Irodaxon tursunova dilmurodjon qizi

Zamonaviy ta'lim tizimini rivojlantirish.

IRODAXON TURSUNOVA DILMURODJON QIZI.

Farg’ona davlat universiteti 2-kurs talabasi.

Uchinchi ming yillikka qadam qo'ygan zamonaviy dunyoda O'zbekistonning rivojlanishi demokratiyaning asosiy qadriyatlari: parlamentarizm, inson huquqlari, milliy ozchiliklarning huquqlari, liberallashtirish, harakat erkinligi, davlatning jamiyatdagi rolini cheklash va boshqalarga yo'naltirilgan holda jahon integratsiyasi sharoitida belgilanadi. Davlat mustaqilligiga erishgan daslabki o'n yilliklarda O'zbekiston tarixiy ravishda muqarrar va ijtimoiy rivojlanishning bunday asoslariga qaytarib bo'lmaydigan o'tishni amalga oshirdi. Ijtimoiy sohada bu totalitarizmdan demokratiyaga, iqtisodiyotning ma'muriy tizimidan rejali iqtisodiyotning ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtisodiyotiga o'tishidir. Jamiyat, iqtisodiyot, turmush tartibidagi bunday o'zgarishlar shaxsning ijtimoiy ustuvor yo'nalishlarini yangilashni talab qiladi. Ilmiy texnikaviy taraqqiyotning tezlashishi yangi texnologik g'oyalarni yaratish, ishlab chiqish va amalga oshirish bilan shug'ullanadigan ishchi kuchining sifat salohiyatiga bo'lgan talablarni oldindan belgilab beradi. O'zbek jamiyatining o'zgarishi sharoitida yangi hayot strategiyasini shakllantish, kompetentsiya, ijtimoiy xulq-atvorning moslashuvchanligi va harakatchanligini kuchaytirish masalalari alohida ahamiyat kasb etadi. Insonning hayotiy salohiyati qanchalik kuchli bo'lsa, unga inqirozli vaziyatlarni yengish, konstruktiv ravishda o'zgaruvchan pozitsiyasini egallash osonroq bo'ladi. Bularning barchasi, shubhasiz, jamiyatning intellektual darajasiga, uni bilim,kasbiy mahorat, ko'p qirralilik va ijtimoiy jihatdan takomillashtirish orqali yangi talablarni qo'yadi. Bunday holda, ta'lim tizimi alohida ahamiyatga ega. Millatning yuqori darajadagi saviyasi iqtisodiy va ijtimoiy islohotlarning yanada sezgirligi va samaradorligiga, ijtimoiy va texnologik faoliyatni amalga oshirishda huquqiy va ekologik madaniyatni shakllantirishga yordam beradi, shaxsning jamiyatdagi progressiv individual faoliyati uchun sharoit yaratadi.

Yangi ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarda ta'lim yuqori mavqega ega bo'lmoqda, chunki aynan shu narsa axborot jamiyatiga o'tishni va davlatni rivojlantirishning ustuvor yo'nalishlarini shakllantishga yordam beradi. Oliy ma'lumotli yoshlar O'zbekistondagi ijtimoy-iqtisodiy islohotlarning asosiy strategik rezervi bo'lib, ularsiz jamiyatni yanada rivojlantirish mumkin emas. Milliy ta'lim tizimini rivojlantirishda davlatning zamonaviy siyosati va strategiyasining vektori uni ijtimoiy yo'naltirilgan iqtisodiyot sharoitlariga yanada moslashishga, jahon hamjaiyatiga aylanishiga va integratsiyasiga qaratilgan. Ta'lim o'zbek xalqining ma'naviy madaniyatini rivojlantirish, jamiyatning ishlab chiqarishning kuchli omilidir. Ushbu gumanitar soha shaxsning shaxsning fundamental ilmiy, umumiy-madaniy,kasbiy va amaliy tayyorgarligini ta'minlash, millatning intellektual salohiyatini shakllantirish va jamiyatning eng yuqori qiymati sifatida shaxsni har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan. O'zbakistonda ta'limni isloh qilishda zamonaviy sivilizatsiya uchun umumiy bo'lgan rivojlanish tendentsiyalarining ob'ektiv ta'siri asosan hisobga olinadi.

Birinchi tendentsiya – bu iqtisodiy globallashuv jarayonining kuchayishi, dunyo davlatlarining o'zaro bog'liqligidir. Ushbu tendentsiya ilm-fan texnologiya, ishlab chiqarishning rivojlanishi bilan bog'liq. Bu umumiy dunyo iqtisodiy makoni va sayyora axborot maydoning shakllanishiga va moddiy-ma'naviy faoliyat natijalarining intensiv almashinuviga olib keladi.

Ikkinchisi, shaxsning individual rivojlanishi, uning dunyoda o'zini-o'zi anglashi uchun ijobiy sharoitlarni shakllantirish bilan bog'liq. O'zbekistonda ta'limni isloh qilish va rivojlantirishningyondashuvlari va amaliy harakatlari davlatning ustuvor yo'nalishlariga asoslangan mustaqil demokratik davlat qurish kontsepsiyasiga asoslanadi. Shuni hisobga olgan holda O'zbekistonda ta'lim tizimini isloh qilishning strategik ustuvor vazifalari quyidagilardan iborat: milliy ta'lim tizimini barpo etish, bilimli ijodiy shaxsni shakllantirish, insoniyatning ustuvor rivojlanishini ta'minlash,insonparvarlik, demokratiya, ijtimoiy va ma'naviy qadriyatlarning ustuvorligi tamoyillariga asoslangan milliy ta'lim tizimining ishlashi va rivojlanishi.

O'zbekistonda ta'lim tizimini isloh qilish tajribasi shuni ko'rsatadiki, ta'lim sifati, avvalo, ta'lim standartlari va kasb-hunar ta'limi, ichki va tashqi muhit infratuzilmalari, ta'lim muassasasini boshqarish sifatidir. Ta'lim sohasini boshqarish keng tarqalgan davlat va nodavlat mulk shaklidagi ta'lim muassasalari tarmog'iga ega bo'lgan O'zbekiston uchun odatiy holdir. Davlatning va nodavlat mulk shaklidagi ta'lim muassasalarining keng tarmog'iga ega bo'lgan O'zbekiston ta'lim sohasini boshqarishi bilan ajralib turadi, bu markazlashtirilgan va markazlashmagan tizimlarning ikkala elementini birlastirgan holda boshqaruvning turli darajalari va sub'ektlari o'rtasida gorizontal va vertikal aloqalarni o'rnatmoqda.

O'zbekiston mustaqilligi yillarida davlat darajasida bir qator chora-tadbirlar amalga oshirildi, bu ta'lim tizimining holatini barqarorlashtirishga uning o'tish davridagi qiyin sharoitlarda uning yanada rivojlanishiga sezilarli ko'rsatdi. Avvalo, bularga qonunchilik ta'lim sohasini yaratish kiradi. Masalan, O'zbkiston Konstitutsiyasi, O'zbekistonning ta'lim to'g'risidagi qonunlari, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi shular jumlasidandir. Barcha darajadagi ta'lim faoliyati yuqorida qayd etilgan qonunlarning qoidalarini amalga oshirish uchun Oliy Majlis, O'zbekiston prezidenti, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining nor,ativ hujjatlari, Ta'lim vazirligining meyoriy hujjatlari, buyruqlari va buyruqlari bilan tartibga solinadigan tizimli harakatlarni, ta'limning tarkibi, mazmuni, iqtisodiyoti va boshqaruvini tubdan o'zgartirishni talab qiladi. Yangi qonunchilik bazasi asosida ijro etuvchi hokimyat organlari ta'lim tizimini rivojlantirish, kasb-hunar va ta'lim muassasalari faoliyatini tashkil etish uchun tegishli shart –sharoitlarni yaratish bo'yicha maqsadga muvofiq ishlarni amalga oshirmoqdalar. Qishloq joylarda maktabgacha, o'rta , istedodli va iqtidorli o'quvchilar va talabalarni, shuningdek alohida ehtiyojli bolalarni tayyorlashni davlat tomonidan maxsus qo'llab quvvatlash siyosati maqsadli davlat dasturlari orqali amalga oshiriladi. Jamiyatning ijtimoiy ehtiyojlari va davlatning moliyaviy imkoniyatlarini hisobga olgan holda, ta'lim tizimining archa bo'g'inlarini tizimli isloh qilish dasturi ham ishlab chiqilganva bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Ta'lim muassasalarini tashkiliy, uslubiy, moddiy-texnik va kadrlar bilan ta'minlash choralari ko'rildi. Mustaqillik yillarida milliy ta'lim tizimini rivojlantirish va ta'lim faoliyatini demokratlashtirish borasida muhim qadamlar qo'yildi. Bu sohaga oid yangi qonunchilik bazasini ishlab chiqish bilan bir qatorda, umrbod ta'limni joriy etish, mahalliy darsliklar, pedagogik adabiyotlarni yaratish, ta'lim mazmunini yangilash, birinchi navbatda, ijtimoiy-gumanitar sohada, ta'lim muassasalari va kasb-hunar tarmoqlarining o'zgaruvchanligini o'z ichiga olishi kerak.

Ta'limning insonparvarlik qadriyatlarini, uning shaxsiy rivojlanishiga qaratilganligini tasdiqlash uchun ham ko'p ishlar qilindi. Ta'lim muassasalari tarmog'i sezilarli darajada optimalashtirildi, ularning har xil mulk shaklidagi yangi turlari paydo bo'ldi, mehnat bozoridagi o'zgarishlarga javob beradigan ko'plab yangi mutaxassisliklar bo'yicha mutaxassislar tayyorlanmoqda. O'bekistonda ta'lim murakkab tuzilishga ega bo'lib, u maktabgacha, umumiy o'rta, oliy (bakalavr va magistr darajalari), oliy o'quv yurtidan keyingi ta'lim, kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlashni o'z ichiga oladi. Bunday ko'p bosqichli sxemaning mavjudligi asosiy ahamiyatga ega, chunki bu shaxsning erkin tanlovini kafolatlaydi va aqliy, kasbiy qobiliyatlarga mos ravishda ta'lim olishga imkon beradi. Bunday imkoniyatlar fuqarolarning ta'lim olish shaklini tanlash orqali ta'lim olish huquqini yanada kengaytiradi. O'zbekistonning ta'lim tizii o'zining siyosati va strategiyasini belgilab beradi, uning asosiy qoidalari dunyoning boshqa rivojlangan davlatlariga xos bo'lgan asosiy tendensiyalariga to'g'ri keladi.

Adabiyotlar:

1. 
   Karimov I.A. O'zbekiston. Milliy istiqlol, iqtisod, mafkura. 1-jild. Toshkent,1997.
   
2. 
   Milliy dastur, Kadrlar tayyorlash uchun. Toshkent, 1997.
   
3. 
   O'zbekiston milliy ta'lim tizimi. Toshkent 1991.