Ortofosfat kislota-H 3PO4.Ortofosfat kislota rangsiz kislota modda bo`lib,suvda juda yaxshi eriydi.Qaribki 42,3 °c suyuqlanadi.Fosfat kislota uch negizli kislota bo`lganligi sababli uch bosqichda dissotsiatsiyalanadi.
H3PO4 « H++H2PO4-digidrofosfat ioni
H3PO4- « H++HPO42- gidrofosfat ioni
HPO42- « H++PO43 ortofosfat ioni
Fosfat kislota dissotsiatsiyalanganda uch xil ion hosil bo`lganligi uchun uch qator moddalarni hosil qiladi.
Fosfatlar Na3PO4 , Ca3(PO4)2
Digidrofosfatlar NaH2PO4 ,Ca(H2PO4)2
Gidrofosfatlar Na2HPO4 , CaHPO4
Ortofosfat kislota ,kislotalar uchun xos bo`lgan barcha umumiy reaksiyalarni beradi:
6Na + 2H3PO4 = 2Na3PO4 + 3H2
3 NaOH + H3PO4=Na3PO4 + 3 H2O
3CaO + 2H3PO4=Ca3(PO4)2 + 3 H2O
3 NH3+ H3PO4 =(NH4)3PO4
3 Na2CO3 + 2 H3PO4= 2 Na3PO4 + 3CO2 + 3H2O
Kumush nitrat bilan reaksiya kirishib o`ziga xos sariq cho`kma hosil qiladi:
3AgNO3 + H3PO4 =↓Ag 3PO4 + 3 HNO3
Kumush fosfat- sariq rangli cho`kma. Bu reaksiya fosfat ioni uchun reaktiv hisoblanadi.
Ortofosfat kislota tuzlari: Metalni M bilan belgilab ortofosfat tuzlarini quyidagicha yozishimiz mumkin :
Ortofosfat kislota tuzlari
|
Metall bir valentli
|
Metall ikki valentli
|
Metall uch valentli
|
Ortofosfatlar
|
M3PO4
|
M 3 (PO4) 2
|
MPO4
|
Digidrofosfatlar
|
MH2PO4
|
M(H2PO4)2
|
M(H2PO4)3
|
Gidrofosfatlar
|
M2HPO4
|
MHPO4
|
M2(HPO4)3
|
Metal o`rniga ammoniy ioni ham bol`ishi mumkin:
Digidrofosfatlar suvda eriydi,qolgan fosfatlar esa erimaydi.Ishqoriy metallarning fosfatlari bilan ammoniy fosfitlar suvda eriydi.Kalsiy fosfat suvda erimaydi,ammo kuchli kislotada eriydi.
Ca3(PO4)2 + 4HNO3 = Ca(H2PO4)2 + 2 Ca(NO3)2
Fosfor va uning birikmalarining biologik ahamiyati:
Akademik olim A.Yu.Fersmen fosforning ahamiyatini yuqori baholab, uni “Xayot va tafakkur elementi” deb atagan.Darhaqiqat, fosfor azot,uglerod,vodorod elementlari singari tirik organizmlarning asosini tashkil etadi.
Odam va hayvonlar suyak to`qimalarining anorganik tarkibiy qismi Ca3 (PO4)2 tashkil etadi.Suyak mustahkamligini va qattiqligini ta`minlaydi.Tirik organizmdagi energiya almashinuvi P birikmasi –Adenozin tri fosfat(ATF) tomonidan amalga oshiriladi. Odamga bir kunlik fosfor sarfi taxminan 2 grammni tashkil etadi.
Odamlar fosforga bo`lgan ehtiyojini o`simliklar,chorvo va parranda mahsulotlaridan oladi.O`simliklar esa fosforni tuproqdagi fosforning mineral o`g`itlaridan qabul qiladi.
IV.Mustahkamlash:
Klassik uchlik orqali yangi mavzu mustahkamlanadi.O`quvchilar oltita guruhga bo`linadi.
SAVOL: Quyidagi atamalarga mos keladigan javoblarni yozing.
I-guruh. Fosfor oksidlari, H3PO4 , P2O5 , HPO3 , fosfor kislota, P4O6 , Na3PO4 , Ca(H2PO4)2 ,ortofosfatlar.
II-guruh. Ortofosfat kislotani olinishi, P2O5 ,3H2O+P2O5→2H3PO4,
P4O10, fosfor (V) oksidi, gidroortofosfatlar, HPO3 + H2O→H3PO4 ,
Na 2HPO4, K2HPO4 .
III- guruh. Ortofosfat kislotani kimyoviy xossasi, 4P+3O2→2P2O3 ,
6K+2H3PO4→2K3PO4+3H2,digidrofosfatlar , 3NH3+H3PO4→(NH4)3PO4 , Na 2HPO4 , fosfor (III) okdsidi olinishi.
KH 2PO4 , 4P+3O2→P4O6
IV-guruh.Fosfat ioning sifat reaksiyasi H3PO4 « H++H2PO4 ,
H3PO4- « H++HPO42- , 3AgNO3 + H 3PO4 =↓Ag 3PO4 + 3 HNO3 ,
Ortafosfat kislotani disotsiatsiyalanishi Na3PO4+ 3AgNO3→Ag3PO4 + 3NaNO3, ortofosfat (V) oksidini, 2 moli 284 gramm,12,04.1023 molekula
V-guruh. Ortafosfat, 142 g/mol, 98 g/mol, fosfor(v) oksidi, P2O5 , Na 3PO4 ,tuzlar ,(NH4)3PO4 ,HPO42- « H++PO43
VI- guruh.Ammoniy ortofosfatlar (NH4)3PO4, (NH4)2 HPO4 ,H2 hosil bo`ladi,
3Mg + 2H3PO4 →Mg 3(PO4)2 + 3H2 ortofosfat kislota, 3 moli 294 g
P2O5 + 3H2O → 2H 3PO4 , 6Na + 2H 3 PO4→2Na3 PO4 + 3H2
(V) O`quvchilarni rag`batlash va baholash:
(VI) Uyga vazifa berish
Masala:
19,6 garamm H3PO4 olish uchun qancha kalsiy ortofosfat va sulfat kislota kerak.
O`tilgan mavzuni takrorlash
Yangi mavzuni tanishib chiqish.
I-guruh. Fosfor oksidlari, H3PO4 , P2O5 , HPO3 , fosfor kislota, P4O6 , Na3PO4 , Ca(H2PO4)2 ,ortofosfatlar.
II-guruh. Ortofosfat kislotani olinishi, P2O5 ,3H2O+P2O5→2H3PO4,
P4O10, fosfor (V) oksidi, gidroortofosfatlar, HPO3 + H2O→H3PO4 ,
Na 2HPO4, K2HPO4 .
III- guruh. Ortofosfat kislotani kimyoviy xossasi, 4P+3O2→2P2O3 ,
6K+2H3PO4→2K3PO4+3H2,digidrofosfatlar , 3NH3+H3PO4→(NH4)3PO4 , Na 2HPO4 , fosfor (III) okdsidi olinishi.
KH 2PO4 , 4P+3O2→P4O6
IV-guruh.Fosfat ioning sifat reaksiyasi H3PO4 « H++H2PO4 ,
H3PO4- « H++HPO42- , 3AgNO3 + H 3PO4 =↓Ag 3PO4 + 3 HNO3 ,
Ortafosfat kislotani disotsiatsiyalanishi Na3PO4+ 3AgNO3→Ag3PO4 + 3NaNO3, ortofosfat (V) oksidini, 2 moli 284 gramm,12,04.1023 molekula
V-guruh. Ortafosfat, 142 g/mol, 98 g/mol, fosfor(v) oksidi, P2O5 , Na 3PO4 ,tuzlar ,(NH4)3PO4 ,HPO42- « H++PO43
VI- guruh.Ammoniy ortofosfatlar (NH4)3PO4, (NH4)2 HPO4 ,H2 hosil bo`ladi,
3Mg + 2H3PO4 →Mg 3(PO4)2 + 3H2 ortofosfat kislota, 3 moli 294 g
P2O5 + 3H2O → 2H 3PO4 , 6Na + 2H 3 PO4→2Na3 PO4 + 3H2
Do'stlaringiz bilan baham: |