Jismoniy madaniyat nazariyasi va uni o’qitish metodikasining rivojlanish tarixi reja

JISMONIY MADANIYAT NAZARIYASI VA UNI O’QITISH METODIKASINING RIVOJLANISH TARIXI

REJA:

1. 
   Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi predmeti ilmiy o‘quv fan sifatida.
   
2. 
   Jismoniy tarbiya nazariyasining manbalari.
   
3. 
   Jismoniy tarbiya nazariyasining rivojlanish davrlari.
   
4. 
   Jismoniy tarbiya nazariyasini davrlari.
   
5. 
   Jismoniy tarbiya nazariyasini boshka fanlar bilan boglikligi.
   

Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi fani mutaxasislikka yunaltirilgan o‘quv predmeti sifatida jismoniy tarbiya mutaxasislari uchun fundamental bilimlar tizimi, inson jismoniy barkamolligi va unga erishish va boshkarishning umumiy konuniyatlarini urgatadi.

Jismoniy tarbiya nazariyasi ilmiy fan sifatida jismoniy tarbiyaga oid mavjud faktlarni izoxlab beradi va umulashtiradi. Amaliy fan sifatida insonning jismoniy barkamolligining vositalari, jismmoniy tarbiyasi shakllari va uning uslubiyoti xakidagi ampaliy nazariy bilimlarni beradi, xayotiy zaruriy xarakat malakalari va kunikmalari zaxirasini oshiradi.

O‘quv fani sifatida shakllanishiga va rivojlanishiga jamiyat a’zolarining jismoniy tayergarligini oshirish mumukunligi xakida nazariy fikrlarni vujudga kelishi va unga intirlish sabab buldi. Bu bilan insoning jismoniy rivojlanishi boshkarish mumkunligi xakidagi koida va konunlar ijtimoiy mexnat va xarbiy amaietda yukori samara berishi isbotlandi.

Jimoniy tarbiya nazariyasi va metodikasining mazmuni kuyidagilarni uz ichiga oladi;

- jismoniytarbiya jamiyat maxsuli ekanligi, ijtimotiy xodisa sifatida tarbiyaning boshka shakllari bilan boglikligi

- jismoniy tarbiyaning maksadi, uning umumiy vazifalari va tamoyillari;

- jismoniy tarbiyaning vositalari, metodik printsiplari;

- xarakatga urgatish ukitishning usulblari ;

- jismoniy sifatlarni rivojlantirish;

- jismoniy mashklar va uni ukitish jarayonini tuzilishi;

- jismoniy mashklar bilan shugullanish mashgulotlarining tashkilashning shakllari

- jismoniy tarbiya jaraenining rejalashtirish va uning xisoboti;

- jismoniy tarbiya usullarini xususiyatlari;

- maktabgacha shdagi va maktab yeshidagi bolalar jismoniy tarbiyasi;

- sport trenirovkasi jaraeni xarakteristikasi.

Pedagogik jaraen tarzida jismoniy tarbiyani umumiy konuniyatlari jismoniy tarbiya nazariyasining urganish predmeti xisoblanadi. Umumiy qonuniyatlar deganda axolining xar kanday tabakasini: bolalar, usmirlar, yeshlar, urta yeshdagilar, katta va kariyalar xamda jismoniy mashklar bilan shugullanishni endigina bolaganlari. malakali sportchilarning jismoniy tarbiyasining xusiusiy tomonlarini tushuniladi.

Sport pedagogikasining ayrim fanlari uslubieti (sport uyinlari, gimnastia, va x.k.larning ukitish metodikasi ) aloxida mustakil ajratilgan ilmiy va o‘quv fanlari tarzida shakllangan.. Jismoniy tarbiya nazariyasi fani esa ularni yagona nazariy va uslubiy asoslar bilan kurollantiradi, urganish predmeti xarakteriga kura pedagogika fanlari tizimidagi fan sifatida uz koidalarini ijtimoiy, psixologik va biologik faktorlar xisobiga tuldiradi.

Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasining rivojlanishi uchun kuydagilar asosiy ma’nbalar xisoblanadi.

- mamlakatimizda jismoniy madaniyat va sportni yuksaltirishning yullari va xozirgi payitdagi axvoli, xakidagi xukumat karorlari, konunlari;

-jamiyatning rivojlanishi davomida insonni xar tomonlama kamol toptirish xakidagi progressiv ta’limotlar. Bu ta’limotlar insonni xar tomonlama ivjlanishi xukukinigina ovoza kilish bilan kifoyalanmaydi, uning mazmunini ochishga urganish xamda shu goyalarni amalga oshirish yullarini nazariy, amaliy jixatdan asoslashdan iboratdir;

-jimoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati soxasi buyicha olib borilayotgan ilmiy izlanishlar va boshka aralash fanlarning jismoniy tarbiyaga oid tuplagan nazariy, amaliy bilimlar tizimi;

- jismoniy turmish tarzining xaetiy amalieti tajribasi, jamiyatning yukori jismoniy tayergarlikka ega bulgan kishilarga talabi

- jamiyat a’zolarinnign jismoniy tarbiya konuniyatlarini bilshi va shu asosda inson jismoniy kamoloti tizimini tuzish va uni boshkarishga intilishini vujudga kelishi;

- jismoniy tarbiya tizimi mavjud jamiyat ma’naviyatining bir bulagi xisoblangan jismoniy madaniyat konseptsiyalari;

- jismniy tarbiya praktikasi-manba sifatida nazariy koidalarning xaetiyligini tekshiradi, amalietdagi tugilgan aroiginal goyalardan foydalanadi va ular esa tarbiya nazariyasi va metodikasini boyitadi.

- arxiv materiallari, shaxsiy kuzatish natijalari(kundaliklar, sportchilar va ularning murabbiylarining rejalari va x.k.lar) jismoniy tarbiya nazariyasining boyitadi va unga manba’ bulib xizmat kiladi.

Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasining rivojlanishi bir necha davrlarni uz ichiga oladi.

Birinchi davr - inson uzining ijtimoiy faoliyati davomida xarakat-faoliyatini organizmga ta’siri xakidagi eng dastlabki (emperik) bilimlari (Ponamarev. N.I. 1975 ). Eng dastlabki emperik-bilimlarning tuplanishi “mashklanganlik”ning foydasini sezib, ma’nosiga yetish va tajribasini uzatish usullarini anglashga imkon yaratadi. Bu “jismoniy mashklar”ning va “jismoniy tarbiya”ning paydo bulishi uchun sharoit yaratilishidaomil bulib xizmat kiladi.

Ikinchi davr - jismoniy tarbiya jaraenida kullanila boshlagan binichi usulubietlarning yaratilishi- kadimgi yunonistonda kuldorlik davlati davrini va urta asrni uz ichiga oladi.

Jismoniy tarbiyadagi bu uslublar, tajribilar orkali vujudga keltirilgan bulib filosoflar, pedagoglar, vrachlar, odam organizmini faoliyati konuniyatlarnni xali bilmasligi sababli jismoniy mashklar ta’siri mexanizmini tushuntira olmas, shunga kura jismoniy mashklar bilan shugullanishning foydasini tashki natijalarga baxoladilar.

Yunonistonning jismoniy tarbiya uslubiyati aytarli darajada ma’lum edi. U mavjud vositalar va usulubietlarni kuch, chidamlilik va boshka xarakat sifatlarini rivojlantirish uchun ularni yagona tizimiga birlashtira olgan edi. Urta asrlarning urtalarida uslubietlarning xillari ortdi. Gimnastia, suzish, uyinlar, kamon otish, otda chopish, kilichbozlik buyicha dastlabki kullanmalar paydo buldi.

Uchinchi davr jismoniy tarbiya xakidagi nazariy bilimlrni intensiv tuplanishi uygonish davridan XIX asrning oxirigacha bulgan davrni uz ichiga oladi. Inson tarbiyasi uni ukitish davolash xakidagi fanning rivojlanishning filosoflar, pedagogik va tibbiy ma’lumotlarning, biliimlarning vujudga kela boshlagan davri.

Bu ma’lumotlar xali turlicha edi. Chunki kupincha usha davrda mustakilrok sanalgan filosofiya, pedagogika, meditsina fanlari tarkibida voyaga yetar edi. Yul-yulakay ammo zarur bulgan darajada bunday ilmiy fanlarning vakllari kupincha uz muammolarini jismoniy tarbiyaning rolini xisobga olmay xal kilish mumkin emasligini tushuna boshladilar.

Turtinchi davr - XIX asrning oxiridan ilmiy va o‘quv fani sifatida jismoniy tarbiyaning nazariyasi va metodikasi shakillan bordi. Bu davrning xarak terli tomoni shundaki, fan sfatida jismoniy tarbiya jamiyat xayotining boshka jabxalariga xam ta’sir karsata boshladi. Jismoniy tarbiya nazariyasi olimlaridan biri Petr Fransevich Lesgaft uzining tarx, anatomiya, pedagogika, antropologiya, jismoniy tarbiya metodikasiga oid asarlar bilan xozirgi zamon jimoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi mustakil ilmiy -nazariy va o‘quv fani ekanligini ilmiy amaliy isbotladi.

Beshinchi davr - rivojlangan mamlakatlar va sobik shuro davlati olimlarining izlanishlari davri bulib, fanning intensiv rivojlanishi materialistik dialektikaga asoslangan xolda usha davrda progressiv xisoblangan metodlarga tayanib amalga oshirildi.

Jismoniy tarbiya muammolarini kompleksli xal etishda butin bir olimlar jamoalari, mutaxassislashtirilgan ilmiy va o‘quv muassasalari samarali mexnat kildilar. Amaliy materiallarning mulligi, yangi konuniyatlarni ochilishi, dastlabki yagona jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasining diferentsiallanishiga olib keldi. Yangi maxsus fanlar “Jismoniy madaniyatni tashkillash va boshkarish”, “Jismoniy mashklar biomexanikasi”, “Sport psixologiyasi ”, “Sport metrologiyasi ”, “Sport fiziologiyasi”, “Davolash fizkulturasi”, “Jismoniy mashklar gigienasi ” boshkalar ajralib chikdi.

Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi kursida pedagogik jarayon muammolarini umumiy psixologiya, pedagogika, fiziologiya, va boshka fanlarning dalillarsiz tulla izoxlab, isbotlab byuulmaydi.

Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi kator ilmiy fanlar bilan chanbarchas boglik.. Xar kanday fan fakatgina uzining ilmiy izlanishlari bilan chegaralanib kolsa tulakonli samara bera olmaydi. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi bir necha fanlar kushilishi orkali maxsus pedagogik muammolarni xal kiladigan predmetga aylangan.

Jismoniy tarbiyaning butun bir pedagogik muxitini uz ichiga olgan boshlangich, keng ilmiy izlanish va ukitish predmetidan asta - sekinlik bilan maxsus sport soxasi fanlari ajralib chikaboshlaganligidir, gimnastika, yengil atletika , sport uyinlari fanlari va boshkalar.Ammo jismoniy mashklarning aloxida turlari uchun kerakli bulgan, nisbatan umumiy konuniyatlar, kaysiki, xamma turlar uchun ta’sir kursata olganlari aloxida fan bulib ajralmadi va ajralib chikishi xam mumkin emasdi.

Biologiya fani bilan boglikligi - jismoniy tarbiya vositarini shugullanivchilar organizmiga ta’sir reaktsiyasini urganish kerakligiga alokadordir. Jismoniy tarbiya jarayonini samarali boshkarish anatomiya, fiziologiya, bioximiya, sport tibbiyoti fanlarining konuniyatlarini xisobga olish bilangina amlga oshirilishi mumkin.

Shuni esda saklash lozimki, jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasining boshka fanlar bilan boglikligi bir tomonlama bulmay, ikki tomonlamadir.Jismoniy tarbiya xakidagi fanning rivojlanishi aralash fanlarga ta’sir etmay kolishi mumkin emas. Masalan sportning nazariyasi va praktikasi psixologlar fiziologlarning bolalar va katta yoshdagilar organizmining potentsial imkoniyatlari degan tasavvurgaaytarli tuzatishlar kiritilishiga olib keladi.