Kuchini o`sishi, texnologiya sohasida iqtisodiyotda bir-biri bilan muloqotga

12.2. Kapitalning jamg`arilishi

Iqtisodiy o’sishning Solou modelida kapitalning qanday o`sishi, ishchi

kuchini o`sishi, texnologiya sohasida iqtisodiyotda bir-biri bilan muloqotga

erishish, shuningdek tovar va xizmatlar ishlab chiqarishning umumiy hajmiga

bog’liq. Bizning birinchi qadamimiz kapitalning jamg`arilish ko`rsatkichlarini

tovarlar talab va taklifi hajmini aniqlashdan iborat. Undan keyin esa bu bobda

ishchi kuchi tasirida asosida jamg`arishlardagi o`zgarishlarni o`rganib

chiqamizva keyingi bobda texnologiyalar o`zgarishi bilan tanishamiz.

Tovarlar talabi va taklifi. Uchinchi bobda tovarlar uchun talab va taklif

iqtisodiyotni yopiq holatga kelib qolishida markaziy rol o`ynaydi. Shu yopiq

iqtisodiyot Solou modeli uchun o’rinlidir. Biz ishlab chiqarish hajmining qanchalik

ko`pligini berilgan vaqtda va muqobil foydalanishda ko`rishimiz mumkin.

Tovarlar Taklifi va Ishlab Chiqish Funksiyasi. Solou modelidagi tovarlar

taklifi kapital zaxirasi vaishchi kuchiga bog`liq bo’lganishlab chiqarish

funksiyasiga asoslanadi:

Y =F(K, L).

Iqtisodiy o`sishning Solou modeli ishlab chiqarishfunksiyasinidoimiy

ko`lamiga qaytishini anglatadi. Bu tahmin ko’pincha hayotiyga yaqin hisoblanadi

va yaqin kelajakda bu tahlil soddalshtirishga yordam berishini ko`rsak bo’ladi.

Ishlab chiqarish funksiyasi qaytadan ko`rib chiqiladi agar doimiy bo`lmasa.

zY =F(zK, zL)

z ning istalgan qiymatida ijobiy holatda. O`shanda agar mehnat va

kapitalning har ikkalasi z tomonidan ishlab chiqarish vaqt oralig`ida ko`payadi va

z ni o`zi ham ko`payadi.

Mahsulot ishlab chiqarish funksiyasining o`zgarmay qolishi ishchi kuchi

miqdorining iqtisodiyotda hamma sifatlarini tahlil qilishga imkon beradi. Buni

isbotlash uchunz 1/Lyuqoridagi tenglamagajoylaymiz

Y/L =F(K/L, 1).

Bu tenglama bir ishchigato`g`ri keladigan ishlab chiqarilgan

mahsulotY/Lbir ishchigato`g`ri kapital K/L ni ma’lum vaqt oralig`idagi

funksiyasidir (1 soni o`zgarmas va shuning uchun e’tiborzsizdir). Bu shakl doimiy

daromad tahminini nazarda tutib iqtisodiyot hajmini o`lchaydi, birishchigato`g`ri

keladigan ishlab chiqarish va kapitalga ta’sir qilmaydi.

Chunki iqtisodiyotning katta-kichikligidan qat`iy nazar,bir ishchiga to`g`ri

keladigan barcha miqdorlarni qulay bo`lishini anglatadi. Bir ishchiga to`g`ri

keladigan qiymatni kichik harflar bilanbilgilab olib,y=Y/Lbir ishchi boshiga

ito`g`ri keladiganshlab chiqarilgan mahsulot va k=K/L birishchi boshigato`g`ri

keladigan kapitaldir. Ishlab chiqarish funksiyasini quyidagicha yozishimiz

mumkin.

y =f (k),

bunda f(k) = F(k,l). 12-1 rasmda ushdu ishlab chiqarish funksiyasi

ko`rsatilgan.

Ishlab chiqarish funksiyasini qiyaligi kapital birligi qo`shilganda, bitta

ishchi qancha miqdorda qo`shimcha mahsulot ishlab chiqarishini ko`rsatadi. Bu

esa kapital chekli mahsulot miqdorini MPKni ko`rsatadi. Matematik quyidagicha

yozib olamiz

MPK =f(k -1) −f (k).

Buni 12-1 rasmda kapitalning miqdori o`sishi, ishlab chiqarish funksiyasi

bir tekisda davom etadi, bu esa chekli mahsuloti pasayishini qayd qiladi. k

pasayganda ishchi o`rtacha ishchilar soni bilan ozroq kapital oladi. Shuning

uchun kapitalning qo`shimcha qismi umumiy ishlab chiqarish hajmiga ko`p

qo`shimcha mahsulotlar uchun juda foydalidir. k baland bo`lsa, o`rtacha ishchilar

soni kapitali ko`p bo`ladi. Shuning uchun mahsulot ishlab chiqarish birozgina

ortad