Kirish Resurslarni tejash

---

Kirish 
Resurslarni tejash
 
– odamzodning bunday global muammosi, 
avvalam bor sayyoramizdagi muhim organik vak mineral – xom-ashyo 
resurslarining chegaralanganligi bilan bog’liq. Olimlar odamzodga 
ma’lum bo’lgan foydalanishga yaroqli neft va gaz zahiralarining yaqin 
kelajakda tugashidan, shuningdek boshqa muhim resurslar: temir va mis 
rudalari, nikel, alyuminiy, xrom va boshqalarning kamayib 
borayotganligidan ogohlantirmoqda. Neft va gaz asosiy energiya 
manbaiga hamda muhim xom-ashyo resursiga aylanib qoldi. Bunday 
holat neft va gaz konlaridan foydalanishning tobora ortib borishida 
kuzatiladi [1].
Insonga zarur bo’lgan tabiiy resurslar yana qancha vaqtga yetar 
ekan? Yer resurslari bitmas-tugamas bo’lib tuyulgan paytlar o’tib ketdi. 
Hozirda butun dunyo bo’ylab xom-ashyo nisbatan kam bo’lgan yoki 
odam oyog’i yetmagan qorli joylarni tadqiq etishga o’tilmoqda, bu esa 
xom-ashyoni qimmatlashishiga olib keladi. Tabiiy resurslarni 
kamayuvchi va bitmas-tugamas resurslarga ajratish tobora shartli tus 
olmoqda. Hozirda atmosferadagi kislorod zahiralarining kamayishi bizni 
o’ylantirmoqda, kelajakda esa quyosh energiyasi resurslarining 
kamayishi masalasi ham bizni oldimizda paydo bo’lshi mumkin. 
Yuqorida etilganlardan kelib chiqqan holda, yaqin o’nlab yillar 
ichida turli-tuman tabiiy resurslarga ehtiyoj oshishi kutilmoqda. 
Resurslar zahirasiga asoslangan holda ularni ikki guruhga ajratish 
mumkin: qayta tiklanmaydigan va qayta tiklanuvchan resurslar. Birinchi 
guruhdagi resurslar deyarli qayta tiklanmaydi, ular ishlatilish darajasiga 
bohliq holda kamayib boradi. Bunday resurslarga mineral resurslar, yer 
resurslari kiradi. Qayta tiklanuvchan resurslar o’zidan o’zi hosil bo’lish 
(biologik), yoki Yerga uzluksiz ravishda keluvchi (Quyosh energisi), 
uzluksiz tabiiy aylanishda bo’lib, qayta-qayta ishlatilishi mumkin 
(suv).qayta tiklanuvchan resurslar ham, qayta tiklanmas resurslar ham 
cheksiz emas, biroq qayta tiklanuvchan resurslarning tiklanuvchan qismi 
doimo ishlatilishi mumkin. 

---

Eng yirik tabiiy resurslarga to’xtalib o’tsak. Energoresurslarning 
eng yirigi mineral yoqilg’i – neft, gaz, ko’mirdir. Ushbu energiya 
manbalari qayta tiklanmaydi, ularni qazib olish ishlari shu yo’sinda jadal 
davom etaversa, 80 – 100 yillardan so’ng ular tugaydi. Bunda 
ymanbalarni qazib olishning bir qismi atom energetikasining rivojlanishi 
hisobiga kamayishi lozim. Atom energetikasi uran va toriy 
parchalanuvchi izotoplarining “og’ir” yadro yoqilg’isiga asoslanadi. 
Biroq bunday resurslar qayta tiklanmaydi: ba’zi-bir ma’lumotlarga 
qaraganda, uran yana yuz yilga yetar ekan [2]. 
Tabiiy resurslarning barcha turlari – issiqlik resurslari, suv 
resurslari, biologik resurslar, tuproq resurslari – tabiat kompleksining 
ma’lum bir komponentlari bilan bog’liq hamda ushbu komponentlarning 
sarflanuvchi qismini tashkil etadi. Tabiiy resurslar o’ziga xos bo’lgan 
sarf bo’lish xususiyatiga ega, tabiat sharoitlarida esa bunday bunday 
emas. Tabiat sharoitlariga tabiiy komplekslarning doimiy ta’sir etuvchi 
xususiyatlari kiradi, ular foydali mahsulot olishga yordam bermaydi, 
lekin mahsulotning rivojlanishi va joylashishiga (taqsimlanishiga) ijobiy 
yoki salbiy ta’sir ko’rsatadi (masalan, harorat va suv rejimlari, shamol, 
relyef, ko’p yillik muzliklar va h.k.).
Hozirgi kunda xom-ashyo resurslarini qazib olish bilan bog’liq 
bo’lgan bir qator: iqtisodiy va texnik muammolar paydo bo’lmoqda. 
Yana qancha resurslar qolganligi esa eng dolzarb muammodir.