Adabiyotlar:
1.
Яковец Ю.В. История цивилизаций: Учеб. пособие для
студентов вузов гуманит. профиля, 2-е изд., перераб. и доп. - М.:
Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 1997.
2.
Буданова В.П. История мировых цивилизаций. –
М.:РУДН,2004.
3.
История мировой культуры (мировых цивилизаций)./ Под ред.
Г.В. Драча. – Ростов н/Д. : Феникс, 2002; 2007.
4.
Сорокин П. Человек, цивилизация, общество. - М., 1992.
5.
Ясперс К. Смысл и назначение истории. - М., 1991.
6.
Тойнби А. Постижение истории. - М., 1991.
7.
Шпенглер О. Закат Европы. Очерки морфологии мировой
истории. Т.1., -М., 1993.
8.
Хантингтон С. Столкновение цивилизаций. – М.: Из-во АСТ,
2003.
9.
Западный мир //www.wikipediya.оrg.
GLOSSARIY:
151
Absolyut (lot. absolutus — shak-shubhasiz, cheklanmagan, mutlaq) -
shak-shubha-siz, shartsiz, hech qanday shart-sharoitlarga bog’liq
bo’lmagan, cheklanmagan, poyoniga yetgan, mukammal degan
ma’nolarni bildiruvchi tushuncha
Avtoxton (yunon) – tub aholi, mahalliy yer egasi bo’lgan xalq,
mamlakatning ibtidoiy aholisi yoki aborigenlar.
Animizm (lotincha animu – ruh) – tabiatdagi barcha narsalarni, tabiat
kuchlari va hodisalarini jonli deb tushunish, ularda g’ayri tabiiy kuch
bor deb tushunishdir. Animistik tasavvurlar mana shunday ma’nodja
ibtidoiy e’tiqodlar va dinlarnig barchasida u yoki bu tarzda mavjuddir.
Bu tushunchani o’tgan asrda ilm-fanga kirgan E.Teylor animizmni “eng
kam quyi din”, umuman dinning dastlabki bosqichi deb qaragan.
Antropogenoz(yunon) - odamning paydo bo’lish jarayoni.
Domestikatsiya ( ing. domesticated) – hayvonlarni inson tomonidan
qo’lga o’rgatish va ularni ko’paytirish.
Joytun madaniyati — O’rta Osiyoning neolit davriga oid eng qadimgi
o’troq dehqonchilik madaniyati markazlaridan biri (mil. av. 6—5-ming
yillik). Ashxoboddan 30 km shimolda joylashgan qadimgi o’troq
dehqonlar qishlog’i xarobasi nomidan olingan. 1952 yildan Janubiy
Turkmaniston arxeologiya kompleks ekspeditsiyasi qazish ishlari olib
borgan. 10 dan ortiq yodgorliklar (Chag’illitepa, Pessejiktepa,
Chopontepa, Nayzatepa, Joytun va b.) ni tekshirgan. Bu urug’doshlik
manzilgohlarining har biri 0,5—2 ga maydonni egallagan. Somonli
guvaladan qurilgan bir xonali uylar (25—45 m
2
) sahni oq ganchli loy
bilan suvalgan, ayrimlari qizil va qora rangga bo’yalgan. Har bir
xonada o’choq, g’alla o’rasi, supa bo’lgan. Ayrim xonalar o’rtasida
katta otashkada bo’lib, umumiy sajdagoh vazifasini o’tagan.
Manzilgohlarda ombor, sopol idishlar pishiriladigan maydonchalar
bo’lgan. 3 madaniy qatlamdan iborat Joytun manzilgohi to’la
o’rganilgan. Uning maydoni 0,5 ga, yuqori qatlami 35— 40 xonadan,
o’rta qatlami 29 xonadan iborat. Manzilgohlardan bolalar suyagi
topilgan, kattalar tashqariga ko’milgan. Aholi, asosan, dehqonchilik,
chorvachilik, ovchilik bilan shug’ullangan. Aholi chaqmoqtoshdan
qirg’ich, o’roq, randa, pichoq; suyakdan igna, bigiz; tosh o’g’ir va b.
buyumlar yasagan. Sopol idishlar somonli loydan ishlanib,
ba’zilarining sirti qizil angob bilan bo’yalgan.
Jarmo- Iroqning Kirkuk shahridan sharqda joylashgan Zagros
tog’laridagi manzilgoh. 1948-1954 yillarda R.Breydvudning
152
qazishmalari 16 qatlamni aniqlagan. Dehqonchilik mavjud bo’lgan. 11-
5-6 ming yil avval.
Iyerixon — O’lik dengizning shim.-g’arbida, Iordan daryosi
vodiysida joylashgan shahar. Mil. av. 7—2-ming yillikda Falastindagi
qadimgi manzilgoh. Neolit va jez davriga oid manzilgoh qoldiqlari,
mustahkam qo’sh devori bo’lgan shahar xarobasi (mil. av. 18—16-
a.lar), maqbaralar ochilgan. Mil. av. 2-ming yillikning oxirlarida
yahudiy qabilalar tomonidan vayron qilingan. Bibliya rivoyatiga
ko’ra, Iyerixonning devorlari dushman karnaylari sadosidan
(«iyerixon karnaylari») qulab tushgan.
Integratsiya (lotincha) – tiklanish, to’ldirish, turli xalqlarning
birlashuvi, turli etnoslarning bir hududda etnik-madaniy aloqalarni
o’rnatish jarayoni.
Madaniyat — jamiyat, inson ijodiy kuch va qobiliyatlari tarixiy
taraqqiyotining muayyan darajasi. Kishilar hayoti va faoliyatining turli
ko’rinishlarida, shuningdek, ular yaratadigan moddiy va ma’naviy
boyliklarda ifodalanadi. «Madaniyat» tushunchasi muayyan tarixiy davr
(antik madaniyat), konkret jamiyat, elat va millat (o’zbek madaniyati),
shuningdek, inson faoliyati yoki turmushining o’ziga xos sohalari
(masalan, mehnat madaniyati, badiiy madaniyat, turmush madaniyati)ni
izohlash uchun qo’llaniladi. Tor ma’noda madaniyat atamasi
kishilarning faqat ma’naviy hayoti sohasiga nisbatan ishlatiladi.
«Madaniyat» arabcha madina (shahar) so’zidan kelib chiqqan.
Arablar kishilar hayotini ikki turga: birini badaviy yoki sahroiy
turmush; ikkinchisini madaniy turmush deb ataganlar. Badaviylik —
ko’chmanchi holda dashtu saxrolarda yashovchi xalqlarga, madaniylik
— shaharda o’troq holda yashab, o’ziga xos turmush tarziga ega
bo’lgan xalqlarga nisbatan ishlatilgan.
Me’morlik, arxitektura — foydalanishdagi maqsad va vazifalar,
zamonaviy texnik imkoniyatlar va jamiyatning estetik karashlaridan
kelib chiqib bino va inshootlarni loyihalash va qurish san’ati. Me’mor
inson hayoti va faoliyati uchun zarur fazoviy muhitni tafakkur kuchi
bilan avval ijodiy loyihada rejalab, uni amalda yuksak did va mahorat
bilan bunyod etadi. M. asarlari qatoriga turli-tuman binolar, uy-joylar,
me’moriy majmualar, maydonlar, shaharlar, ulardagi monu-mentlar,
usti ochiq va yopiq inshootlar kiradi. Axoli yashaydigan manzillar —
qishloq, shahar va shaharchalarni rejalab tashkil etish b-n M.ning
jamlovchi, eng murakkab sohasi — shaharsozlik shug’ullanadi. Tabiat
153
manzaralari b-n bog’liq muhitni bunyod etish, bog’lar yaratish sohasi
bog’sozlik (bog’-park) san’atidir.
Monoteizm (yunon) – yakka xudolik, faqat bitta xudoga sig’inuvchi,
birgina xudoni e’tirof etuvchi diniy e’tiqod.
Migratsiya (lotincha) – ko’chish, joyni o’zgartirish, aholini bir joydan
ikkinchi joyga yoki bir mamlakatdan ikkinchi mamlakatga ko’chirish.
Oykumena (yunon) – joylashtirish; yer sharining ba’zi qismlariga
odamlarning dastlabki joylashuvi. Ma’lum hududiy ijtimoiy xo’jalik
madaniy muhitining kompleks tushunchasi.
Relyef (lotin. relyefo- ko’taraman) - haykaltaroshlikning bir turi. Shakl,
tasvir fon (zamin) dan bo’rttirib yoki, aksincha, o’yib hosil qilinadi.
Relefning asosiy turlari: barelyef va gorelyef.
San’at – arabcha atama bo’lib, hayotdagi narsa va hodisalarni badiiy
obrazli tarzda aks ettiruvchi ma’naviy madaniyatning tarkibiy g’ismi. U
tasviriy va amaliy san’at, musig’a, me’morchilik, teatr, kino, badiiy
adabiyotni o’z ichiga oladi.
Tabaqa – meros bo’lib o’tgan kasbi va jamiyatdagi alohida(ko’pincha
yuridik jihatdan mustahkamlangan) mavqei bilan bog’langan shaxslar
guruhini aks ettiradi.
Tasviriy san’at - san’at turi. Rassomlik san’ati, grafika,
haykaltaroshlik va foto san’ati sohalarini o’z ichiga oladi. Tasviriy
san’at real borliqni ko’rgazmali obrazlarda, mavjud narsalarni ularning
tabiiy shakli, o’rni va boshqalarni o’ziga o’xshatib, umumlashtirib va
tipiklashtirib ifodalaydi, predmetlarning hajmi,o’zaro qanday masofada
joylashgani va boshqalar to’g’risida tomoshabinda tasavvur hosil
qiladi.
Terrakota (lot. terra – yer va cotta - qizdirilgan) – kulollikda
ishlatiladigan loy va shunday loydan tayyorlab olovda qizdirilgan
mahsulot, sopol. Ro’zg’orda (idish va buyumlar), haykaltaroshlik va
qurilishda (sopolak, parchin, arxitektura detallari) ishlatiladi. Terrakota
tayyorlash uchun, odatda, tarkibi va rangi bir hil tuproq tanlanadi.
Shakl berishda yog’och va gips qoliplar ishlatiladi. Koshinning ayrim
xillari ham terrakotadan tayyorlanadi.
Urbanizatsiya (lotincha) – aholi va sanoatning yirik shaharlarda
to’planish jarayoni, shaharlashuv. Ijtimoiy tarixiy jarayon sifatida
sivilizatsiyaning shahar madaniyati markazlarining vujudga kelishi.
Freska (ital. fresko – yangi, qurimagan) - bo’yoqni suvga yoki ohak
qo’shilgan suvga qorib yangi, qurimagan suvoq ustiga ishlanadigan
154
rassomlik san’ati asari. Qadimdan devoriy rasmlarning asosiy texnikasi
bo’lib kelmoqda. Suvoq, odatda, o’chgan ohakka ikki hissa kum
qo’shib tayyorlanadi, suvoq qurigandan keyin uning yorilib ketmasligi
ta’minlanadi. Ohak bilan qo’shilganda aynimaydigan, shuningdek vaqt
o’tishi bilan nur ta’sirida buzilmaydigan bo’yoqlardan foydalaniladi.
Freska uchun suvoq va bo’yoq tayyorlashning turli usullari mavjud.
Freska rassomdan katta mahorat, tezkorlik talab qiladi, tasvir qisqa vaqt
ichida suvoq qurimay turib tayyorlanishi kerak.
Sivilizatsiya (lot. cuvilis) -fuqarolikka, davlatga taalluqli), tamaddun—
1) keng ma’noda — ongli mavjudotlar mavjudligining har qanday
shakli; 2) madaniyat so’zining sinonimi. Bu termin ko’pincha moddiy
madaniyat ma’nosida ham qo’llaniladi; 3) madaniyatning zamon va
makonda chegaralangan tarixiy tipi (Misr Ts.si, Mesopotamiya Ts.si va
b.); 4) yovvoyilik va vahshiylikdan keyingi ijtimoiy taraqqiyot
bosqichi. «Ts.» tushunchasi 18-a.da «madaniyat» tushunchasi b-n uzviy
bog’liq ravihda paydo bo’lgan. Frantsuz faylasuf ma’rifatparvarlari akl
va adolatga asoslangan jamiyatni Ts.lashgan jamiyat deb bilganlar.
Ko’pchilik faylasuflar «Ts.» deganda jamiyatning moddiy-texnika
yutuqlarini, «madaniyat» deganda esa fakat uning ma’naviy
qadriyatlarini tushunishgan. Ulardan ayrimlari bu tushunchalarni bir-
biriga qarama-qarshi qo’yganlar. Chunonchi, O. Shpengler fikricha,
«Sivilizatsiya» har qanday madaniyat taraqqiyotining muayyan tugal
bosqichini bildiradi. Sivilizatsiyani bunday davr tanazzuli sifatida
tushunish madaniyatning bir butunligi va tabiiyligiga ziddir.
ADABIYOTLAR RO’YXATI:
Asosiy adabiyotlar
155
1.
Островский А.В. История цивилизаций. – СПб: Изд-во
Михайлова В.А., 2000.
2.
Яковец Ю.В. История цивилизаций: Учеб. пособие для
студентов вузов гуманит. профиля, 2-е изд., перераб. и доп. - М.:
Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 1997.
3.
Древние цивилизации. /Под общей редакцией Бонгарда-Левина
Г. - М.: Мысль, 1989.
4.
Буданова В.П. История мировых цивилизаций. –
М.:РУДН,2004.
5.
История мировой культуры (мировых цивилизаций)./ Под ред.
Г.В. Драча. – Ростов н/Д. : Феникс, 2002; 2007.
6.
Сорокин П. Человек, цивилизация, общество. - М., 1992.
7.
Массон В.М. Первые цивилизации. – Ленинград: Наука, 1989
8.
Античная цивилизация. / Под. ред. Блаватской. - М., Наука,
1973.
9.
Алексеев В.П., Першиц А.И. История первобытного общества. -
М.,1990.
10.
История древнего Востока / Под ред. В.И. Кузищина. 2-е изд. -
М., 1988.
11.
Кузищин В.И. История Древней Греции. Издание второе,
переработанное и дополненное. – М., Высшая школа, 1996
12.
История древнего мира. Под. ред. В.И.Кузищина. – М., Высшая
школа, 1988.
13.
R.Rajabov. Qadimgi dunyo tarixi. (Sharq, Yunoniston, Rim). - T.:
Fan va texnologiya, 2009.
Qo’shimcha adabiyotlar
1. Геродот. История в 9-ти книгах. - Л., 1972.
2. Тайлор Э.Б. Первобытная культура. - М., 1989.
3. Черницкий А. М. История исчезнувших цивилизаций. – Ростов
н/Д. : Феникс, 2007.
4. Мифология древнего мира. - М., 1977.
5. Хрестоматия по истории древнего мира. Пособие для учителей. -
М., 1991.
6. История древнего мира / Под ред. Дьяконова И.М., Нероновой
В.Д., Свенцицкой И.С. Кн. 1. – Ранняя древность. Кн. 2 – Расцвет
древних обществ. Кн. 3 – Упадок древних обществ. - М., 1982,
1983, 1989
7. Ясперс К. Смысл и назначение истории. - М., 1991.
156
8. Тойнби А. Древнейший Восток в свете новых раскопок. - М.,
1956.
9. Тойнби А. Постижение истории. М., 1991.
10. Шпенглер О. Закат Европы. Очерки морфологии мировой
истории. Т.1., -М., 1993.
11. Хантингтон С. Столкновение цивилизаций. – М.: Из-во АСТ,
2003.- 603 с.
12. Мелларт Дж. Древнейшие цивилизации Ближнего
Востока. – М.:Наука, 1982
13. Крамер С. История начинается в Шумере. - М., 1991.
14. Оппенхейм А.Л. Древняя Месопотамия. - М., Наука, 1990.
15. Коростовцев М. А. Религия Древнего Египта. - М., 1971.
16. Древнеиндийская философия. Начальный период. - М., 1963.
17. История китайской философии. - М., 1988.
18. Гуломов Х.Г., Татибоев А.С. Ўрта Осиё ва жаҳон тарихи. - Т.,
1993.
19. К.Куманецкий. История культуры Древней Греции и Рима. - М.,
Высщая школа, 1990.
20. Большаков О.Г. История Халифата. Т.1., - М., 1989.
21. Тарн В. Эллинистическая цивилизация. - М., 1989.
22. Массон В. М, Средняя Азия и Ближний Восток, М.— Л., 1964.
23. Матвеев К.П., Сазонов А.А. Земля Древнего Двуречья: (Мифы,
легенды, находки и отрытия). – М.: Молодая гвардия, 1986
24. Косвен О. Очерки истории первобытной культуры. – М., 1957.
25. Шурц Г. История первобытной культуры. Т.2: Материальная и
духовная культура. – М.: Красанд, 2010.
26. Саггс Х. Вавилон и Ассирия. Быт, религия, культура. – М:
Центрполиграф, 2004
27. Бьюкенен П.Дж. Смерть Запада. - М.: АСТ, 2003
Internet saytlari ro’yxati:
1. www.wikipedia.org.
2. www.ziyonet.uz
3. http://sociosphera.com/publication/conference/2014/252/civilizaciy
a_atamasining_talinlari/
4. www.humanites.edu.ru
5. www.urdu/uz/ursulib/taqdimot/jahon_sivil
6. www.ucr.edu/h-gig/horuslinks.html
7. www.yole.edu/Lawweb/avolon.htm
157
8. www.wikipedia.org./
9. https://sites.google.com/site/civilizacium/home/civilizacium/russkaa
-civilizacia
10. http://historic.ru/lostcivil/babylon
11. http: // www.lib.muohio.edu/inet/subj/history/wwiiҒindex.hrml
12. http: // www.lib.byu.edu/-rdh/www//
13. http: // classics.mit.edu.
14. ttp://www.aegyptika.orientalstudies.ru
15. «МААТ» Ассоциация по изучению Древнего Египта. - М.,
2001-2013. - URL: http://www.maat.org.ru
Do'stlaringiz bilan baham: |