Ko`rinishlar

---

1 

 

 

O’LCHAMLAR QOʼYISH USULLARI. 

 

Buyum  chizmada  qanchalik  aniq  chizilgan  boʼlmasin  undagi  chiziqli 

oʼlchamlar,  uning  haqiqiy  (sonli)  oʼlchamlarini  oʼrnini  bosa  olmaydi,  yaʻni 

chizmani  bevosita  o‟lchab,  bu  o‟lchamlar  bo‟yicha  buyum  yasash  mumkin 

emas.  

Buyumlar  ularning  o‟lchamlari  asosida  yasaladi.  Shuning  uchun  ham 

chizmalarning  o‟lchamlarini  to‟g‟ri  qo‟yish  va  o‟zaro  bog‟lab  borish  katta 

ahamiyatga  ega.  Chizmadagi  hamma  o‟lchamlar  soni  mumkin  qadar  kam 

bo‟lishi  va  shu  bilan  birga  buyumni  tayyorlash  hamda  control  qilish  uchun 

yetarli bo‟lishi zarur. 

O‟lchamlar qo‟yishda xatoga yo‟l qo‟ymaslik uchun  O‟zDst 2.307-68 da 

belgilangan qoidalarni mukammal o‟rganib, bilib olish lozim. 

1.  Chizmalarda  o‟lchamlar  o‟lcham  sonlari  va  o‟lcham  chiziqlari  bilan 

ko‟rsatiladi.  O‟lcham  chiziqlari  uchlariga  strelkalar  qo‟yiladi.  Strelka 

elementlarining  o‟lchamlari,  chizmada  qabul  qilingan  kontur  chiziqning 

yo‟g‟onligiga qarab aniqlanadi va ular bir formatdagi barcha o‟lcham chiziqlari 

uchun bir xil bo‟lishi kerak. 

Strelkaning  shakli  va  elementlarining  taxminiy  nisbatlari  (1-shaklda) 

ko‟rsatilgan.  

 

2.  To‟g‟ri  chiziqli  kesma  o‟lchamini  shu  kesmaga  parallel  bo‟lgan 

o‟lcham chizig‟i bilan ko‟rsatiladi, chiqarish chiziqlari esa o‟lcham chiziqlariga 

perpendikulyar o‟tkaziladi (1va 2-shakl). 3-shaklda ko‟rsatilgan xollarda (

⌀

16 va 

⌀

9 o‟lchamlar) o‟lcham va chiqarish chiziqlari iloji boricha kesishmsligi kerak. 

 

1-shakl.

 

---

2 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.  O‟lcham  chiziqlarini,  iloji  boricha  chizma  konturidan  tashqarida  chizish 

lozim.  Parallel  o‟lcham  chiziqlari  o‟lcham  chizig‟ida  unga  parallel  bo‟lgan 

kontur, o‟q, markaz va chiqarish chiziqlariga qadar bo‟lgan oraliq 6…10 mm 

(5 mm dan kam emas) bo‟lishi zarur (1,2 va 3 shakllar). 

4.  O‟lcham  chiziqlari  ko‟zga  ko‟rinadigan  kontur  chiziqlari  orasiga        

(4-shaklda 

⌀

14, 5-shaklda 

⌀

20; 5 va 2 tesh. 

⌀

10 o‟lchamlar) chiqarish chiziqlari 

orasiga (5-shaklda 

⌀

16, 

⌀

26, 

⌀

34; 10; 42 o‟lchamlar) shuningdek, o‟q va markaz 

chiziqlari orasiga (5-shaklda 50 o‟lcham) chiziladi. 

5.  O‟lcham  sonlari  chizmaning  qanday  masshtabda  va  qanchalik  aniq 

chizilishidan qatʻi nazar, tasvirlangan buyumning haqiqiy o‟lchamini ifodalashi 

kerak.  Chizmada  chiziqli  o‟lchamlar  millimetr  xisobida,  o‟lchov  birligi 

ko‟rsatilmagan holda qo‟yiladi.  

Agar  chizmada  o‟lchov  birliklari  millimetrda  emas,  boshqa  o‟lchov 

birligida  (masalan,  santimetrda,  metrda  va  boshqalarda)  ko‟rsatilishi  lozim 

bo‟lsa,  u  holda  o‟lcham  sonlari  o‟lchov  birligi  belgisi  (sm,  m)  bilan  birga 

yoziladi yoki ular texnikaviy talablarda ko‟rsatiladi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-shakl.

 

 

3-shakl.

 

 

4-shakl.

 

 

---

3 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

O‟lcham  sonlari  uchun  oddiy  kasrlar  ishlatilmaydi  (bundan  dyuymda 

ko‟rsatiladigan o‟lchamlar istisno). 

Chizma chizishda ishtirok etmaydigan, lekin chizmani o‟qish uchun ancha 

qulaylik  yaratadigan  o‟lchamlar