“Intellectual School” o’quv markazi kimyo fani o’qituvchilari tomonidan tuzilgan. Suxrob Jumayev Shahboz Ahatov kimyo 7

SO‘ZBOSHI

Aziz o’quvchilar sizga kimyoning barcha nazariy qismidagi qiyinchiliklardan kelib chiqqan holda, sizlar uchun shu kitobchani yaratishga qaror qildik. Kitob barcha maktab va litsey darsliklari asosida tuzilgan. Bu kitobcha siz o’zingizga kerakli bo’lgan nazariy va amaliy ma’lumotlarni mukammal egallashingizga yordam beradi. DTM tomonidan tuzilayotgan savollardan kelib chiqqan holda, savollarni qiyinroq qilishga qaror qildik va kimyoning eng muhim ma’lumotlarini o’rganishingizni istadik. Kitobimiz sizga nafaqat kirish imtihonlarida balki doimiy kimyo bilan shug’ullanuvchilar uchun ham doimiy hamroh bo’ladi. Kitobimizdan kimyo fanidan dars berayotgan barcha o’qituvchilar foydalanishi mumkin. Agar, sizning bilim olishingizga va kimyoning nazariy va amaliy qismini yaxshi o’rganishingizga kitobchamiz ko’maklashayotgan bo’lsa, biz bundan xursandmiz!!!

Kitobcha “Intellectual School” o’quv markazi kimyo fani o’qituvchilari tomonidan tuzilgan.

Suxrob Jumayev

Shahboz Ahatov

KIMYO 7

Tabiatni o‘rganuvchi fanlar qaysilar?

Javob: Kimyo, biologiya, fizika

Moddalarning xossalarini ayting?

Javob: Rang, hid, zichlik, ta’m, qattiq, suyuq, gaz holati

Atom nimadan tashkil topgan?

Javob: Elektron, proton, neytron va boshqa mikrozarralardan tashkil topgan

Suyuqlikda qattiq zarrachalarning uzluksiz harakatini kim aniqlagan?

Javob: 1827-yilda ingliz olimi Broun mikroskopda suyuqlikdagi qattiq zarrachalaming harakatini kuzatganda, ular uzluksiz harakat qilishini aniqlagan

Broun harakati nima?

Javob: Suyuqlikda molekulalarining tartibsiz ravishda uzluksiz harakati

Diffuziya nima?

Javob: Bir modda molekulalarini boshqa modda molekulalari orasida tarqalishi

Molekula nima?

Javob: Moddaning kimyoviy xossalarini namoyon qiluvchi eng kichik bo‘lagi

O‘zaro bog‘langan atomlar guruhidan iborat zarracha nima deyiladi?

Javob: Molekula

Molekula va atomlarning o’zaro o’xshashligi nima?

Javob: Ularning doimiy harakatda bo‘lishi

Kimyoviy reaksiyalarda molekulalar qanday o’zgarishga uchraydi?

Javob: Atomlarga parchalanadi yoki atomlardan iborat tarkibini o‘zgartiradi

Kimyoviy reaksiyalarda atomlar qanday o’zgarishga uchraydi?

Javob: Kimyoviy reaksiyalarda deyarli o‘zgarishsiz qoladi

Kimyoviy element nima?

Javob: Atomlaming muayyan turi

Hozirgi kunda atomlarning nechta turi mavjud?

Javob: 118 ta turi

Elementning kimyoviy belgisi qanday ifodalanadi?

Javob: Element lotincha nomining bosh harfi yoki bosh harfiga keyingi harflardan birini qo‘shib yozish bilan ifodalanadi

Elementning kimyoviy belgisi - element lotincha nomining bosh harfi yoki bosh harfiga keyingi harflardan birini qo‘shib yozishni kim taklif etgan?

Javob: 1813-yilda shved kimyogari Berselius

Yer yuzasining foydali qazilmalar olinadigan qismini 90% massasini asosan qaysi elementlar tashkil etadi?

Javob: Beshta element: kislorod, kremniy, aluminiy, temir va kalsiy

Inson tanasining asosiy qismi tashkil etuvchi uch element qaysi?

Javob: Kislorod, vodorod, uglerod

Oddiy modda nima?

Javob: Faqat bir xil atomlardan tashkil topgan modda

Moddalarni tashkil etuvchi zarrachalarni tabiatiga ko‘ra nechta guruhga bo’linadi?

Javob: Molekular va nomolekular tuzilishdagi moddalarga bo‘linadi

Ingliz olimi J.Daltonning molekular tuzilishli moddalarga ta’rifi?

Javob: Molekular tuzilishdagi moddalar bir xil molekulalardan tashkil topgan va shuning uchun bunday moddalar tarkibi o‘zgarmas bo‘ladi deb ta’riflagan

Trakibi o’zgarmas moddalar nima deb ataladi?

Javob: Daltonidlar

Molekular tuzilishdagi moddalarga nimalar kiradi?

Javob: Odatda gazsimon holatdagi moddalar

Nomolekular tuzilishdagi moddalarga nimalar kiradi?

Javob: Asosan qattiq moddalar kirib, ular kristall tuzilishga ega. Ularning kristall tugunlarida molekula emas, balki atom yoki boshqa zarra turadi

Sof, toza modda nima?

Javob: Tarkibi va xossalari butun hajmi bo‘yicha bir xil bo‘lgan modda

Aralashma nima?

Javob: O‘zgaruvchan tarkibga ega va fizik usullar bilan toza moddalarga ajratilishi mumkin

Oddiy moddalarga misollar keltiring?

Javob: Vodorod, kislorod, temir, oltingugurt

Murakkab moddalar nima?

Javob: Turli element atomlaridan tashkil topgan moddalar

Murakkab moddalarga misollar keltiring?

Javob: Masalan: suv, osh tuzi, shakar

Allotropiya hodisasi nima?

Javob: Bir element atomlaridan turli oddiy moddalar hosil bo‘lishi

Uglerodning allotropik shakllariga misol keltiring?

Javob: Olmos, grafit, karbin, fulleren

Oltingugurtning allotropik shakllariga misol keltiring?

Javob: Rombik, plastik, kristall va amorf

Fosforning allotropik shakllariga misol keltiring?

Javob: Qizil fosfor, oq fosfor, qora fosfor

Kislorodning allotropik shakllariga misol keltiring?

Javob: Ozon

Sifat analizi nima?

Javob: Birikma qanday tarkibiy qismlardan iborat ekanligini aniqlash

Miqdoriy analiz nima?

Javob: Birikma tarkibiy qismlari qanchadan iborat ekanligini aniqlash

Moddaning agregat holatlarini ayting?

Javob: Gaz, suyuq, qattiq holatlar

Sublimatlanish nima?

Javob: Qattiq holatdan to‘g‘ridan to‘g‘ri gaz holatiga o‘tish hodisasi

Kimyoviy formula nima?

Javob: Modda tarkibining kimyoviy belgilar va (zarurat bo‘lsa) indekslar yordamida ifodalanishi

Valentlik nima?

Javob: Element atomining boshqa elementlar atomlari aniq sonini biriktirib olish imkoniyati

Modda miqdori nima?

Javob: Moddani tashkil qiluvchi zarralar soni

Modda miqdori o‘lchami?

Javob: Mol

6,02•10²³ ta zarra (atom, molekula va boshqa zarralar) tutgan modda miqdori nechaga temg?

Javob: 1 mol

Avogadro soni nechaga teng?

Javob: 6,02•10²³

Kimyoviy tenglama nima?

Javob: Kimyoviy reaksiyalarning kimyoviy formulalar yordamida ifodalanishidir

Tarkibning doimiylik qonuni kim fanga kiritgan?

Javob: 1799-yilda fransuz olimi J.Prust

Tarkibning doimiylik qonunining ta’rifi?

Javob: Har qanday toza modda olinish usuli va joyidan qat’i nazar doimiy tarkibga ega bo‘ladi

Elementning ekvivalentligi nima?

Javob: 1 mol vodorod atomlari bilan birikadigan yoki kimyoviy reaksiyalarda 1 mol vodorod atomlarining o‘rnini oladigan miqdoriga aytiladi

Ekvivalent hajm nima?

Javob: Moddaning 1 ekvivalenti egallaydigan hajm bo‘lib, gazsimon holat uchun qo’llanadi (1 ekvivalent hajm H - 11,2 l/mol, О - 5,6 l/mol)

Avogadro qonuni ta’rifi?

Javob: Bir xil sharoitda o‘zaro teng hajmdagi turli xildagi gazlarda molekulalar soni teng bo‘ladi

Kimyoviy energiya nima?

Javob: Kimyoviy reaksiyalarda ajralib chiqadigan energiya

Ekzotermik reaksiyalar nima?

Javob: Issiqlik (energiya) chiqishi bilan boradigan reaksiyalar

Endotermik reaksiyalar nima?

Javob: Issiqlik (energiya) yutilishi bilan boradigan reaksiyalar

Yer po‘stida eng ko‘p tarqalgan element qaysi?

Javob: Kislorod

Kislorodni kim kashf etgan?

Javob: 1774-yil 1-avgustda J.Pristli va undan bexabar holda

1774-yil 30 - sentabrda K.Sheele tomonidan kashf etilgan

Kislorodning ekvivalent massasi va hajmiy ekvivalenti nechaga teng?

Javob: 8 g/mol va 5,6 l/molga teng

Kislorodning tabiatda eng ko‘p tarqalgan birikmasi?

Javob: Oq qum - SiO₂

Sanoatda kislorod qanday olinadi?

Javob: Suvni elektroliz qilib yoki suyuq havodan olinadi

Laboratoriyada kislorod qanday olinadi?

Javob: 1) Kaliy permanganatni qizdirib parchalash 2) Bertole tuzini katalizator ishtirokida qizdirib parchalash 3) Ishqoriy metallar nitratlarini qizdirib parchalash 4) Suvni elektroliz qilish 5) Vodorod peroksidni (katalizator marganes (IV)-oksid ishtirokida) parchalash yo’llari orqali olinadi

Katalizator nima?

Javob: Kimyoviy reaksiyalarni tezlashtiradigan va bu jarayonda o‘zgarmasdan, sarflanmay qoladigan moddalar

Katalizator ishtirokida boradigan jarayon nima deyiladi?

Javob: Kataliz

Ozon qatlami qayerda joylashgan va qalinligi?

Javob: Stratosferada 2-4,5 mm qalinlikda

Ozonning fizik xususiyatlari nimalar?

Javob: Moviyrang, xarakterli hidga ega, suvda kisloroddan yaxshiroq eriydigan gaz (0°C da 1 l suvda 490 ml ozon eriydi)

Ozon laboratoriyada qaysi uskuna yordamida olinadi?

Javob: Ozonator yordamida olinadi

Eng faol metallmas qaysi?

Javob: Ftor

Ftordan keyingi faol metallmas qaysi?

Javob: Kislorod

Kislorodning oddiy va murakkab moddalar bilan o‘zaro ta’sirlashuvi natijasida hosil bo‘lgan yangi moddalar nima deyiladi?

Javob: Oksidlar

Oksidlarda kislorodning valentligi?

Javob: 2 valentli

O‘simliklarning quruq biomassasining 45 foizini nima tashkil etadi?

Javob: Kislorod

Inson tanasining necha foizini kislorod tashkil etadi?

Javob: 65 foiz

Eng ko‘p birikma hosil qilgan element qaysi?

Javob: Vodorod

Koinotda eng ko‘p tarqalgan element qaysi?

Javob: Vodorod

Indikatorlar nima?

Javob: Moddalarning maxsus xossalari bilan bog‘liq ravishda rangini o‘zgartiruvchi sinov moddalar

Laboratoriyada vodorodning olinishi?

Javob: Rux yoki temiming xloridni sulfat kislota bilan ta’sirlashuvi natijasida olinadi

Laboratoriyada vodorodning olinishida qaysi apparatidan foydalaniladi?

Javob: Kipp apparatidan foydalaniladi

Sanoatda vodorodni olinish usuli?

Javob: 1)Suvni elektroliz qilish orqali; 2)Metanni qayta ishlash orqali

Qaysi metallmas metallarda erish xususiyatiga ega?

Javob: Vodorod

Eng katta diffuziya tezligiga ega bo‘lgan metallmas qaysi?

Javob: Vodorod

Ishqoriy va ishqoriy-yer metallar yuqori haroratda vodorod bilan tuzsimon birikmalari nima deyiladi?

Javob: Gidrid

Kelajak yonilg‘isi nima?

Javob: Vodorod

Qanday hajmiy nisbatdagi vodorod va kislorod aralashmasi «qaldiroq gaz» deb ataladi?

Javob: 2 hajm H₂ : 1 hajm O₂

Suvning issiqlik sig‘imi nechaga teng?

Javob: 4,18 J/K(g)

Kistallogidratlar nima?

Javob: Ba’zi tuzlar suv bilan birikmalar qilishi

Eng yaxshi erituvchi?

Javob: Suv

Ikki yoki undan ortiq tarkibiy qismlardan iborat suyuq gomogen (bir jinsli) tuzilmalar nima deyiladi?

Javob: Suyuq eritmalar

Eruvchanlik nima?

Javob: Moddaning erish qobiliyati

To‘yingan eritma nima?

Javob: Ayni haroratda eruvchi moddadan ortiqcha erita olmaydigan eritma

Eritma nima?

Javob: Erituvchi, erigan modda va ularning o‘zaro ta’sirlashuv mahsulotlaridan iborat bir jinsli tuzilmadir

To‘yinmagan eritma nima?

Javob: Ayni haroratda to‘yingan eritmada mavjud erigan moddadan kam miqdorini tutuvchi eritma

Suyultirilgan eritma nima?

Javob: Erigan modda miqdori juda oz bo‘lgan eritma

Konsentrlangan eritma nima?

Javob: Erigan modda miqdori yuqori bo‘lgan eritma

Massa ulushi nima?

Javob: Erigan modda massasini eritma massasiga nisbati bo‘lib, odatda 1 dan kichik sonlarda ifodalanadi

Foiz konsentratsiya nima?

Javob: Erigan modda massasining eritma massasiga nisbatining foizlarda ifodalanishi

Molyar konsentratsiya nima?

Javob: Erigan modda miqdorining eritma hajmiga nisbat bilan ifodalanishi, ya’ni 1 l (1000 ml) eritmada 1 mol modda erigan bo‘lsa, 1 M (bir molyarli) eritma deb ataladi

Normal konsentratsiya nima?

Javob: Erigan modda ekvivalent sonining eritma hajmiga nisbati, ya’ni 1 l (1000 ml) eritmada 1 g-ekv modda erigan bo‘lsa 1 N (bir normalli) eritma deb ataladi

Oksid nima?

Javob: Biri kislorod bo‘lgan, ikki elementdan tashkil topgan murakkab moddalar

Oksidlarning toifalanishi?

Javob: Asosli (Na₂O, CaO, FeO), kislotali (CO₂, SO₂, P₂O₅), amfoter (ZnO, Cr₂O₃, Al₂O₃) oksidlarga toifalanadi

Befarq oksidlar nima?

Javob: Kimyoviy reaksiyalarda tuz hosil qilmaydigan oksidlar (NO, SiO, PO, N₂O va b.)

Metall atomi va bir yoki bir necha gidroksoguruhlardan tashkil topgan murakkab moddalarga nima deyiladi?

Javob: Asoslar

Ishqorlar nima?

Javob: Suvda eruvchi asoslar (NaOH, KOH)

Suvda erimaydigan asoslarga misol keltiring?

Javob: Cu(OH)₂, Fe(OH)₂

Ham kislota, ham asos xossalarini namoyon qiluvchi asoslar nima deyiladi?

Javob: Amfoter asos (Zn(OH)₂, Cr(OH)₃, Al(OH)₃)

O‘yuvchi natriy texnik maqsadlarda «kaustik soda» nima?

Javob: O‘yuvchi natriy - NaOH

Kislota nima?

Javob: Tarkibida metall atomlariga almashina oluvchi vodorod atomlari hamda kislota qoldig‘idan iborat bo‘lgan murakkab moddalar

Kislotalar eritmasini tayyorlashda o’ziga xosligi

Javob: Kislota suvga quyiladi

Tuz nima?

Javob: Metall atomlari (yoki ammoniy NH₄⁺) va kislota qoldig‘idan iborat bo‘lgan murakkab moddalar

O‘rta tuz nima?

Javob: Metall atomi kislota tarkibidagi barcha vodorod o‘rnini olgan, metall atomi va kislota qoldig‘idan iborat murakkab modda (aluminiy fosfat - AlPO₄ , kaliy permanganat - KMnO₄ , natriy atsetat - CH₃COONa , kaliy oksalat - K₂C₂O₄)

Nordon tuz nima?

Javob: Metall atomi kislota tarkibidagi vodorodning bir qismini o‘rnini olgan, metall atomi hamda vodorod va kislota qoldig‘idan iborat murakkab modda (natriy gidrokarbonat - NaHCO₃ , kaliy gidrosulfid - KHS, litiy gidrosulfat - LiHSO₄)

Asosli tuz nima?

Javob: Tarkibida metall atomi va kislota qoldig‘i bilan birga gidroksid guruhi tutgan murakkab modda (magniy gidroksobromid - Mg(OH)Br, aluminiy gidroksosulfat - Al(OH)SO₄ )

KIMYO 8

Lavuazye va Laplas qonuni ayting?

Javob: Har qanday murakkab moddaning oddiy moddalarga qadar parchalanish issiqligi uning hosil bo‘lish issiqligiga teng bo‘lib, ishorasi qarama-qarshi tarzda ifodalanadi

Gess qonunini ayting?

Javob: Reaksiyalarning issiqlik effekti boshlang'ich moddalar bilan hosil bo'lgan mahsulotlarning tabiatiga bog‘liq bo ‘lib, reaksiyaning oraliq bosqichlariga taalluqli emas

Tipik metallarning gidroksidlari va metallmaslarning gidroksidlari nima deyiladi?

Javob: Asos va kislota

Metallarning gidridlari va metallmaslarning gidridlarini agregat holatini ayting?

Javob: Qattiq moddalar; uchuvchan moddalar

Asos xossalarini ham, kislota xossalarini ham namoyon qiluvchi gidroksidlar nima deyiladi?

Javob: Amfoter gidroksid

Ishqoriy metallar barcha birikmalarida necha valentli?

Javob: I valentli

Kimyoviy reaksiyaga deyarli kirishmadigan elementlar nima deyiladi?

Javob: Inert elementlar

Tabiatdagi barcha narsalar juda kichik zarrachalar — atomlardan tashkil topganligini kim bayon qilgan?

Javob: 460 - 370 - yillarda Demokrit

Atomlarning bo‘linishini va atom mayda bo'laklar bilan bo‘shliqlardan iborat ekanligini va ular doirno harakatda bo‘lishini kim izohlab bergan?

Javob: Markaziy Osiyolik ensiklopedist olim Ar-Roziy

Atomlarni bo‘linmaydigan zarrachalar deb qaraydigan olimlarga qarshi o‘z fikrlarini bildirgan va atomlarni bo‘linadigan (lekin cheksiz emas) mayda zarrachalar ekanligini kim e’tirof etgan?

Javob: 979 -1048 - yillarda yashab, faoliyat ko ‘rsatgan ajdodimiz Abu Rayhon Beruniy

Dorivor, tabiiy kimyoviy birikmalarning tarkibi va xossalariga ko‘ra sinflarga kim toifalashtirgan?

Javob: Buxorolik buyuk tabib Abu Ali ibn Sino

Kimyoviy element eng oddiy, kimyoviy jihatdan bo‘linmaydigan modda bo'lib, u murakkab moddalar tarkibiga kirishini kim tushuntirgan?

Javob: Ingliz kimyogari va fizigi R.Boyl

Massaning saqlanish qonunini kim kashf etgan?

Javob: 1756 - yilda Lomonosov

Tarkibning doimiylik qonunini kim kashf etgan?

Javob: 1801-1808 - yillarda J.L.Prust

Atom-molekular ta’limotni rivojlantirdi va atom massa haqidagi tushunchani kim fanga kiritgan?

Javob: 1803-1804 - yillarda Dalton

46 elementning atom massalari asosida kimyoviy elementlar jadvalini kim tuzgan?

Javob: 1814- yilda Berselius

Elementlarni triadalarga, ya’ni о‘xshash uchtadan iborat tabiiy oilalarini kim tuzgan?

Javob: 1817-1829 - yillarda Debereyner

Valentlik tushunchasini kim fanga kiritgan?

Javob: 1852 - yilda Franklend

Organik birikmalarning tuzilish nazariyasini kim kashf etgan?

Javob: 1861 - yilda A.M.Butlerov

Elementlarning atom massalariga asoslanib triadalar nazariyasini kim taklif etgan?

Javob: Debereyner

1862 - yilda kimyoviy elementlarning silindr shaklidagi jadvalini kim yaratgan?

Javob: A.de-Shankurtua

1864 - yilda elementlarning atom massalari ortib borishiga asoslangan jadvalni kim taklif qilgan?

Javob: Yu.L.Meyer

1865 - yilda elementlar ekvivalentlariga asoslangan oktavalar qonunini kim taklif etgan?

Javob: J.Nyulends

Davriy qonunni kim kashf etgan?

Javob: 1869- yilda D.I.Mendeleyev

Atomlar bo‘linmaydigan sharsimon zarralardir deb qarovchi g‘oyalarni inkor etgan va atom tuzilishining planetar modelini kim taklif etgan?

Javob: 1911 - yilda ingliz olimi E.Rezerford

Rezerford o‘z tajribalari natijalariga asoslanib qayday xulosalarga kelgan?

Javob: 1)Atom markazida musbat zaryadlangan yadro bor; 2)Yadro atrofida manfiy zaryadlangan elektronlar harakatlanadi; 3)Atom yadrosining zaryadi son jihatdan elementning tartib raqamiga teng; 4)Yadrodagi musbat zaryadli protonlar soni elektronlar soniga teng

Elektronlarning massasi protonlarning massasidan necha marta kichik?

Javob: 1840 marta kichik

Elektroneytral zarracha nima?

Javob: Atom

Zaryadsiz zarracha nima?

Javob: Neytron

Yadro qaysi zarrachalardan tashkil topadi?

Javob: Musbat zaryadlangan protonlar va zaryadsiz zarracha neytronlardan

Izotop nima?

Javob: Kimyoviy element atomi yadrosida protonlar soni bir xil, ammo neytronlar soni turlicha, shuning uchun ham atom massalari bilan farqlanuvchi atomlarning turlari

Vodorodning nechta izotopi bor?

Javob: 2 ta tabiiy izotopi va yadro reaksiyalari natijasida hosil bo‘ladigan yana bir izotopi mavjud: protiy; deyteriy; tritiy

Izobar nima?

Javob: Yadro zaryadlari turlicha bo‘lib, massalari bir xil bo‘lgan elementlar

Izoton nima?

Javob: Atom yadrolarida neytronlar soni bir xil, ammo protonlar soni bilan farqlanadigan elementlar

Vodorod atomida elektron yadro atrofida qanday harakatlanadi?

Javob: Sharsimon bulut hosil qilib harakatlanadi

Energetik pog‘onalardagi elektronlar soni qanday topiladi?

Javob: 2n² formula bilan aniqlanadi

Energetik pog‘onani qanday elektronlar tashkil qiladi?

Javob: Energiya miqdori deyarli bir-biriga yaqin bo‘lgan elektronlar

Pauli prinsipi nima?

Javob: Har qanday atomda barcha kvant soni bir xil bo’lgan ikkita elektron bo‘lishi mumkin emas

Pog‘onachalarda elektronlarni to‘lib borishi ketma – ketligini ayting?

Javob: 1s²→ 2s²→ 2p⁶→ 3s²→ 3p⁶→ 4s²→ 3d¹⁰→ 4p⁶→ 5s²→ 4d¹⁰→ 5p⁶→ 6s²→ 4f¹⁴→ 5d¹⁰→ 6p⁶→ 7s²→ 5f¹⁴→ 6d¹⁰

Pog‘onachalarda elektronlarni to‘lib borishi ketma – ketligini qaysi qoida asosida aniqlangan?

Javob: Y.M.Klechkovskiy qoidasi

Xund qoidasini ayting?

Javob: Elektronlar avval yacheykalarni toq holatda to‘ldiradi

Elektron pog‘onachalardag'i yacheykalarning elektronlarga to‘lib borish tartibi qaysi olim qoidasiga amal qiladi?

Javob: Xund qoidasi

Davr nima?

Javob: Ishqoriy metalldan boshlanib inert gazlar bilan tugaydigan elementlarning gorizontal qatori

Kichik davrlarga nechanchi davrlar kitradi?

Javob: 1-, 2-, 3- davrlar

Katta davrlarga nechanchi davrlar kiradi?

Javob: 4-, 5-, 6-, 7- davrlar

Bosh guruhchalar nima?

Javob: Ham kichik, ham katta davr elementlarini o‘z ichiga olgan guruhchalar

Qo’shimcha guruhchalar nima?

Javob: Faqat katta davr elementlarini o‘z ichiga olgan guruhchalar

Oldindan bashorat qilingan ekabor, ekaaluminiy va ekasilitsiy elementlarini hozirgi nomini ayting?

Javob: Skandiy, Galliy, Germaniy

Galliy elementini kim kashf etgan?

Javob: 1875 - yilda fransuz olimi Lekok de Buabadron

Skandiy elementini kim kashf etgan?

Javob: Skandinav olimi Nilson 1879 - yilda

Germaniy elementini kim kashf etgan?

Javob: Nemis olimi K. Yinkler 1886- yilda

Reniy elementini kim kashf etgan?

Javob: V.Noddak va I.Noddaklar

Uran tuzlaridan rentgen nurlariga o‘xshash nurlar chiqishini kim aniqlagan?

Javob: Fransuz olimi A.Bekkerel 1896 - yilda

Fransuz olimlari Mariya Skladovskaya-Kyuri bilan Pyer Kyurilar 1898 - yilda radiometrik usul qaysi elementlarni kashf etgan?

Javob: Radiy va Poloniy

Radioaktivlik nima?

Javob: Kimyoviy elementlarning beqaror izotoplarining yadrolaridan turli zarrachalar va nurlar chiqarib boshqa xil yadroga aylanish hodisasi

“Radioaktiv” so’zining ma’nosi?

Javob: Lotincha so‘z bo‘lib “radio” - nur chiqaraman, “aktavus” - faol, faol nur chiqaruvchi demakdir

Radioaktiv element nima?

Javob: Barcha izotoplari radioaktiv bo‘lgan kimyoviy element

1899 - yilda ingliz fizik olimi Ernest Rezerford radioaktiv nurlarni o‘rganish davomida nurlarni nechta qismga bo’lgan?

Javob: 3 qismga : α- , β- , γ-nurlar

α - nur nima?

Javob: Geliy atomining yadrosi

β - nur nima?

Javob: Elektronlar oqimi (A. Bekkerel isbotlagan)

γ - nur nima?

Javob: Elektromagnit to‘lqinlar (1900 - yilda fransuz olimi P.Uilard isbotlagan)

Yadrosi barqaror element nima?

Javob: Radioaktiv bo‘lmagan element

Sun’iy radioaktivlikni kim kashf etgan?

Javob: 1934- yilda Fredrik Jolio-Kyuri va Iren Kyuri

Yadro reaksiyalarini o‘rganish sohasida bir qator ilmiy ishlarni boshlab bergan o’zbek olimlari?

Javob: U.O.Oripov, M.Mo‘minov

Elektrmanfiylik nima?

Javob: Ayni element atomining boshqa element atomidan elektronlarni tortib olish xususiyati

Elektrmanfiyligi eng yuqori bo‘lgan element?

Javob: Ftor

Elektrmanfiyligi eng kichik element?

Javob: Seziy

Metallmas va metallarda elektrmanfiylik qanday?

Javob: Metallmaslarning elektrmanfiyligi nisbatan katta, metallarning elektrmanfiyligi esa kichik qiymatga ega

Kovalent bog ‘lanish nima?

Javob: Atomlarning umumiy elektron juftlari vositasida bog‘lanishi

Qutbsiz kovalent bog’lanish nima?

Javob: Elektrmanfiyligi bir xil bo‘lgan atomlar orasida umumiy elektron juftlari hosil bo‘lishi hisobiga vujudga keladigan kimyoviy bog‘lanish

Qutbli kovalent bog‘lanish nima?

Javob: Elektrmanfiyliklari bir-biridan biroz farq qiladigan atomlar orasida hosil bo‘lgan kimyoviy bog‘lanish

Ammoniy ionining kimyoviy bog’lanish turi

Javob: Donor-akseptor bog‘lanishli ion

Bir atomning kimyoviy bog‘lanishda ishtirok etmagan, ya’ni taqsimlanmagan elektron jufti va ikkinchi atomning bo‘sh orbitali о‘rtasida hosil bo‘lgan bog‘lanish nima deyiladi?

Javob: Donor-akseptor yoki kordinatsion bog‘lanish

Ion nima?

Javob: Zaryadlangan zarracha

Atomlar elektron berganda yoki elektron biriktirib olganda zaryadlangan zarracha nima deyiladi?

Javob: Ion

Ionning zaryad miqdorini nima belgilaydi?

Javob: Atomning yo‘qotgan va qabul qilib olgan elektronlar soni

Qanday ionlar bir-biriga tortiladi?

Javob: Qarama-qarshi zaryadlangan ionlar

Ionlar orasida hosil bo‘lgan kimyoviy bog‘lanish nima deyiladi?

Javob: Ion bog’lanish

Ionlarning o'zaro birikishidan hosil bo‘lgan moddalar nima deyiladi?

Javob: Ionli birikmalar

Kristall panjara tugunlarida musbat va manfiy ionlar joylashgan va u lar orasida ionli bog‘lanish mavjud bo‘lgan tuzilmalar nima deyiladi?

Javob: Ionli kristall panjaralar

Kristall panjara tugunchalarida alohida atomlar joylashgan va ular orasida kovalent bog‘lanish mavjud bo‘lgan tuzilmalar nima deyiladi?

Javob: Atom kristall panjaralar

Kristall panjara tugunlarida alohida molekulalar joylashgan tuzilmalar nima deyiladi?

Javob: Molekular kristall panjaralar

Kristall panjara tugunlarida alohida atomlar va musbat ionlar joylashgan va ular orasida metall bog‘lanish mavjud bo‘lgan tuzilmalar nima deyiladi?

Javob: Metall kristall panjaralar

Atomning oksidlanish darajasi nima?

Javob: Atomlarning bergan yoki olgan elektronlar soni

Oddiy moddalarda atomlarning oksidlanish darajasi nechaga teng?

Javob: nolga teng (N₂ O₂ S, C, Na, Mg, Al, Fe ...)

Metall atomlarining oksidlanish darajasi?

Javob: Hamisha musbat oksidlanish darajasiga ega

Metallmaslardan ftorning oksidlanish darajasi?

Javob: Faqat -1 oksidlanish darajasiga ega

Ham manfiy, ham musbat oksidlanish darajasini namoyon qiluvchi oddiy moddalar?

Javob: Metallmaslar

Elementning quyi oksidlanish darajasi nechaga teng bo’ladi?

Javob: Sakkizdan valent elektronlarining ayirmasiga teng

Oltingugurt quyi oksidlanish darajasi toping?

Javob: (8 - 6 = 2) +2 ga teng

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari nima?

Javob: Elementlar oksidlanish darajalarining o'zgarishi bilan boradigan reaksiyalar

Oksidlovchi nima?

Javob: Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida elektron olgan element yoki ion

Qaytaruvchi nima?

Javob: Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida elektron bergan element yoki ion

Oksidlanish - qaytarilish reaksiyalarida elektron olib qaytariluvchi modda?

Javob: Oksidlovchi modda

Oksidlanish - qaytarilish reaksiyalarida elektron berib oksidlanuvchi modda?

Javob: Qaytaruvchi modda

Oksidlovchi va qaytaruvchi bitta modda tarkibida bo‘lsa, kimyoviy jarayon qanday kechadi?

Javob: Elektronlarning almashinuvi shu modda tarkibidagi zarrachalar orasida sodir bo‘ladi

Ichki molekular oksidlanish - qaytarilish reaksiyalari nima?

Javob: Oksidlovchi va qaytaruvchi bitta modda tarkibida bo‘lib, elektronlarning almashinuvi shu modda tarkibidagi zarrachalar orasida sodir bo‘lishi

Bir xil molekuladagi, oraliq oksidlanish darajasidagi atomning bir qismi yuqoriroq, ikkinchi qismi esa quyi, oksidlanish darajasiga o ‘tishi bilan boradigan oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari nima deyiladi?

Javob: Disproportsiyalanish reaksiyalari

Distillangan suv elektr tokini o‘tkazadimi?

Javob: O’tkazmaydi

Quruq osh tuzi elektr tokini o‘tkazadimi?

Javob: O’tkazmaydi

Moddalar elektr tokini о’tkazish yoki о’tkazmasligiga qarab qanday guruhlarga bo’linadi?

Javob: Elektrolitlar va noelektrolitlar

Elektrolitlar nima?

Javob: Eritmalari yoki suyuqlanmalari elektr tokini o‘tkazadigan moddalar

Elektrolitlarga qaysi moddalar kiradi?

Javob: Suvda eriydigan kislotalar, ishqorlar va tuzlar kiradi

Noelektrolitlar nima?

Javob: Eritmalari yoki suyuqlanmalari elektr tokini о‘tkazmaydigan moddalar

Noelektrolitlarga qaqnday moddalar kiradi?

Javob: Qutbsiz kovalent bog‘lanishli moddalar, metan, karbonat angidrid, shakar, spirtlar va distillangan suv kiradi

Elektrolitlar qanday holatda elektr tokini o‘tkazadi?

Javob: Faqat suvda eritilganda yoki yaxshilab suyuqlantirilganda

Elektrolitlar kristall holda elektr tokini qanday o’tkazadi?

Javob: Yomon o‘tkazadi yoki butunlay o‘tkazmaydi

Elektrolitik dissotsiatsiyalanish nazariyasini kim yaratgan?

Javob: 1887 - yilda shved olimi Svante Arrenius

Elektrolitlar (tuzlar, kislotalar hamda ishqorlar) - qanday holatda ionlarga ajraladi?

Javob: Suvda eritilganda yoki suyuqlantirilganda

Kationlar nima?

Javob: Musbat zaryadlangan ionlar

Anionlar nima?

Javob: Manfiy zaryadlangan ionlar

Dissotsiatsiya nima?

Javob: Ion bog‘lanishli birikmalarning suvda eritilganda ionlarga ajralishiga

Kristall panjara tugunlarida ionlar joylashgan birikmalar?

Javob: Tuzlar

Vodorod va metallar elektron berib, ammiak esa o‘zining xususiy juft elektroni hisobiga proton biriktirib olib nimaga aylanadi?

Javob: Kationlarga (H⁺, Na⁺, Zn²⁺, Al³⁺, NH₄⁺)

Kislota qoldiqlari, gidroksid guruhlari qanday ko‘rinishida bo‘ladi?

Javob: Anion

Elektr manbaining katodi tomon harakatlanadigan zarrachalar?

Javob: Musbat zaryadlangan ionlar

Elektr manbaining anodi tomon harakatlanadigan zarrachalar?

Javob: Manfiy zaryadlangan ionlar

Suv va vodorod ionini hosil qiluvchi ion?

Javob: Gidroksoniy ioni H₃O⁺ =H⁺ + H₂O

Gidroksoniy ioni qanday bog’lanishli modda?

Javob: Donor - akseptor bog‘lanishli modda

Dissotsiatsiyalanganda kation sifatida faqat vodorod ioni hosil qiladigan murakkab moddalarga nima deb aytiladi?

Javob: Kislota

Dissotsiatsiyalanganda anion sifatida faqat gidroksid ioni (0H-) hosil qiladigan murakkab moddalarga nima deb aytiladi?

Javob: Asoslar

Dissotsiatsiyalanganda metall kationi bilan kislota qoldig‘i anioni (nordon tuzlarda vodorod kationi ham) hosil qiladigan murakkab moddalarga nima deb aytiladi?

Javob: Tuz

Elektrolitning dissotsiatsiyalanishi darajasi nima?

Javob: Dissotsiatsiyalangan molekulalar sonining erigan modda molekulalarining dastlabki soniga nisbati

Dissotsiatsiyalanish darajasi nisbatan yuqori bo'lgan elektrolitlar qanday elektrolitlar deb ataladi?

Javob: Kuchli elektrolitlar

Dissotsiatsiyalanish darajasi suyultirilgan eritmalarida ham kichik qiymatga ega bo‘lgan elektrolitlar qanday elektrolitlar deb ataladi?

Javob: Kuchsiz elektrolitlar

Elektrolitning dissotsiatsiyalanish konstantasi nimaga bog’liq?

Javob: Elektrolit va erituvchi tabiatiga hamda haroratga bog’liq

Elektrolitning dissotsiatsiyalanish konstantasi nimaga bog’liq emas?

Javob: Elektrolit konsentratsiyaga bog’liq emas

Lakmus eritmasi qo‘shilgan kislota eritmasiga sekin asta ishqor eritmasini qo‘shsak eritmaning rangi qanday o‘zgaradi?

Javob: Binafsha rangga o‘tadi

Alangani sariq rangga bo‘yaydigan ion?

Javob: Natriy (Na⁺)

Alangani binafsha rangga bo‘yaydigan ion?

Javob: Kaliy (K⁺)

“Gidroliz ” so‘zi ma’nosi?

Javob: Yunoncha “gidro ” - suv, “lizis” - parchalayman degan ma’noni anglatadi

Kuchsiz asos va kuchli kislotadan hosil bo ‘Igan tuzlarning suvdagi eritmasining muhiti qanday bo’ladi?

Javob: Kislotali muhit

Kuchli asos va kuchsiz kislotadan hosil bo ‘Igan tuzlar suvda eritilganda, eritma muhiti qanday bo’ladi?

Javob: Ishqoriy muhit

Gidroliz nima?

Javob: Tuzlar bilan suv orasida sodir bo‘ladigan reaksiyalar

To‘la gidrolizga uchraydigan tuzlarning tarkibi?

Javob: Kuchsiz kislota va kuchsiz asosdan hosil bo‘lgan tuzlar

Harorat ko‘ tarilganda tuzlarning gidrolizlanishi qanday o’zgaradi?

Javob: Ortadi

Elementlarning metallmaslik xossalari davrlarda va guruhlarda qanday o’zgaradi?

Javob: Davrlarda tartib raqami ortgan sari kuchayib, guruhlarda yuqoridan pastga qarab kamayib boradi

Elektrmanfiylik qiymati eng yuqori bo‘lgan element?

Javob: Ftor

Kosmosda eng ko‘p tarqalgan metallmaslar qaysi?

Javob: Vodorod va geliy

Yer qobig‘ida eng ko‘p tarqalgan metallmaslar qaysi?

Javob: Kislorod (47%) va kremniy (29,5%) (Yer qobig‘i massasiga nisbatan)

Kislorod guruhchasi metallmaslari nima deyiladi?

Javob: Xalkogenlar

Ftor guruhchasi metallmaslari nima deyiladi?

Javob: Galogenlar

Geliy guruhchasi metallmaslari nima deyiladi?

Javob: Inert gazlar

Normal sharoitda gazsimon metallmaslarga misol keltiring?

Javob: Gazsimon (vodorod, azot, kislorod, ftor, xlor)

Normal sharoitda suyuq metallmaslarga misol keltiring?

Javob: Suyuq (brom)

Normal sharoitda qattiq metallmaslarga misol keltiring?

Javob: Qattiq (oltingugurt, uglerod, yod, fosfor)

Inert elementlarning tashqi elektron qobiqlar nega juda barqaror?

Javob: Inert elementlarning tashqi elektron pogonalarida 8 tadan (geliyda 2 ta) elektron tutadi va bu to’la to‘lgan holat

Fanga “ galogen” tushunchasini kim kiritgan?

Javob: 1811 - yilda nemis kimyogari I.Shveyger

“Galogen” so’zining ma’nosi?

Javob: “Tuz hosil qiluvchi”

Ftor gazining rangi?

Javob: Och-yashil rangli gaz

Xlor gazining rangi?

Javob: Sarg‘ish-yashil rangli og‘ ir gaz

Bromning rangi

Javob: Qizg‘ish-qo‘ng‘ir rangli suyuqlik

Yodning rangi?

Javob: To‘q-kulrang kristall modda

Yod qizdirilsa qanday rangga o’zgaradi?

Javob: Yod qizdirilsa sublimatlanish xossasiga ega, u gunafsha rangli gaz holatiga o‘tadi

Sublimatlanish nima?

Javob: Qattiq moddalarning suyuq holatga o‘tmasdan gaz holatga, gaz holatdan уana suyuqlanmasdan qattiq holatga o‘tishi hodisasi

Qaysi metallmas suvni alangalantirib yondiradi?

Javob: Ftor

Sanoatda xlor olish uchun qaysi usuldan foydalaniladi?

Javob: Elektroliz usulidan foydalanidi

Sarg‘ish- yashil rangli, o‘ tkir xidli, bo‘g‘uvchi, havodan 2,5 marta og‘ ir, zaharli gaz xossalariga ega bo’lgan gazni ayting?

Javob: Xlor

Vodorod xloridning suvdagi eritmasi nima deyiladi?

Javob: Xlorid kislota

5% li yodning spirtdagi eritmasi tibbiyotda ishlatilishi?

Javob: Antiseptik va qon to‘xtatuvchi vosita sifatida, bir qator farmatsevtik vositalar olishda ishlatiladi

Flotatsiya nima?

Javob: Qattiq jismlarni suyuqlik sirtida qalqib turishi

Oltingugurt rudalarini “ bekorchi jins” lardan tozalash uchun sanoatda qaysi usuldan keng foylanadi?

Javob: Flotatsiya usuli

Oltingugurt (IV)-oksid sanoatda ishlatilishi?

Javob: Organik bo‘yoqlarni rangsizlantirishda, mikroorganizmlarni o‘ldirishda, quruq turshak tayyorlashda, va rezavor mevalarni yetiltirishda qo‘ llanadi

Neftni tozalashda qaysi modda ishlatiladi?

Javob: Suyuq SO₃

SO₃ ning konsentrlangan sulfat kislotada erishidan nima hosil bo’ladi?

Javob: Oleum

Kimyoviy reaksiyaning tezligi nima?

Javob: Kimyoviy reaksiyada ishtirok etayotgan moddalarning konsentratsiyalarini vaqt birligi ichida o‘zgarishi

Kimyoviy reaksiya tezligiga ta’sir etuvchi omillarni ayting?

Javob: 1)Kimyoviy reaksiya tezligi reaksiyada ishtirok etayotgan moddalar konsentratsiyalariga bog‘liq; 2)Kimyoviy reaksiya tezligiga haroratning ta’siri; 3)Kimyoviy reaksiya tezligi reaksiyaga kirishuvchi moddalar tabiatiga bog‘liq; 4)Qattiq moddalar uchun reaksiya tezligi reaksiyaga kirishayotgan moddalarning sirtiga to‘g ‘ri proportsional; 5)Katalizatorning ta’siri

Katalizator nima?

Javob: Kimyoviy reaksiyalarni tezlashtiradigan, ammo o‘zi o'zgarmay qoladigan modda

Ingibitor nima?

Javob: Moddalarning kimyoviy reaksiyaga kirishish imkoniyatini susaytiradigan modda

Qaytar reaksiya nima?

Javob: Ayni bir sharoitda qarama - qarshi tomonga boradigan reaksiya

Qaytar reaksiyalarda chapdan o'ngga boradigan va o'ngdan chapga boradigan reaksiyalar nima deyiladi?

Javob: To‘g‘ri reaksiya; teskari reaksiya

Kimyoviy muvozanat nima?

Javob: To‘g ‘ri reaksiya tezligi bilan teskari reaksiya tezligi tenglashgan holat

Kimyoviy muvozanatga ta’sir qiluvchi ko’rsatgichlar?

Javob: Bosim, harorat va moddalar konsentratsiyasi

Metallarning azot bilan hosil qilgan birikmalari nima deyiladi?

Javob: Nitridlar

Sanoatda ammiakning olinishi?

Javob: Atmosfera havosidan ajratib olingan azot va suvni elektroliz qilib olingan vodorodni katalizator, bosim va harorat ta ’sirida reaksiyaga kirishtirib olinadi

Sanoatda nitrat kislota olish uchun qaysi gazdan foydalaniladi?

Javob: Ammiak

“Zar suvi” nima?

Javob: 1 mol nitrat kislota bilan 3 mol xlorid kislota aralashmasi

Oltin va platinani erita oluvchi suyuqlik?

Javob: Zar suvi

Nitratlar nima?

Javob: Nitrat kislota tuzlari

Nitratlarning qishloq xo‘jaligida qo’llanishi?

Javob: Mo‘l hosil olish uchun mineral o‘g‘it sifatida qo’llaniladi

Nitrat kislota tuzlarini aniqlash usuli?

Javob: Buning uchun nitrat tuzi konsentrlangan sulfat kislota bilan qo‘shib qizdiriladi va mis qo‘shiladi. Reaksiya natijasida qo‘ng‘ir gaz - NO₂ hosil bo‘lsa, tuz nitrat ekanligini bildiradi

Fosforning birikmalardagi valentligi?

Javob: 3 va 5 valentli birikmalarni hosil qiladi

Fosfor oksidlanish darajalarini ayting?

Javob: - 3, 0, +3, +5

Fosforning tabiiy birikmalari ayting?

Javob: Fosforit va apatitlar

Fosforning fosforit yoki apatitdan olinishi?

Javob: Elektr pechlarida havosiz muhitda fosforit yoki apatit kremniy (IV)-oksidi hamda koks ishtirokida qizdiriladi

Qorong‘uda shu’lalanuvchi fosforning allotropik shakli qaysi?

Javob: Oq fosfor

Gugurt ishlab chiqarish uchun asosiy xomashyo hisoblangan fosforning allotropik shakli qaysi?

Javob: Qizil fosfor

Fosfat ioni uchun reaktivni ayting?

Javob: Ag⁺ ionlarini saqlagan suyuqliklar

Fosforning ahamiyatini yuqori baholab, uni “Hayot va tafakkur elementi” deb kim atagan?

Javob: Akademik olim A.Yu. Fersman

Suyak mustahkamligini va qattiqligini ta’minlaydigan tuzni ayting?

Javob: Ca₃(PO₄)₂

O‘simliklarning kimyoviy tarkibida nechta kimyoviy element mavjud?

Javob: 70 ta

Makroelementlar nima?

Javob: O‘simliklar uchun ko‘proq miqdorda zarur bo‘ladigan elementlar

Mikroelementlar nima?

Javob: O’simlik uchun ozroq miqdorda kerak bo‘ladigan elementlar

Makroelementlar nimalar kiradi?

Javob: С, О, H, N, P, S, Mg, K, Ca

Mikroelementlar nimalar kiradi?

Javob: Fe, Mn, B, Cu, Zn, Mo, Co

O‘simliklarda sodir bo‘ladigan fotosintez jarayonini tezlashtiruvchi element?

Javob: Kaliy

Mineral o‘g‘itlarni tarkibidagi ozuqa elementlariga nimalar kiradi?

Javob: N, K₂O, P₂O₅

Oddiy o‘g‘itlar nima?

Javob: Tarkibida faqat bitta ozuqa elementi bo‘ladi (NaNO₃ , KCl, NH₄NO₃)

Kompleks o‘g‘it nima?

Javob: Tarkibida ikki yoki uch xil ozuqa elementi uchraydi (KNO₃ ,NH₄H₂PO₄)

Yer po‘stlog‘ining 98% ini tashkil etuvchi 8 ta elementni ayting?

Javob: O, Si, Al, Fe, Ca, Na, K , Mn

Mikrobiogen elementlarni ayting?

Javob: Fe, Mn, Co, Cu, Mo, Zn, F, Br, J, В

Gemoglobin sintezida katta ahamiyatga ega, DNK va aminokislotalar almashinuvida muhim elementni ayting?

Javob: Kobalt

Teri pigmentatsiyasida va temirning o‘zlashtirilishida katta rol o‘ynaydigan element?

Javob: Mis

Organizmda CO₂ hosil bo‘lishi va oqsillarni o‘zlashtirilishida muhim ahamiyatga ega bo’lgan element?

Javob: Rux

Tirik organizmlarda siydik hosil bo‘lishida asosiy element va С - vitaminining hosil bo‘lishida ham katta ahamiyatga ega bo’lgan element?

Javob: Marganes

Tirik organizmlar suyak to‘qimalarining hosil bo‘lishi va o‘sishida muhim ahamiyatga ega element?

Javob: Ftor

Oliy nerv faoliyatining normal kechishi uchun javob beruvchi element?

Javob: Brom

Organizmlarning normal o‘sishi, jinsiy yetilishi uchun zarur element?

Javob: Yod