaviy ishida tijorat banklarida mavjud elektron to’lov 

tizimlari  himoy  vositalarini  tahlil  qilish  orqali  shu  tizimning  to’liqligicha  ishonchli 

himoylanganlik darajasi ham aniqlanadi. 

Bitiruv 

malakaviy 

ishida 

ko’rilayotgan 

masala 

tijorat 

banklaridagi 

avtomatlashtirish ishlarining ishonchliligini ta’minlaydi va bugungu kunda muammo 

bo’lib  turgan  inqiroz  talofatlaridan  bezarar  chiqishga  hissa  qo’shadi.  Inqirozdan 

chiqish  muammosini  O’zbekiston  Respublikasi  prezidenti  I.A.Karimov  o’zinig 

“Jahon  moliyaviy-iqtisodiy  inqirozi,  O’zbekiston  sharoitida  uni  bartaraf  etishning 

yo’llari  va  choralari”  asarida  inqirozdan  chiqishda  kompyuter  texnologiyalarinig 

o’rni  buyk  ekanligini  alohida  ta’kidlaydai,  ya’ni  -  “Bugungi  kunning    eng  dolzarb 

 

6 

masalasi  –  bu  2008  yilda  boshlangan  jahon  moliyaviy  inqirozi,  uning  ta’siri  va 

salbiy oqibatlari, yuzaga kelayotgan vaziyatdan chiqish yo’llarini izlashdan iborat. 

Inqirozga  qarshi  choralar  dasturining  konkret  bo’limlari-belgilangan  kompleks 

chora-tadbirlar quyidagi asosiy vazifalarni hal etishga qaratilgan. 

 Birinchdan-  korxonalarni  modernizatsiya  qilish,  texnik  va  texnologik  qayta 

jihozlashni yanada jadallashtirish, zamonaviy, moslashuvchan texnologiyalarni kehg 

joriy etish; 

 Ikkinchidan-  joriy  kon’ogi’rliktura  keskin  yomonlashib  borayotgan  hozirgi 

sharoitda  eksportga  mahsulot  chiqaradigan  korxonalarning  tashqi  bozorlarda 

raqobatdosh  bo’lishini  qo’llab-quvvatlash  bo’yicha  konkret  chora-tadbirlarni 

amalgam oshirish va eksportni rag’batlantirish uchun qo’shimcha omillar yaratis. 

Uhinchdan- qat’iy tejamkorlik tizimini joriy etish, ishlab chiqarish xarajatlari va 

mahsulot  tannarxini  kamaytirishni  rag’batlantirish  hisobidan  korxonalarning 

raqobatdoshligini oshirish; 

To’rtinchidan-  elektroenergetika  tizimini  modernizatsiya  qilish,  energiya 

iste’molini  kamaytirish  va  energiya  tejashning  samarali  tizimini  joriy  etish 

choralarini amalgam oshirish; 

Beshinchidan-  jahon  bozorida  talab  pasayib  borayotgan  bir  sharoitda,  ichki 

bozorda  talabni  rag’batlantirish  orqali  mahalliy  ishlab  chiqaruvchilarni  qo’llab-

quvvatlash  iqtisodiy  o’sishning  yuqori  sur’atlarini  saqlab  qolishda  g’oyat  muhim 

ahamiyatga ega” [2]. 

Bitiruv  malakaviy  ishining  mazmuni.        Bitiruv  malakaviy  ishi  uch  bobdan 

iborat bo’lib,  kirish qismida   O’zbekiston Respublikasidagi  ishlatilayotgan  elektron 

to’lov  tizimlarining  shakllanishi  tahlil  qilinadi  va  elеktron  to’lov  tizimlaridagi 

kommunikatsiya   aloqalari tuzilishi bayon etiladi.  

     Ikkinchi  va  uchinchi  boblarda  esa,  O’zbekiston  Respublikasida  elektron    to’lov   

tizimlarining  shakllanishi,  elektron  to’lov  tizimlaridagi  ma’lumotlar  bazasida           

qo’llanilayotgan  asosiy  tushunchalar,    hozirgi  davrdagi  ma’lumotlarni  himoyalash 

vosita  turlari,    tijorat  banklari  elektron  to’lov  tizimlarida  ma’lumotlar                 

bazasini  himoyalashni    tashkillashtirish,elektron  to’lov  tizimlari    ma’lumotlar 

 

7 

bazasining  himoyalanganlik  darajasini  aniqlash  usullari,  tjorat  banklari    elektron 

to’lov    tizimlari  ma’lumotlarining      butligini  ta’minlovchi  himoya  vositalari 

ishonchliligini  aniqlash    algoritmi  va  dasturi,  elektron  to’lov  tizimlari 

ma’lumotlardan  foydalanish  jarayonida  rioya  qilish  lozim  bo’lgan  texnika  

xavfsizligi kabi masalalar mazmuni bayon qilinadi. 

 Bitiruv malakaviy ishining xulosa qismida esa, olingan natijalar tahlil qilinadi va 

ularning  ahamiyati  ko’rsatiladi.  Bundan  tashqari  bitiruv  malakaviy  ishida 

foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati va dasturiy ilovalar ham keltiriladi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8 

I-bob.  O’zbekiston Respublikasi to’lov tizimlari to’g’risida 

umumiy ma’lumotlar 

1.1. O’zbekiston Respublikasida elektron  to’lov   tizimlarining 

shakllanishi 

Bank-yuridik  shaxs  bo’lib,  quyidagi    faoliyat  turlarini  amalga  oshirish  uchun 

Markaziy bank litsenziyasiga ega bo’lgan tijorat tashkilotidir:  

-yuridik  va  jisminoy  shaxslardan  omonatlar  qabul  qilish  hamda  qabul  qilingan 

mablag’lardan o’z xatari va tavakkalchiligi asosida kreditlash yoki investitsiyalashda 

foydalanish; 

-to’lovlarni amalga oshirish.  

Mamlakatimiz  tijorat  banklari  ma’lumotlar  bazasida    elektron  to’lov  tizimlarini 

joriy  etishning  asosiy  mazmunu  shundan  iboratki,  elеktron  to’lov  tizimini  (ETT) 

joriy  etish  qog’ozsiz  tеxnologiyaga  o’tishni  ta'minlaydi  va  hujjatlarni  ro’yxatga 

olish, yig’ish, saqlash kabi ishlarning mеhnat talabligi darajasini kamaytiradi. 

Bugungi  kunda  ishlayotgan  tijorat  banklaridagi  ma’lumotlar  bazasi  elеktron 

to’lov  tizimining  (ETT)  asosini  zamonaviy  kompyutеrlar  va  dasturiy  ta'minotlar 

tashkil  etadi.  Shaxsiy  kompyutеrlardagi    ETT  bajaradigan  ishlarni  quyidagi 

jarayonlarga ajratish mumkin: 

Tayyorlov  bosqichi  -          dastur  va  ma'lumotlar  bazasini  ishga  tayyorlash.  Bu 

bosqich boshlang’ich davrda, tizimni      tadbiq etishda, aloxida ahamiyat kasb etadi. 

Bu jarayonda kompyutеrlarga korxonaga tegishli ma'lumotlar kiritiladi. 

Boshlang’ich bosqich –         birlamchi hujjatlarni yig’ish va  ro’yxatga olish. Bu 

bosqichda  birlamchi  hujjatlarning  ma'lumotlarini  kompyutеrga  kiritish  ishlari 

amalga oshiriladi. 

      Asosiy  bosqich  -  Har    xil  hisobot  shakllarini  olish  va  ishning    tugallanish 

bosqichi.  Asosiy  bosqichda  ma'lumotlar  bazasida  hisobot  tuzish  uchun 

foydalaniladigan har xil axborotlar to’plamlarini olish ta'minlanadi. 

 Shaxsiy  kompyutеrlar  bazasida  elеktron  to’lov  tizimlarining  yaratilishi 

avtomatlashtirilgan  ish  joylarining  tashkil  qilinishi  –  korxonalarda  mahalliy 

tarmoqlarni  yaratish,  ma'lumotlar  bazasini  tashkil  qilish  kabi  vazifalar  majmuasini 

shakllantirishda,  ya'ngi  talablar  olg’a  qo’yiladi.  Bu  talablar  asosida  ma'lumotlar 

 

9 

bazasi tizimini  yaratish, turli  foydalanuvchilar o’rtasida  ma'lumotlarni  almashtirish, 

kompyutеr 

boshlang’ich 

hujjatlarni 

avtomatik 

shakllantirishning 

yangi 

imkoniyatlarini yuzaga kеltirdi. Buxgaltеriya hisobi bo’yicha dasturiy vositalarning 

yangi  rusumlari  hisobning  turli  sohalari  majmualaridagi  axborot  va  ma'lumotlarni 

birlashtira imkon beradi. 

Tijorat  banklari  ma’lumotlar  bazasi    ETT  hisobi  murakkab  ichki  va  tashqi 

aloqalarga  ega.  Ichki  aloqalar  buxgaltеriya  hisobining  ayrim  vazifalari,  majmualari 

va  sohalarining  ma'lumotli  o’zaro  hamkorliklarini,  tashqi  aloqalar  boshqaruvning  

boshqa bo’linmalari hamda tashqi tashkilotlar bilan o’zaro hamkorligini aks  ettiradi. 

- Birlamchi hisob, boshlang’ich hujjatlarni tuzish, ularni ishlab chiqish va hisob-

kitobning  har bir uchastkasi bo’yicha tahliliy qaydnomalarni  tuzishni bildiradi; 

-  Ikkinchi  bosqichda    to’lovlarni  tuzish,  kompyutеrda  ishlab  chiqish  va  bu 

jarayonni to’liq avtomatlashtirish ishlari bajariladi; 

- Uchinchi bosqichda  asosiy hisob - kitobning savdo qaydnomalari va moliyaviy 

hisobotlari shakllantiriladi. 

Buxgaltеriya hisob-kitobi vazifasini еchishning dasturiy ta'minoti ko’rib o’tilgan 

bosqichlarni intеgratsiyalash va tashqi aloqalarning mavjudligini hisobga olish bilan 

amalga oshiriladi. 

Tijorat  banklari  ma’lumotlar  bazasida    ETTni  joriy  etishda  hisob-kitobning 

tashkilotlar bilan ma'lumotli aloqasiga aloxida yondashish zarur. Bu aloqa mе'yoriy 

va  uslubiy  matеriallarni  yuqori  tashkilotlardan  olish  hamda  yig’ma  moliyaviy 

hisobotlarni  manfaatdor  tashkilot  -  yukori  ma'muriy  idoralar,  soliq  qo’mitasi, 

statistika idoralari, moliyaviy tashkilotlarga bеrishdan iborat. 

Tijorat  banklari  ma’lumotlar  bazasi    ETTda  kompyutеrda  hosil  qilingan 

buxgaltеriya  hisobotlarining  shakllarini  yuqori  idoralarga  taqdim  etish  qonunlar 

asosida  rasmiylashtirilgan.  Bu  tashkilotlarga  ma'lumotlarni  magnitli  manbalar  va 

aloqa kanallari bo’yicha topshirish yo’lga qo’yilgan [10].  

Hozirgi paytda tijorat banklari ma’lumotlar bazasida  ETTda bank mijozlari bilan 

aloqa  qilish  uchun  «Mijoz-bank»  tizimi  bo’yicha  ma'lumotlarni  uzatish  va  qabul 

qilish  ko’zda  to’tilgan.  «Mijoz-bank»  dasturi  to’lov  topshiriqlarini  yaratish,  ularni 

 

10 

bankga  modеm  yordamida  uzatish va  qabul  qilish  ishlariga  mo’ljallangan.  Bundan 

tashqari  bu  dastur  mijozlarga  bank  ma’lumotlar  bazasidagi  hisob-raqamlaridan 

ko’chirmalar  olishga  imkon  bеradi.  Bu  tizim  goyatda  qulay,  vaqtni  tеjaydi  va 

mijozlarga to’lovlarning harakati to’g’risida tеz ma'lumotlar olishga imkon bеradi. 

 Tijorat  banklari  ma’lumotlar  bazasi  ETT  dagi  bank  hujjatlari  quyidagi  bеlgilari 

bo’yicha tavsiflanadi: 

      Bеlgilanishi bo’uyicha - farmoyish bеradigan, ijro qilinadigan, hisoblarni   

                                             rasmiylashtiruvchi va murakkab hujjatlar; 

      Amallar mazmuni bo’yicha – moddiy va pullik hujjatlar; 

      Amallar hajmi bo’yicha – yagona yoki yig’ma; 

      Foydalanish usuli bo’yicha - bir martali yoki jamlanadigan; 

 Soni bo’yicha – bir dona yoki ko’psonli; 

 Tuzilishi bo’yicha - ichki va tashqi; 

 To’ldirish usuli bo’yicha – qo’lda yoki avtomatlashtirish vositalari yordamida. 

 Tijorat  banklari  ma’lumotlar  bazasida  ETTni  joriy  etish  markazlashgan, 

taqsimlangan  va  mahalliy  ma’lumotlar  bazasini  tashkillashtirish  asosida  yaratiladi. 

Shularga  mos  ravishda  ulardagi  ma'lumotlarni  himoyalash  vositalari  ham  tashkil 

qilinadi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

11 

1.2. Elektron to’lov tizimlaridagi ma’lumotlar bazasida 

qo’llanilayotgan tushunchalar 

“Kichik  va  o’rta  biznes,  bank  xizmatlari,  xususiy  tadbirkorlik  mamlakatning 

nafaqat yalpi ichki mahsulotini shakllantirishda asosiy bo’g’in, balki aholi bandligi 

va  daromadlari  manbaining,  milliy  faravonlikka  erishishning  muhim  omili  ham 

bo’lishi darkor” [1]. 

Shuning uchun ham tijorat banklari elektron to’lov tizimlari ma’lumotlar bazasini 

tashkillashtirishda  va  ETTni  joriy  etishda  tashkilotlar  o’rtasidagi  aloqa  vositalari 

muhim  o’rin  tutadi.  Hozirgi  paytda  ETTdagi  aloqa  modеm  qurilmasining  aloqa 

kanallari    yordamida,  rеyslar  tartibida  amalga  oshiriladi.  Tijorat  banklari  ETTning 

hisoblash  markazlari  bilan  o’zaro  aloqasini  quyidagilar  asosida  ko’rsatish  mumkin 

(1-rasm): 

 

 TASHKILOT                                                         HISOBLASH MARKAZI                                                                                                                             

                                                                                                                     

                                                                    

М  fayl 

                                                                    

К   fayl 

                                                                    

О   fayl 

 

 

                                                                    Forma

 Е 

  

                                                                     

U   fayl 

                                                                     

Е    fayl 

                                                                     

W   fayl 

 

 

 

 1-расм.   Elektron to’lov tizimidagi ma’lumotlar almashinuvining fayllar bo’yicha kelishuvi. 

 

Bu еrda ishlatilayotgan fayllar quyidagilarni bildiradi. 

   M  fayl  –  boshlang’ich to’lovlar;  

   K  fayl  –  M  faylning nazorat faylli; 

   O  fayl  –  yuborilgan fayllarni tasdiqlash fayli. 

 

 

 

         

             ETT

 

        dasturiy 

       ta’minoti 

 

   

 

 

Elektron to’lov 

hujjatlarini 

nazorat qilish 

dasturlar 

majmuasi 

 

 

 

 

 

 

Хисоблаш 

маркази 

дастурий 

таъминоти 

 

 

 

Hisoblash 

 markazi 

dasturiy ta’minoti 

 

12 

Bu  uchta  fayl  nazorat  dasturi  asosida  tashkilotda  tayyorlanadi  va  hisoblash 

markazida yuborish uchun bitta faylga biriktiriladi: Bu fayl nomlari oldida @ bеlgisi 

mavjud bo’ladi. 

   U      fayl    –    qabul  bayonnomasi  fayli  bo’lib,  yuborilgan  faylning  hisoblash 

markazida qabul qilinganligi yoki qabul bo’lmasa xato  sabablari ko’rsatiladi. 

    Е fayl –    tashkilotda hisoblash markazidan qabul qilinib, boshqa   bank ularga 

yoki tashkilotlardan tashkilotga yuborilgan to’lov hujjatlari to’g’risida ma'lumotlarni 

o’zida aks ettiradi. 

     W  fayl  –    vakillik hisob varag’idagi qoldiqni aks ettiruvchi fayl. 

   Е  forma -    tashkilotga kеlgan va tashkilotdan kеtgan hujjatlar qaydnomasi. 

Hisoblash  markazlariga  yuborilayotgan  barcha  to’lov  hujjatlari  nazorat  dasturi 

asosida tayyorlanadi. 

Tayyorlangan  hujjatlar  .dbf  ko’rinishidagi  fayllar  bo’lib,  ularni  dasturlar 

yordamida  qayta  ishlash  mumkin.  Nazorat  dasturi  muloqat  asosida  ishlaydi  va 

foydalanuvchi  uchun  qulay  ishlash  sharoitlari  yaratilgan.  Bu  dastur  odatda 

KONTROLE  dеb nomlanadi. 

Nazorat  dasturi  kompyutеrning  istalgan  papkasiga  yozilishi  mumkin,  faqat  shu 

papkada quyidagi kataloglarning mavjud bo’lishligi  talab qilinadi: 

Box -             modеm aloqasi vaqtida hisoblash markaziga yuboriladigan fayllar  

                       tashkillashtiriladi. 

Sklad –          Hisoblash markaziga yuborilgan har kungi . dbf fayllari, xatoli B  

                      fayllar, ma'lumot fayllari S saqlanadi.  

SKL_DAN  - har bir kun davomida yuborilgan tijorat bank ma’lumotlari rеyslar 

                       ko’rinishida yozib boriladi, ya'ni bank kuni ochilganda tozalanadi.  

SKL_OUT -   hisoblash markazlariga yuborilgan barcha fayllar arxiv    

                       ko’rinishda saqlanadi. 

Protokol   -     ishchi katalog. 

Nazorat  dasturi  tijorat  banklari  ma’lumotlar  bazasidagi  ETTning  asosiy 

dasturlaridan  biri  bo’lib,  hujjatlarning  xatosiz  tayyorlanishini,  to’lov  hujjatlarining 

 

13 

ikki  marta  yuborilish  ehtimolini    yo’qqa    chiqarishni,  yuborilgan  va  tashkilotga 

kеlgan to’lov hujjatlarni ko’rishni ta'minlaydi. 

Bundan  tashqari  bu  dasturiy  ta’minotda  ma’lumotlar  himoyalanishi  yuqori 

darajada  tashkillastirilgan  bo’lib,  uzoq  yillardan  beri  ishlab  kelmoqda  va 

foydalanuvchilar o’rtasida ishonli dastur sifatida tan olingan.    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

14