Kimyoning asosiy qonunlari

1.1.2. Kimyoning asosiy qonunlari. -Modda massasi saqlanish qonuni, tarkibning doimiylik qonuni, gaz qonunlar. -Avogadro qonuni. Avogadro doimiysi -Ekvivalent qonuni.

Tabiatda har qanday o’zgarish izsiz yo’qolmaydi!

Massaning saqlanish qonuni- kimyoviy reaksiyaga kirishayotgan moddalarining umumiy massasi reaksiya mahsulotlarining umumiy massasiga teng.(7 sinf 42-bet)

Tabiat qonuni- moddalar yo’qdan bor bo’lmaydi, bordan yo’q bo’lmaydi, faqat bir turdan ikkinchisiga o’zgaradi. (7 sinf 43-bet)

Fakt!

1772-1789 yillarda fransuz olimi Lavuazye bu qonunni yaratdi. 1748-1760 yillarda rus olimi M.V.Lomonosov ham og’zi payvandlangan kolba-retortada tajriba olib borib bu qonunni isohlashga harakat qildi.

Topshiriq I

Quyidagi reaksiyalarni yuqoridagi qoida bilan izolang.

CaCO₃= CaO+ CO₂ H₂+ O₂= 2H₂O

________________ ____________

N₂+ 3H₂= 2NH₃ 2Mg+ O₂= 2MgO

_____________ ________________

2HgO= 2Hg+ O₂ H₂+ Cl₂= 2HCl

______________ _________________

2NaNO₃= 2NaNO₂+ O₂ 2KClO₃= 2KCl+ 3O₂

_________________ __________________

Quyidagi moddalarni yod oling (masalada keladi). 3-jadval

Temir kolchedani, pirit	FeS2	propan	C3H8
siklogeksan	C6H12	gips	CaSO4*2H2O
albaster	CaSO4*0,5H2O	Og’ir suv	D2O
O’ta og’ir suv	T2O	fosfin	PH3
silan	SiH4	arsin	AsH3

tarkibning doimiylik qonuni-har qanday sof modda olinish usuli va joyidan qat’I

1808-yilda fransuz olimi J.Prust tomonidan taklif etilgan tarkibning doimiylik qonuni ko’pchilik tomonidan e’tirof etildi.

Modda tarkibidagi atomlarning miqdor o’zgarishlari sifat o’zgarishlariga olib keladi.

Miqdor va sifat doimo bog’liklikda bo’ladi. (7sinf 40-bet).

J.Dalton 1803 yilda karrali nisbatlar qonunini kashf etdi.

karrali nisbatlar qonunini- agar ikki element bir biri bilan bir nechta kimyoviy birikma hosil qilsa, bu birikmalardagi bir elamant massasiga to’g’ri keluvchi boshqa element massalari o’zaro kichik butun son qiymatida bo’ladi.

Topshiriq I

Yuqorida qonuni tushunib yetgan holda quyidagi birikmalarga izos keltiring:

NO NO₂ P₂O₃ P₂O₅ Cl₂O Cl₂O₃

Avogadro qonuni- bir xil sharoitda o’zaro teng hajmdagi turli xildagi gazlarda molekulalar soni teng bo’ladi.

-bir xil sharoitda turli gazlarning bir xil miqdordagi molekulari bir xil hajmni egallaydi.

Molar hajm-modda hajmining modda miqdoriga nisbatiga aytiladi. V_m=V/n

Quyidagi malumotlarni yod oling.