Injenerlik konstruksiyalari 5340700 «Gidrotexnika qurilishi

4-tugun

(momet oluvchi nuqta)


4,5 kN 3 kN


SM₄= 0 F₁₂-3+ 4,5-8 - 3-4 = 0 ^ Fi2= - 8кН


2-qirqim





SY = 0 F₂₄+4,5 - 3- 3 = 0 ^

F24= 1,5 кН


3-qirqim


W


F


14


F13

SY = 0 F₁₄-cosa-F₁₃ = 0 ^ F₁₄= -F₁₃/cosa


4-qirqim

^F13


SY = 0 F₁₃- 3 = 0 ^ F₁₃= 3kN F14=-F13/cosa= -3/(3/5)= - 5kN.

2. 
   Belgilangan tayoqchalarga tushadigan kuchning ta’sirini aniqlaymiz: \-qirqim
   

Ra


12


4-tugun

(momet oluvchi nuqta)


2-qirqim





SY = 0 F₂₄ +R_a = 0^


^RA = ^{- F}24 (o„ng tarmoq tenglamasi)


SM₄ = 0

Fi2'3+ Ra'8 = 0 ^ R_a = - 3 kN


3-qirqim


4-qirqim

^F13


a F


14


F


13


SY = 0

F₁₃ + F₁₄cosa = 0 ^ F13 = - F14 3/5


SY = 0 F₁₃ - 1 = 0 ^ F13 = 1

2. 
   Aniqlangan kuch va momentlar bo‘yicha ularning epyuralarini quring.
   

45





1 . 2


Ra


1


8/3


IDr—

—

^—" " "


1 r


b


2/3 4/3 2/3





4


4


1/4


1








5/3


8/3 F


12

1. 
   F
   

24


F


13


F


14


1

2. 
   Masala. 4.8-rasmda ko‘rsatilgan fermani hisoblang. Fermaning tayanch va oraliq tugunningpayvand choklarini hisoblang.
   

Hisoblash uchun berilganlar: chizmadan fermaning uzunligi L = 1 5 m; fermaning qadami b = 6 m; S = 2 , 5 m ; m = 2 , 7 m ; h = 3 m . Fermalar bir biri bilan maxsus metall orqali bog‘langan bo‘lib, uning ustiga meyoriy solishtirma og‘irligi д™ = 0 , 6 2 кN/m²bo‘lgan qoplama yopishtirilgan. Qoplama ustidagi hosil


46



bo‘ladi-gan qorning meyoriy solishtirma og‘irligi pm_or = 0 ,5 kN/m². Metallning
ishonchlilik koeffitsiyenti Y_mi = 1. Ferma BCr3cn5 markali po‘latdan yasalgan,
elektrodning markasi Э42А.

Yechish. BCr3cn5 markali po‘lat uchun hisobiy qarshilik, shakildor po‘lat
uchun R_u = 2 3 5 M P a = 2 3, 5 к N / sm² , po‘lat taxta uchun R_u = 2 2 5 M P a =

2. 
   2, 5 к N/sm ². 4. 8-rasmdan foydalanib, fermaning geometrik o‘lchamlarini
   aniqlaymiz: fermaning balandligini topamiz:
   

3


L 15 h 3 h

h = - = — = 3 m; taa = — = -—— = 0,4; sina = -— = _{o o} „

5. 
   5 ^w 3£ 3 ■ 2,5 3m 3 ■ 2,7
   

3£ 3-2,5

cosa = -— = -——^ = 0,926 -> a = 216'.


= 0,37;


a)


3m 3 ■ 2,7

^q


a


ш


жнинжгггт





F

8. 
   rasm. 4.2-masala uchun: a-hisob chizmasi; b-qo„yilgan va reaksiya kuchlari.
   

47



Qoplama bilan bog‘liq fermaning solishtirma og‘irligi g™ = 0 , 2 . . . 0 , 4 k N/m ²

2

oraliqda bo‘ladi, uni 0,4 kN/m deb qabul qilamiz.

Fermaning gorizontal tekislikdagi proeksiyasining har bir m ga ta’sir qiladigan doimiy o‘zgarmas me’yoriy solishtirma kuchni quyidagi formula orqali aniqlaymiz: g ^m = (g q¹ + g™) ■ ^cosa = ( 0 , 6 2 + 0 , 3 ) ■ 0,9 2 6 = 0,8 5 kN/m².

Fermaning gorizontal tekislikdagi proeksiyasining har bir m ta’sir qiladigan o‘zgarmas me’yoriy solishtirma kuchning to‘la qiymati quyidagi formula orqali aniqlanadi:

g = (g ^m ■ 7dmu + P ™₀r ■ Xq ormu) ■ /mi = ⁽ 0 , 8 5 ■ 1 , 1 + 0 , 5 ■ 1 , 4⁾ ■ 1 = 1 , 6 3 kN/m²

bu yerda y_dm j = 1 , 1 va _{0 rm} j = 1 , 4 tegishli ravishda doimiy va qor solishtir­ma kuchlarining ishonchlilik koeffitsiyentlari.

Ferma tugunlaridagi hisobiy kuchlarni aniqlaymiz (-,b-rasm):

F₁₌i±t = ¹’⁶³₂²’⁵'⁶ = 12,2 kN. F_±= q ■ £ ■ b = 1,63 ■ 2,5 ■ 6 = 24,5 kN.

Ferma tayanchlaridagi reaksiya kuchlarini quyidagi formula yordamida aniqla-

7- n n 2F1 + 5F2 2-12,2 + 5-24,5 _r , ..

nadi: ^ = —- = ² = — = 7 3 , 5 kN .

Tayanch tugunining hisobi (4.8,a-rasmdagi 1-tugun). Uzunligi 270 sm bo‘lgan tayoqchaga (4.8-rasm)161 kN kuch qo‘yilgan. Bunda siqilgan va cho‘zilgan ferma elementning mustahkamligi uchun ish sharoiti koeffitsiyenti 0,95; egiluvchanligi A>6 0 bo‘lgan ferma panjarasining siqilgan elementlari uchun ish sharoiti koeffitsienti 0,8.

Bo‘ylama egilish koeffitsiyenti p = 0 , 5 bo‘lgandagi dastlabki kerak bo‘ladigan kesim yuzasini (2.3) formuladan foydalanib aniqlaymiz:

Л Fb 161 Л A A 7

A = = = 14,4 sm².

¹P'Ru'Yish 0,5-23,5-0,95

Fermaning yuqori qismi 7 5x6 teng yonli metall burchakdan tashkil topgan deb hisoblab, uni o‘lchamlarini ilovaning 1-jadvalidan olamiz: A = 2 ■ 8, 7 8 = 17,56 sm²; J_x = ]_y = 46,6 sm⁴; z₀ = 2,06 sm; i_x = 2,3 sm; i_y = 3,4 sm.

Ikkita metall burchak orasiga qo‘yilgan qalinligi S = 0,8 sm bo‘lgan metall taxta kesimining y o‘qi bo‘yicha inertsiya momentini aniqlaymiz:


48

		0 o 2
Ш
200

9. 
   rasm. 4.2-masala uchun, 1-tayanch tuguni: 1-tayanch po„lat taxta; 2-tayoqchalar payvandlanadigan po„lat taxta (fason); 3-qovurg‘a; 4- temir-beton ustuni; 5- anker bolt; 6-ankerning gaykasi.
   

Tayanch tugunining gorizontal tayoqchaning uzunligu 250 sm bo‘lib, u 5 0x5 teng yonli metall burchakdan tashkil topgan deb hisoblab, uni o‘lchamlarini ilova­ning 1-jadvalidan olamiz:

A = 2 ■ 4,8 = 9,6 sm²; J_x = 11,2 sm⁴; z₀ = 1,42 sm; i_x = 1,53 sm; i_y = 2,38 sm

Ikkita metall burchak orasiga qo‘yilgan qalinligi S = 0,8 sm bo‘lgan metall taxta kesimining y o‘qi bo‘yicha inersiya momentini aniqlaymiz:


49



( ^s\² ( °>^Q\² J = 2J_X + 2 A(z₀+-) = 2^1 1 , 2 + 2^4, S^f 1, 4 2 + -^-) =5 4 sm⁴.

Gorizontal tayoqchaga uni cho‘zuvchi 150 kN kuch ta’sir qilmoqda.

Dastlabki kerak bo‘ladigan kesim yuzasini (2.1) formuladan foydalanib aniqlay-

л ^F3 ¹⁵⁰ £ н 2

miz: A = —-— = = 6 , 7 sm ².

Ru'Yish. 23,5-0,95

Inersiya radiusi: i_y = 4JJA = V 54/9,6 = 2 , 3 7 sm.

Egiluvchanligi: A_X = £/ i_X = 2 5 0/ 1, 5 3 = 1 6 3 ;

A_y = ^_y/ i_y = 75 0/2,3 S = 3 1 5 .

bu yerda -£_y = ^ = = 7 5 0 sm .

Tugundagipayvandlarni hisoblash. BCT3cn5 markali po‘latga markali Э42А elektrod uchun qirqishdagi hisobiy qarshilikni ilovaning 12-jadvalidan olamiz, unga ko‘ra uning qiymati R _q = 1 S 0 MP a = 1 S kN/sm² ga teng. Payvandlash qo‘lda ba- jariladi deb hisoblab, chokning ko‘rsatkichlarini /?_ch = 0 , 7 ; /?_q = 0 , 3 i?a y_ch = 1 deb qabul qilamiz.

2. 
   po‘lat taxtaning yuqori qismiga 2 ta 7 5x6 teng yonli metall burchak pay- vandlangan va ularga 161 kN tortuvchi kuch qo‘yilgan. Tashqi payvand chokining kateti a_t = 6 mm, ichki payvand chokining kateti a _i = 4 mm ga teng.
   

Tashqi payvand chokiga ta’sir qiluvchi kuchni quyidagi formula orqali aniqlash mumkin: F_t = /_ch ■ F_b = 0 , 7 ■ 1 6 1 = 1 1 3 kN .

Ichki payvand chokiga ta’sir qiluvchi kuchni quyidagi formula orqali aniqlash mumkin: F_i = ■ F_b = 0 , 3 ■ 1 6 1 = 4 S kN .

Tashqi chokning hisobiy uzunligini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin: n Ft из „ r-

"trh — ^ — — 7,5 sm.

?-^-Rq^-at^-P ch'Y ch'Yish 2-18-0,6-0,7-1-1

Ichki chokning hisobiy uzunligini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:

о F_t 48 _r

■tjrh = = = 5 sm.

^lcn 2-R_q-a_vp_ch-Ych-Yish 2-18-0,4-0,7-1-1

Payvandlanmagan joylarni hisobga olgandagi chokning uzunliklari:

Ltch = ^tch + 1 sm = 7,5 + 1 » 9 sm; L_ich = £_ich + 1 sm = 5 + 1 = 6 sm


50

2. 
   po‘lat taxtaga gorizontal qilib, 2 ta 5 0x5 teng yonli metall burchak pay- vandlangan va ularga 150 kN tortuvchi kuch qo‘yilgan. Tashqi payvand chokining kateti a_t = 6 mm, ichki payvand chokining kateti a_t = 4 mm ga teng.
   

Tashqi payvand chokiga ta’sir qiluvchi kuchni quyidagi formula orqali aniqlash mumkin: F_t = 3_ch ■ F_b = 0 , 7 ■ 15 0 = 1 0 5 kN.

Ichki payvand chokiga ta’sir qiluvchi kuchni quyidagi formula orqali aniqlash mumkin: F_t = (3_q ■ F_b = 0,3^15 0 = 45 kN.

Tashqi chokning hisobiy uzunligini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:

n Ft Ю5

■Ctrh — ^ — — 7 sm.

2-Rq-a.f /?_ch'Ych'Y ish 2-18-0,6-0,7-1-1

Ichki chokning hisobiy uzunligini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:

n Fi 45 . _r

£_jrh = = = 4,5 sm.

^lcn 2-R_q-a_vp_ch-Ych-Yish 2-18-0,4-0,7-1-1

Payvandlanmagan joylarni hisobga olgandagi chokning uzunliklari:

Ltch = ^tch + 1 sm = 7 + 1 = 8 sm; L_ich = €_ich + 1 sm = 4,5 + 1 » 6 sm

Fermat temir-beton ustunga o‘rnatilgan, ustunning siqilishdagi solishtirma qar­shiligi R_b = 11,5 MPa = 1, 15kN/sm². Ferma ustun bilan o‘lchami 20 x 20 sm bo‘lgan metall taxtayordamida bog‘langan. Uningyuzi A _ta = 40 0 s m².

Temir taxtaga tushadigan reaktiv bosimni quyidagi formula orqali aniqlaymiz:

p= _b = ⁷-^ = 0 , 1 8 4 < 1 , 1 5 kN/sm².