M avzu: Jizzax shahri Bajardi: 205-maktab 5-a sinf o’quvchisi Xusanova Madina Toshkent 2021y

M avzu: Jizzax shahri

Bajardi: 205-maktab

5-A sinf o’quvchisi

Xusanova Madina

Toshkent 2021y.

Jizzax — Jizzax viloyatidagi shahar. Viloyatning maʼmuriy, iqtisodiy va madaniy markazi. Sangzor daryosi boʻyida, 460 m balandlikda joylashgan. Toshkent–Samarqand temir yo'l va Katta Oʻzbekiston trakti yoqasida. Maydon 0,7 ming km². Aholisi 132,5 ming kishi (2000; 1939 yil–9 ming, 1959 yil–15 ming, 1970 yil–35 ming kishi), asosan oʻzbeklar; rus, tatar, ukrain, eroniy va boshqalar ham yashaydi. Toshkentdan 203 km. Temir yoʻl stansiyasi. Iqlimi keskin kontinental. Yanvarning oʻrtacha temperaturasi 1,5°, minimum temperatura –35°, iyulning oʻrtacha tempaturasi 28,5°, maksimum temperatura –46°.

Yunon solnomachilari Kiropol va Gazoni alohida tilga olishadi. Arxeologlar Gazo sh.ning oʻrnini aniq va asosli tayin etmasalarda, tarixiy manbalarda uni Samarqand va Toshkent oraligʻida joylashganligi aytiladi. Olimlar Gazoni kad. Jizzax deb taxmin qiladilar. Toponimist olimlar Jizzax nomini sugʻdiycha "Dizak" ("qalʼacha") soʻzi bilan bogʻlaydilar. Tarixda u Dizax nomi bilan yuritilgan.

Jizzax Oʻrta Osiyodan oʻtgan bir necha qad. karvon yoʻlining tutashgan joyida vujudga kelgan. Yozma manbalarda ilk bor arab geograf olimlari va sayyoxlaridan Ibn Havkal va Muqaddasiplarning asarlarida Ustrushonaning Faknon viloyatidagi shahar deb tilga olinadi. Shahar arablar istilosidan oldin ham mavjud boʻlgan.

Jizzax 9–10-asrlarda somoniylar, 11–13-asr boshida qoraxoniylar, Xorazm shohlar davlati, 14–15-asrlarda temuriylar davlati, 16–18-asr 1-yarmida Buxoro xonligi, 18-asr 2-yarmidan 1866 yilgacha Buxoro amirligiga tobe boʻlgan. Shahar bir necha marta inqirozga uchrab, yana qayta tiklangan. 16–17-asrlarda aholi hoz. eski bozordagi Oʻratepaga koʻchgan. 19-asr 60-yillarida u ham harobaga aylangan. Keyinchalik yana tiklangan. 19-asr 2-yarmidan Turkiston general gubernatorligi tarkibiga kiritilgan. Jizzaxda tegirmon, juvozxona, temirchilik ustaxonalari, kulolchilik korxonalari va boshqalar ishlab turgan. Shahar 16–19-asrlarda koʻpgina tarixiy voqealarning guvohi boʻlgan. 1571 yilda Abdullaxonning Dashti qipchoq xoni Boboxon va Toshkent hokimi Darveshxon bilan Jizzaxdagi toʻqnashuvi shaharga koʻp talafot yetkazgan. 1866 yil 12–18 oktabrda Jizzax qalʼasi rus bosqinchilari tomonidan toʻpga tutilib, vayronaga aylantirilgan. 1916 yildagi Jizzax qoʻzyulonits, shahar rus mustamlakachilari tomonidan yana vayron qilinib, aholi shafqatsiz qirilgan.

Jizzaxda 1920 yillardan boshlab yangi korxonalar qurilgan. 1930 yil mahalliy xom ashyo bilan ishlaydigan ohak zavodi, 1932 yil shahar elektr stansiyasi, 1942 yilda paxta zavodi, 1943 yilda qishloq xoʻjaligi mashinalarini taʼmirlaydigan zavod, 1949 yilda yogʻ-pishloq zavodi, 1960 yilda Oʻzbekistonda eng yirik binokorlik materiallari kombinati ishga tushdi. Mirzachoʻl va Qarshi choʻllarini sugʻorish uchun polietilen quvurlar va polixlorvinil mahsulotlari ishlab chiqariladigan kimyo kombinati (1969), elevator, un zavodi va aralash yem ishlab chiqariladigan sexdan iborat un kombinati qurildi (1970). 1971 yilda gʻisht zavodi va Toshkent trikotaj firmasi filialining birinchi bosqichi foydalanishga topshirildi. Shuningdek, non zavodi, tikuvchilik fabrikasi mahsulot bera boshladi.

Jizzaxda 30 dan ortiq sanoat korxonasi ishlab turibdi. Ular orasida badiiy kulolchilik buyumlari korxonasi, "Soʻgʻdiyona" firmasining tibbiyot markazi, sut-yogʻ, elektromexanika zavodi, qurilish materiallari kombinati, temir-beton plitalar ishlab chiqarish korxonasi, ip yigiruv, paypoq toʻqish, ustki trikotaj, mebel fabrikalari bor. Jizzaxda "Sogplastmaskan" (Oʻzbekiston–Suriya), "Bazalt" (Oʻzbekiston–Ukraina), "Kumush" (Oʻzbekiston–Tojikiston), "Jibri" (Oʻzbekiston–Angliya) qoʻshma korxonalari ishlab turibdi. 30 dan ziyod qurilish tashkiloti faoliyat koʻrsatadi. Shaharda istiqlol bogʻi, yopiq suv havzasi, maʼnaviyat va maʼrifat markazi viloyat boʻlimi, "Paxtabank", "Asakabank", "Gʻallabank", "Uy-joy qurilish sanoat banki", "Osiyo" bozori, "Baxmal" savdo uyi, Xotira xiyoboni, bolalar istirohat bogʻi kabi yirik inshootlar foydalanishga topshirildi. Shahar mahallalarida yashovchi aholi uchun Olmazor, Toshloq, Ulugʻbek, Zargarlik, Kimyogar, Bobur, Hamzaobod, Oʻratepalik, Hayrobod, Ravallik nomli zamonaviy mahalla guzarlari mavjud. Shahardagi 280 ga yaqin koʻchaning uzunligi qariyb 240 km ni tashkil qiladi. Jizzaxdan Toshkent sh.ga, shuningdek, respublikaning boshqa viloyat markazlariga avtobus qatnaydi. Shahar ichida trolleybus qatnovi yoʻlga qoʻyilgan. Aholiga 600 dan ziyod savdo va bir qancha maishiy xizmat koʻrsatish shoxobchalari xizmat qiladi.

Shaharda 2 oliy, 7 oʻrta maxsus oʻquv yurti, 2 kasb-hunar, 3 akademik hamda biznes litseyi, gimnaziya, 30 ga yaqin umumiy taʼlim maktabi bor. Musiqali drama, qoʻgʻirchoq teatri, telemarkaz, 8 bolalar kutubxonasi (87 ming kitob), "Oʻzbeknavo" viloyat konsert boʻlimi, "Oʻzbekraqs" birlashmasining viloyat boʻlimi, 2 muzey, 2 musiqa, 4 sanʼat maktabi mavjud. 3 sport maktabi, markaziy stadion, 2 futbol maydoni, 2 suzish havzasi, tennis korti, 32 sport zali va bir qancha sport maydonlari faoliyat koʻrsatadi.

Oʻrda, Bobo Yak, Qaliyatepa, Nuriddin Hoji madrasasi kabi tarixiy va meʼmoriy yodgorliklar saqlanib qolgan.

Jizzaxda Ya.Gʻ. Gʻulomov (1951, 1960-61), H. Muhamedov (1956–59), M. Aminjonova (1964), S. Rahimov (1966–70), R. A. Badaxov (1980), Oʻ. Alimov (1982–84) va b. arxeologik qazishlar olib borganlar. Jizzax hududidagi Uchtepa mavzesidagi 3–4-asrlarga oid mozortepalardan turli sopol parchalari, tangalar topildi. Jizzax yaqinida 1955 yil Ya. Gʻ. Gʻulomov jez davriga oid tosh kursini topgan.

Jizzaxdan koʻpgina mashhur kishilar: davlat arbobi va yozuvchi Sharof Rashidov, shoir Hamid Olimjon, adib Sarvar Azimov, Oʻzbekiston xalq artisti Xosiyat Azimova, 1941–45 yillar urushi qaxramonlari J. Toʻrayev, Ye.I. Ivanin, G.M. Gubarkov, Mehnat Qahramoni B. Pirmatov va b. yetishib chiqqan. Shaharda "Jizzax ovozi" gaz. muntazam nashr etiladi (adadi 2000).

Parpi Oyim majmuasi

Jizzax viloyatining Zomin tumanida "Uvol" qishlog'i bor, u Morguzar tog 'tizmasining eng chiroyli daralaridan birida joylashgan - bolasiz ayollarga tashrif buyuradigan joy. Ular maxsus marosimni o'tkazadilar - ular "Teshiktosh" tosh blokidagi tor teshikdan uch marta o'tishadi, bu ularga tez orada ona bo'lishga yordam beradi deb ishonishadi.Uvol qishlog'ining asosiy ziyoratgohlari orasida alohida joy xalq orasida "Parpi oyim" deb nomlangan qabr egallab olgan ... U Teshiktosh traktining yaqinida joylashgan. Uning teshigidan o'tish marosimini o'tkazgan ayollar bu erda to'plangan bir nechta toshlarni kamarga bog'lab turishadi va ularni tug'guncha olib tashlamaydilar. Bola tug'ilganda ular toshlarni o'z joylariga qaytarishlari kerak va "Parpi oyim" qabrida shunday ajoyib sovg'a uchun Xudoga shukur qilishadi, agar siz Shahristonning shimoliy etaklarida piyoda yursangiz, unda o'yilgan g'azalni ko'rishingiz mumkin. Zaxiriddin Muhammad Boburning o'zi tomonidan tosh. Ehtimol, bu yozuvlar buyuk shoir va harbiy rahbar hayotining davriga taalluqlidir.

Said Ibn Abu Vakkos majmuasi

Jizzax viloyatiga tashrif buyurishning 10 sababi Mintaqamizda sayyohlik va jannat burchagi unvoniga loyiq ajoyib joylar juda ko'p. Jizzax viloyatini ham ularga havola qilish mumkin. Jizzax vohasi uzoq tarixga ega va mintaqaning tabiati bir qarashda maftun etadi: ajoyib landshaftlar va o'ziga xos iqlim sharoiti, turli xil hayvonot va o'simlik dunyosi bizga Jizzax viloyatini markazning eng go'zal burchaklaridan biri deb atash huquqini beradi. O'zbekiston. Vohaning janubiy, qisman g'arbiy qismini o'rab turgan Nurota tizmalari mo''tadil iqlimni ta'minlaydi, shuningdek mintaqaning shimolidagi Aydar-Arnasoy ko'l tizimiga relyef va tabiiy go'zallikni beradi. Zomin davlat qo'riqxonasi Baxmal o'rmon xo'jaligi, Zomin o'rmon xo'jaligi, Zomin milliy tabiiy bog'ini o'z ichiga olgan keng hududda joylashgan bo'lib, uning umumiy maydoni 26840 gektarni tashkil etadi. Qo'riqxonaning o'zi 8770 gektar maydonni egallaydi.Qayd etish kerakki, Zomin davlat qo'riqxonasi 1928 yilda Turkiston tog 'tizmasida ushbu mintaqadagi noyob archa o'rmonlari va ulardagi hayvonot dunyosining saqlanib qolishini ta'minlash maqsadida tashkil etilgan. tabiiy holat. Himoyalangan hududlarga asosan tog 'tizmalari kiradi. Zomin va Baxmal tumanlarida joylashgan ushbu qo'riqxona dengiz sathidan 1670 dan 4200 metrgacha balandlikda, iqlimi keskin kontinental, maksimal harorat 30 daraja. Qo'riqxona hududida 700 ga yaqin yuqori o'simlik turlari o'sadi. Ulardan 13 turi O'zbekiston Respublikasining Qizil kitobiga kiritilgan, 48 turi endemikdir.Qo'riqxonaning faunasi xilma-xil, umurtqasizlarning 286 turi, sutemizuvchilarning 29 turi, qushlarning 101 turi, sudralib yuruvchilarning 14 turi, 2 turi. amfibiyalarning turlari, baliqlarning 1 turi bu hududni o'ziga xos qildi. Shuni ta'kidlash kerakki, ular orasida 13 tur O'zbekiston Respublikasining Qizil kitobiga kiritilgan.Hozirgi kunda qo'riqxona xodimlari ushbu hududning o'simlik va hayvonot dunyosini o'rganish va saqlash bo'yicha ilmiy ish olib bormoqdalar. Shuningdek, Jizzax davlat pedagogika instituti Tabiiy fanlar fakulteti professor-o'qituvchilari, tadqiqotchilari va aspirantlari bilan birgalikda ilmiy va ma'naviy-ma'rifiy yo'nalishdagi ko'plab tadbirlar, tabiatni muhofaza qilish, ekologiya va ekologik ta'limga bag'ishlangan davra suhbatlari. Buni biz ularni qo'riqxona tabiati va uni muhofaza qilish to'g'risida nashr etilgan ilmiy maqolalari, risolalari va ommaviy axborot vositalarida nashr etilgan nashrlaridan ham ko'rishimiz mumkin.Nurota qo'riqxonasi Dunyoda juda oz joylar mavjudki, siz u erda barcha ajoyibotlar va mo''jizalarni topishingiz mumkin.

Tamerlanning darvozasi

Turkiston tizmasining etagida uning davomi bo'lgan alohida cho'qqilar mavjud. Bu erda, cho'qqilarning g'arbiy qismida Morguzar deb nomlangan tog 'etagi bor; u Nurota tog'laridan Sangzor daryosi vodiysi bilan ajralib turadi, u erda ko'plab daralar mavjud. Daralarning eng tor tomoni kengligi 120-130 m bo'lgan jarlik bo'lib, u xalq orasida Amir Temur darvozasi deb nomlanadi.Bu yodgorlik buyuk ajdodlarimiz tashrif buyurgan muqaddas ibodatxona sifatida ulug'lanadi.Hozirda yo'l, temir yo'l, beton yo'l va temir yo'l bor. qadimiy daryo. Yodgorlik maydoni 10,0 gektarni tashkil etadi. Afsonaga ko'ra, Temuriylar imperiyasi hukmdori Jahongir er yuzida yurganida, u Temurning chevarasi bo'lgan, u o'z qo'shiniga ikki tomondan tog 'o'tish yo'lini ko'rsatgan, shundan keyin daraga Amir Temur nomi berilgan. Darada qadimiy g'or bor. Yodgorlikning sharqiy tomonida ikki yarim metr balandlikda o'yib yozilgan tosh tasvirlar bu hududda bronza davridayoq odamlar yashaganligidan dalolat beradi.Shunday qilib ma'lumki, Amir Temurning temir darvozalari strategik joylashuv hisoblanadi. Buyuk ipak yo'lida joylashgan istehkomlar va qal'alar tizimi. Hudud Bobur - "Boburname" asarida tilga olingan. Ushbu darani Jizzax dovoni deb ham atashgan.Har xil davrlarda bitilgan, biri Mirzo Ulug'bekning buyrug'i bilan fors tilida bitilgan, ikkinchisi hukmdor Abdulaxonga tegishli, Dashti Qipchoq ustidan qozonilgan g'alabadan keyin yozilgan qadimgi yozuvlar mavjud. XIX asrning oxirida Nikolay II tomonidan yozilgan, bugungi kunda bu yozuv toshdan olib tashlangan.