"Lison ut-tayr" da obrazlar talqini Avezova Mavluda- o`zbek filologiyasi fakulteti



Download 22,59 Kb.
Sana26.06.2017
Hajmi22,59 Kb.
#16171

Aim.uz

“Lison ut-tayr” da obrazlar talqini

Avezova Mavluda- O`zbek filologiyasi fakulteti

2- ‘‘B’’ guruh talabasi

Ilmiy rahbar: dotsent. T.R. Xo`jayev.


Alisher Navoiyning falsafiy-ta`limiy va tasavvufiy ruhda yozilgan 6-dostoni “Lison ut-tayr”dir.Bu doston 1499-yilda yozilgan bo`lib, 3598 baytdan iborat.

Asarning asosiy voqealari qushlarning o`z joylarini to`g`ri aniqlolmagani va Hudhudning afsonaviy Semurg` degan adolatli qush haqida so`zlab berishi bilan boshlanadi.So`ngra Hudhud boshchiligida qushlar Semurg`ni izlab yo`lga tushadilar.Asarda 7 vodiy tasavvufda haqiqatga eltuvchi 7 bosqichning majoziy tavsifi sifatida namoyon bo`ladi.Bu vodiylar Talab, Ishq, Ma`rifat, Istig`no, Tavhid, Hayrat, Fano kabilardir.”Lison ut-tayr” dostonida ko`plab hikoyatlar keltiriladi.Ularda turli obrazlar uchraydi.Ularni quyidagicha guruhlab o`rganishni ma`qul topdik:

1.Payg`ambarlar obrazi.

2.Diniy –tasavvufiy obrazlar.

3.Tarixiy shaxslar timsollari.

4.Mifologik obrazlar.

5.Ishq-muhabbat bilan bog`liq an`anaviy obrazlar.

Yusuf payg`ambar o`zbek mumtoz adabiyotida, qolaversa, Alisher Navoiy asarlarida o`ziga xos go`zallik timsoli sifatida ta`riflanadi.”Lison ut-tayr” dostonida ham bir necha bor Yusuf payg`ambar obrazi keltirib o`tiladi:

Dard-u g`am erdi anga yor-u nadim,

Hajr zindonida Yusufdek muqim1

Misrlik bir oliy himmatli kishi hamma narsaga ega bo`lsa-da,hajr zindonida qolgan Yusuf kabi unga ham doimo dard va g`am chekish yor edi. “ Quroni karim” da Yusuf haqida 2 ta oyati kalima hamda Yusuf nomli 111 oyati kalimalik bir sura mavjud”2

Bundan tashqari, “Qissasi Rabg`uziy” da: “Yusuf 11-o`g`il erdi, Mavlo taolo anga o`n karomat qildi:ko`rk, qiliq, kechurmak, yalovochlik, tush ta`biri, ko`ni so`z, uz, avoqibat umur, ta’vili suhuf…”3 ta`rifi berilgan.

“Lison ut-tayr” dostonida Sulaymon payg`ambar obrazi ham bir necha bor tilga olinadi.Afsonalardan ma`lumki, Sulaymonning butun salohiyati, podsholigi qudrati uning uzugi bilan bog`liq edi:

Fahmig`a maxfiy zabone kerak,

Yo`q zabondonkim-Sulaymone kerak. (32-bet)

Sulaymon payg`ambar haqida Navoiy o`zining “Tarixi anbiyo va hukamo” asarida ham keltirib o`tadi:

Olamni Sulaymong`a haq etmish ma`mur,

Hukmi soldi jin-u bashar xayliga sho`r.

Oxir chu ajal anga maqom ayladi go`r,

Tufroq ichida qildi vatan o`ylaki mo`r.1

“Sulaymon xotami, Jamshid jomi mumtoz adabiyotda ko`p tilga olinadigan,juda noyob afsonaviy ashyolar.Bularga ega bo`lish qudrat va buyuklik ramzi.”Farhod va Shirin”da shunday bayt bor:

Adadsiz javharu naqdi kiromi,

Sulaymon xotami, Jamshid jomi.2

Asarda Hudhud tomonidan aytilgan Sulaymon haqidagi hikoyatda Azroil bilan bo`lgan suhbati ko`rsatilgan.

Diniy-tasavvufiy obrazlar ham asarda ko`plab uchraydi.Masalan:Abu Bakr, Umar, Usmon, Ali kabi xalifalar; Najmiddin Kubro, Abu Turob Naxshabiy, Abulhasan Xaraqoniy, Ibrohim Adham, Porso, Abdulla Ansoriy, Bistomiy, Shayx Abul Abbos va boshqa so`fiylar haqida hikoyatlar keltiriladi.”Lison ut-tayr” dostoni hamd, munojot, na`t bilan boshlanadi va so`ngra xalifalar haqida fikr yuritiladi.

“Xalifa (arab.-o`rinbosar,noib)- musulmon jamoasi va musulmon davlatining diniy hamda dunyoviy boshlig`i. Xalifa Muhammad payg`ambarning o`rinbosari.”3 Navoiy Abu Bakr xalifa haqida fikr yuritib shunday deydi:

Kim qila olg`oy bu ishni oshkor

Juz Abu Bakr ulki erdi yori g`or.(27-bet.)

Umar-ikkinchi xalifa. 616-yil islomni qabul qiladi va keng targ`ib etadi.Asarda xalifa haqida shunday so`z boradi:

Ulki payg`ambarg`a hamdam erdi ul,

Shubhasiz foruqi a`zam erdi ul.(27-bet.)
Qolaversa, asarda ko`plab tasavvuf vakillari tilga olinadi.Masalan, Najmiddin Kubroni oladigan bo`lsak, asl ismi Ahmad binni Umar al Xivaqiy xorazmlik mashhur shayxdir:

Shayx Najmiddin Kubro- qutbi dahr,

Bir nazardin kimgakim yetkursa bahr. (128-bet)

Ya`ni: Najmiddin Kubro o`z zamonasining peshvosi hisoblanar edi. Agar u biron kishiga qarasa ko`zi valilik nuri bilan yorishib ketar va shu ondayoq o`zligidan ajralardi.Asarda keltirilgan hikoyada itga shayxning nazari tushganligi keltiriladi.

Ibrohim Adham haqida ko`p eshitganmiz.U shohlikdan voz kechib, tasavvuf yo`lini tanlagan mashhur shaxs. 777-yilda vafot etgan.Dostonda shunday bayt bor:

Ulki bu yo`lda ishi taslim edi,

Ibn Adham shoh Ibrohim edi.(163-bet.)

Navoiy “Nasoyim ul- muhabbat” asarida quyidagi fikrlarni yozadi:”Avvalg`i tabaqadindur.Kuniyati Abu Is’hoq oti va nasabi Ibrohim Adham binni Sulaymon,binni Mansur al-Balxiy”4 deya tilga olinadi.

Tarixiy shaxslar obrazi ham asarda o`ziga xos o`ringa ega. Bularga: Iskandar, Shayx Sa’non, Arastu va boshqa ko`plab tarixiy shaxslarni ko`rsatish mumkin.

Iskandar- mashhur tarixiy shaxslardan biridir.”Lison ut-tayr” dostonida Iskandarning elchilikka borgani haqida hikoyat keltiriladi:

Dedi elga budur Iskandar so`zi,

Turfa bukim, erdi Iskandar o`zi. (86-bet)

Shayx Sa`non- XI-XII asrlarda yashagan tarixiy shaxs bo`lib, uning otashin sevgisi haqida mashhur hikoyat beriladi.Unda ilohiy ishq talqin etiladi:

Tushti joni pok farjomiga ishq,

Kirdi qondek etdi andomiga ishq.(121-bet)

Arastu- qadimgi yunon faylasufi Aristotel nomining sharqcha atalishi.U eramizdan oldingi 384-322- yillarda yashagan.Asarda bir shogirdi bilan bo`lgan munosabatlar ko`rsatilgan hikoya keltiriladi:

Bor edi shaxse Arastug`a murid

Halqai darsida ul erdi mu`id. (151-bet)



Xullas, asarni o`qir ekanmiz, unda rang-barang obrazlarga duch kelamiz.Bu asarni chuqur o`rganish uchun ko`plab tasavvufiy bilimlarga ega bo`lish zarur.



1Alisher Navoiy.”Lison ut-tayr” .Toshkent: G`afur G`ulom nomidagi Nashriyot-matbaa birlashmasi,1991.158-bet.

2 Muhammad Kamol.“Payg`ambarlar tarixi”. Toshkent: ”Yangi asr avlodi”, 2003. 22-bet.

3 Nosiruddin Burhonuddin Rabg`uziy.”Qissasi Rabuziy. I kitob. Toshkent: ”Yozuvchi” nashriyoti, 1990. 101-bet.

1 Alisher Navoiy.”Tarixi anbiyo va hukamo. MAT. 20 tomlik. 16-tom.Toshkent: “Fan” nashriyoti , 2000. 169-bet.

2 Alisher Navoiy.”Farhod va Shirin”. MAT. 20 tomlik.8-tom.Toshkent: “Fan” nashriyoti, 1992.176-bet.

3 O`Z.ME. 9-tom. Toshkent: 2005. 362-bet.

4 Alisher Navoiy. “Nasoyim ul-muhabbat”. MAT.20 tomlik.17-tom.Toshkent: ”Fan” nashriyoti, 2001. 74-bet.

Download 22,59 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish