Lokomotiv xo'jaligi tem ir yo'llarda tashish ishlarini tortish

Lokomotiv xo'jaligi tem ir yo'llarda tashish ishlarini tortish

vositalari bilan ta’minlash va ularni texnik talablari bo‘yicha saqlash

ishlarini olib boradi. Bu xo'jalikning asosiy qurilma va inshootlari

lokomotiv depolari, lokomotivlaming ayrim uzellarini ta’mirlash

bo’yicha ixtisoslashtirilgan ustaxonalar, texnik xizmat ko‘rsatish

punktlari, lokomotivlami ekipirovka qilish (moddiy ta’minlash) va

brigadalami almashtirish punktlari va zahiradagi lokomotivlar ba-

zalari kiradi.

Ekipirovka lokomotivni yoqilg‘i, suv, qum, moylash va art ish

materiallari bilan ta’minlab, ishlashga tayyorlash jarayonlarini o‘z

ichigi oladi.

Lokomotiv deposi lokomotiv xo'jaligidagi asosiy ishlab chiqarish

birligi bo‘lib, ular uchastka, saralash va yirik yo'lovchi stansiya-

larida quriladi. Yuk va yoMovchi poyezdlari uchun biriktirilgan

lokomotivlar parki boigan, lokomotiv binolari, ustaxonalar va

boshqa ta’mirlash va texnik xizmat ko‘rsatish jihozlari bo'lgan,

lokomotivlami joriy ta’mirlash, ularga texnik xizmat ko‘rsatish va

ekipirovka qurilmalari bilan jihozlangan depolar asosiy depo deb

ataladi.

T a’mirlash ishlarini tashkil qilishni takomillashtirish va ishlab -

chiqarish kuchlaridan unumli foydalanish maqsadida tem ir yo‘l-

larda ta’mirlash bazalari - ta’mirlash va lokomotivlar turlari bo‘yi-

cha ixtisoslashtirilgan depolar ham bunyod etiladi. Masalan,

lokomotivlami ko'tarm a (подъёмочный) ta’mirlash o‘ta yirik va

tegishlicha jihozlangan depoda bajarilib, boshqa depolar ushbu

turdagi ta’mirlash ishlaridan ozod etilishi mumkin. Bunday katta

ta’mirlash bazalari o‘zining biriktirilgan lokomotiv parkiga ega

bo’lmasliklari ham mumkin.

Lokomotiv tortish turi bo‘yicha depolar quyidagicha bo‘linadi:

teplovoz, elektrovoz, motorvagon, dizel, parovoz va aralash depo­

lar. Katta tem ir yo‘l uzellarida yuk va yo'lovchi lokomotivlarini

ta’mirlovchi alohida depolar qurilishi mumkin.

159Qaytish punktlarida lokomotivlar poyezdlami orqaga olib qay-

tish uchun kutib turadi. Bu vaqt mobaynida ularga texnik xizmat

ko‘rsatiladi va lokomotivlar ekipirovka qilinadi.

Brigadalami almashtirish punktlari, asosan uchastka stansiyala-

rida olib boriladi va ushbu punktlar brigadalaming m e‘yoriy be-

to'xtov ishlash vaqtini hisobga olib joylashtiriladi.

Ekipirovka punktlari depo maydonida joylashtiriladi. Ayrim

hollarda ekipirovka qurilmalari poyezdlami qabul — jo ‘natish yo‘l-

larida joylashib, lokomotivlami joyida poyezddan ajralmagan holda

ta’minlash imkonini beradi.

Lokomotiviarga texnik xizmat ko^satish punktlari lokomotiv

depolarida, lokomotivlami ortga qaytarish va ekipirovka qilish

punktlarida joylashadi.

Lokomotiv depolari, texnik xizmat ko‘rsatish punktlari, ustaxo­

nalar, ekipirovka va boshqa inshootlarning joylashuvi va jihozlani-

shi lokomotivlardan unumli foydalanish, belgilangan miqdorda

poyezdlaming yurishini ta’minlash, lokomotivlardan unumli va si-

fatli foydalanish, lokomotiviarga yuqori darajada xizmat ko‘rsatish

va m ehnat unumdorligini ta’minlashi kerak. Barcha lokomotivlar

tem ir yo‘l yoki depo balansiga qo‘yilib inventar parkini tashkil

etadi. Bu lokomotivlar ishlatiladigan va tshlatilmaydigan parklarga

bo'linadi.

Ishlatiladigan park ishlayotgan (harakatdagi), ekipirovkada tur-

gan, texnik xizmat ko‘rsatilayotgan, qabul qilish va topshirish jara-

yonida bo‘lgan va poyezdga qo'shishni kutayotgan lokomotivlardan

iborat bo‘ladi. Ishlatilmaydigan park esa ta ’mirlash jarayonida

zaxirada turgan hamda . sovuq (o‘chirilgan) holda tashish jarayo­

nida bo'lgan lokomotivlardan tashkil topadi.

Lokomotiviarga xizmat ko‘rsatish

va boshqarish tashkili

Elektrovoz va teplovozlami mashinist va uning yordamchisidan

iborat lokomotiv brigadalari boshqaradi. Elektrovoz va teplovozlar,

motorvagonli poyezdlar, manyovr lokomotivlami tem ir yo‘l bosh-

qarmasi mxsati bilan mashinist tom onidan yolg'iz boshqarishga

mxsat etilishi mumkin. Elektrovozli va teplovozli tortishlarda bir

lokomotiv brigadasi yagona mashinist xonasidan bir necha loko­

motiv yoki doimiy bog'liq lokomotiv seksiyalarini boshqarishi

mumkin.

Elektrovoz va teplovozlami mashinist va uning yordamchisi

boshqaradi. Ularni boshqarishda haydovchilarni almashish uslubi

160keng tarqalgan. Haydovchilar lokomotiviarga biriktiriladi. Bu usul

qoMlanganda, lokomotivlar harakatsiz turib qolmaydi. Yordamchi

ishlarda esa (manyovr, vagonlari bir bekatdan ikkinchi bekatga uza­

tish va boshqalar) ikkita, uchta va to‘rtta lokomotiv haydovchilari

aniq, lokomotivga biriktirib qo'yiladi.

Lokomotiv haydovchilaming ish vaqti 7-8 soat boMishi, juda

zarur hollarda esa 12 soatdan oshmasligi kerak.

Mashinistlarning belgilangan ish vaqti 7-8 soatdan oshib ketsa,

manzilga qaytish joyida ularga bosib o‘tilgan yo‘l vaqtining yarmi-

gacha dam beriladi.

Temir yo‘lda lokomotivlar har xil masofa oralig‘ida ishlaydi.

Asosiy depo bilan qaytish punktning oralig‘i ko‘pincha 100-150 km

bo‘lib, bu masofani tortish yelkasi deyiladi. Bunda asosiy A depoga

biriktirilgan lokomotivlar manzilga qaytish punkti В va V stansiya

borib qaytadi. Shuning uchun В va V punktlarning oralig‘i asosiy

deponing manzilga qaytish joyi deyiladi. Lokomotiv asosiy depo

stansiyasiga qaytish poyezdini olib kelgach poyezddan uziladi. qum

bilan ta’minlanib, lokomotiv haydovchilari almashtiriladi va yana

stansiyaga qaytib kelasi tarkibga uzatiladi. Lokomotivlar-ning bun­

day ishlashi yelka usulida ishlash deyiladi. Ishni bu usulda tashkil

qilish ham kamchiliklardan holi emas. Bular lokomotivni tez-tez

poyezddan uzib turish, depoga hadeb kirib bekorga vaqtni o ‘tkazish

va bekat izlarini band qilish va hokazolardir (17.1a-rasm).

Asosiy tem ir yo‘llarda lokomotivlaming ishlash vaqtidan unumli

foydalanish uchun, aylana bo‘yicha yurish (17.1b-rasm) usuliga

o‘tildi. Bunda lokomotivlar asosiy depoga kirmasdan poyezddan

uzilmagan holda aylana bo‘yicha ishlayveradi. Lokomotiv haydov­

chilari esa stansiyaning asosiy yo‘llari yoqasida almashtiriladi.

Bunda lokomotiviarga texnik qarov va ulami ishga tayyorlash m an­

zilga qaytish punktlarida bajariladi.

Teplovoz va elektrovozlardan keng foydalanishda haydovchilar

o ‘z vaqtida almashtirilib turilishi, lokomotivlaming uzoq masofada

tarkibdan uzilmagan holda bir qancha masofa oralig'ida katta halqa

bo‘yicha aylanib ishlashiga olib keladi (17.2-rasm). Lokomotivlar-

ning katta masofada ishlashi to‘g‘ri chiziq bo‘yicha va tormozli

bo'lishi mumkin. K o'pincha lokomotivlaming tarmoqli ishlashi -

zona bo‘yicha ishlash deyiladi.

Hozirgi paytda lokomotivlami uzoq masofalarga yuritishda hay-

dovchilami o ‘z vaqtida almashtirib ishlatish uslubi yaxshi samara

bermoqda.

161Elektrovozlarga asosan qum, moy va artish uchun matolar ajra-

tiladi. Teplovozlarga esa, bundan tashqari, dizel yoqilg‘isi va max­

sus tayyorlangan suv quyiladi.

Elektrovoz va teplovozlaming bosib o‘tgan yo‘li qum zaxirasi

bilan belgilanadi. Teplovozlarda bu masofa 500-600 km, elektro-

vozlar esa 1000 km va undan ortiqni tashkil etadi.

Lokomotivlami xom ashyo bilan ta’minlash uchun xo‘jalikda

moslashtirilgan izlar yoki usti yopiq binolar boiishi shart.

Elektrovozlaming tepasidagi tok qabul qilish moslamasini (pan-

tografmi) tekshirish uchun maxsus joylar (maydonchalar) boMishi

lozim.

Dizel yoqilg‘isi hajmi 4000 t ga teng bo'lgan katta rezervuar-

larda saqlanadi va zarur paytda nasos orqali maxsus tarqatuvchi

moslamalarga uzatiladi. Yoqilg'i rezinkali shlanglar yordamida tep­

lovozlaming bakiga qo‘yiladi.

Asosiy depolarda lokomotivlami qum bilan ta’ninlash uchun

nam qumni saqlash omborlari, uni quritish va tarqatish mosla-

malari, balandga siqib chiqaradigan havo kompressorlari bor. Qu-

ritilgan qum tepadan rezinkali shlanglar yordamida lokomotivlami

ikki yonidagi qum cho‘ntaklariga oqib tushadi.

Suyuq moylar yer ustida yoki yerga ko'milgan idishlarda saq­

lanadi. Quyuq yog‘lash moylari esa bochkalarda saqlanadi. Moy-

lami lokomotivga uzatish uchun nasoslardan va maxsus moy tar­

qatish moslamalaridan foydalaniladi.

Asosiy depoga va tem ir yo‘lchilar turadigan joylarga suv uzatish

uchun alohida suv inshootlari quriladi. Bu qurilmalar suv chiqarish,

to‘plash, nasos stansiyalari, suv yurish quvurlari, suvni saqlash bi­

nolari, suvni tarqatish va suvni yumshatish uskunalari va uni toza­

lash asboblaridan iborat. Bundan tashqari, tem ir yo‘l korxona-

laridan chiqadigan ifloslangan suvlami to* plash, qayta tozalash va

uzatish inshootlari boMadi.

Lokomotivlarni texnik qarovdan o‘tkazish

va ta’mirlash

Texnik qarov o ‘tkazishning asosiy maqsadi harakat etuvchi sos-

tavni doimiy kam -ko‘stsiz va yaxshi holatda saqlash, detallarining

tez ishdan chiqishini kamaytirish, ishlash muddatini oshirish, uning

har doim ishga tayyor boTishini, ham da puxta va xavfsiz ishlashini

ta’minlash, yoqilg‘i va moylash materiallarining kam sarf etilishiga

erishishdan iboratdir.

162Texnik qarov, tozalash-yuvish, bo‘shab qolgan qismlami mah-

kamlash hamda sozlash va tekshirish ishlarining tartibli o ‘tka-

zilishi, kamchiliklarni o ‘z vaqtida bartaraf etishga imkon beradi.

Harakatdagi tarkib m a’lum masofani bosib o‘tgandan so‘ng

rejaga muvofiq texnik qarovdan o‘tkaziladi. Texnik qarovda bajaril-

gan ishlar hajmi qabul qilingan ro‘yxatda ko'rsatiladi.

Lokomotivlaming texnik qarovi takrorlanishi va bajariladigan

ishlaming hajmiga qarab quyidagilarga bo‘linadi: Kundalik birinchi

texnik qarov (TO -1), ikkinchi texnik qarov (TO - 2), uchinchi

texnik qarov (TO-3), to‘rtinchi texnik qarov (TO-4) va kichik

hajmdagi ta’mirlash ishlarini o'tkazish (TR-1).

Kundalik texnik qarov (TO-1)

Kundalik texnik qarov o‘tkazish (teplovozni topshirish va qabul

qilish) 20-30 daqiqa davom etadi. Kundalik texnik qarovda quyi­

dagi asosiy ishlar bajariladi: teplovozlami yo‘lga chiqarishdan oldin

uning xavfsiz harakatini ta’minlash uchun texnik holati ko‘zdan

kechiriladi, yo‘lda esa teplovozning ishlashi kuzatib boriladi.

Ikkinchi texnik qarov TO-2 ni maxsus joyda har xil kasbdagi

ishchilar o'tkazadilar. Bunda lokomotiv detallari ni tekshirish, moy­

lash, bo‘shab qolgan qismlarini mahkamlash, sozlash va bosh-qa

ishlar bajariladi. Bu ishlami bajarish uchun, yuk tashish lokomo-

tivlariga 1-2 soat, yo‘lovchilami tashish lokomotiviarga esa 2 soat

atrofida vaqt ajratiladi.

Uchinchi va to‘rtinchi texnik qarov (TO-3, TO-4) va joriy tu-

zatish (TR-1) o'tkazilayotgan asosiy depoda (17.6-rasm) maxsus

ishchilar tom onidan lokomotivning barcha agregatlari sinchiklab

tekshiriladi.

Asosiy depoga biriktirilgan teplovozlaming texnik qarovi (TO-1,

TO-2, TO-3, TO -4 va quyidagi joriy TR-1) dasturini lokomotiv

deposi boshlig‘ining ta’mirlash ishlari bo‘yicha muovini tasdiqlaydi.

Bu dasturda qilinishi kerak bo'lgan ishlami depo o 'z ishchilarining

kuchi bilan bajaradi.

9.5. Tiklagich va o‘t o'chirish poyezdlari

Ba’zi katta stansiyalarda, asosan lokomotiv xo'jaligi hududida

avariya va halokatlaming oldini olish uchun maxsus o't o'chirish va

tiklash poyezdlari turadi. Tiklovchi vositalar tizimi tiklash poyezd­

lari, avtodrezinalar va yo‘1, kontakt tarmoqlari, aloqa tarmoqlarini

tiklash uchun avtodrezina va avtomobillardan iborat bo'ladi. Bular

163tem ir yo‘llarda sodir bo'lgan halokat va avariyalar oqibatini bartaraf

etish uchun xizmat qiladi. Bu poyezdlar tarkibida katta kuchli

ko'tarish kranlari, sanitar vagoni, yopiq vagonlar va ko‘tarm a kranli

platformali transport mashinalari, asbob — anjomlar va yo‘l ustki

tuzilmasi ehtiyot qismlari bo'ladi. Bu poyezdlarga doimiy ishchilar

poyezd boshlig'ining rahbarligida biriktiriladi. Shuningdek, avariya

bo'yicha dala brigadalari, ishlaydigan depo slesarlari, elektrome-

xaniklar va tem ir yo‘l ishchilari biriktirib qo'yiladi. Bu tiklash -

ta’mirlash poyezdlari stansiyaga yaqin yo'llarda har tarafga darhol

jo'nab ketadigan yo'llarda xizmat ko'rsatish uchun tayyor holda

saqlanadi. Yong'inga qarshi kurashish poyezdlari o'zining tarkibida

sisternalar va qudratli nasoslar hamda o't o'chirish qurilmalariga

ega bo'ladi. Ularning hammasi tezkorlik bilan yong'inni bartaraf

etishga qaratilgan.

MAVZU:LOKOMOTIV HO’JALIGI

REJA:

1.LOKOMOTIV HO’JALIGI HAQIDA

2.LAKOMOTIVLARGA XIZMAT KO’RSATISH VA BOSHQARISH TASHKILI

3.LOKOMOTIVLARNI TEHNIK QAROVDAN O’TKAZISH VA TAMIRLASH