Informaciya processleriniń programmaliq támiynati hám olardiń xarakteristikalaniwi

INFORMACIYA PROCESSLERINIŃ PROGRAMMALIQ TÁMIYNATI HÁM OLARDIŃ XARAKTERISTIKALANIWI.

Kompyuter eki ajıralmaytuǵın bólekten ibarat boladı: apparat támiynatı (hardware) hám programmalıq támiynat (software). Olar óz-ara baylanısqan halda birden-bir uyqaslıqta isleydi hám arnawlı bir wazıypalardı atqaradı.

Programma (program, routine) - máseleni tarqatıp alıw ushın kompyuter buyrıqları (jollanbaları) nıń tártipke salınǵan izbe-izligi bolıp tabıladı.
Programmalıq támiynat (software) - maǵlıwmatlardı islep shıǵıw programmalarınıń kompleksi hám olardan paydalanıw ushın zárúr hújjetler.
Másele (problem, task) - sheshiliwi kerek bolǵan mashqala bolıp tabıladı.
Qosımsha (application) - máseleni tarqatıp alıwdıń kompyuterdegi programmalıq ámelge asırılıwı.
Kompyuterdiń múmkinshiliklerin keńeytiretuǵın hám túrli wazıypalar orınlawın támiyinleytuǵın qural bul álbette programmalıq támiynat bolıp tabıladı. Programmalıq támiynat ádetde kompyuterdiń qattı diskında saqlanadı hám kompyuter qosılıwı menen arnawlı programma - operatsion sistema jumısqa túsedi.
Programmalıq támiynat eki tiykarǵı gruppaǵa bólinedi:
1. Sistemalı programmalıq támiynat
2. Ámeliy programmalıq támiynat.
Sistema programmalıq támiynatqa ádetde operatsion sistema (UNIX, Linux, OS/2, túrli versiyadaǵı Microsoft Windows) hám qabıqlar, qosımsha programmalıq támiynatqa bolsa járdemshi wazıypalardı atqaratuǵın hár túrli programma hám programmalıq kompleksler kiredi (mısalı, tekst redaktorı, elektron keste, grafikalıq programmalar h.t.b.). Bunnan tısqarı, programmalıq támiynat tarqatılıwı hám targ'ib etiliwi boyınsha tómendegi túrlerge ajratıladı:
Software - ma`nisi 100% tolıqnganidan keyin ornatılıp, paydalaniletuǵın programmalıq támiynat.
Shareware - aprobatsiya, yaǵnıy sınaqtan ótkeriw múddetine iye bolǵan (ádetde 7 kúnden 40 kunge shekem, yamasa bir neshe márte kirip islewge) yamasa múmkinshilikleri sheklengen programmalıq támiynat. Odan paydalanıp, zárúrligi anıqlanǵanınan keyin satıp alıw múmkin.
• Freeware - ulıwma biypul programmalıq támiynat. Kóbinese reklama retinde yamasa programmistlerdiń dáslepki islenbeleri tarqatıladı. Kompyuterge programmalıq támiynattı ornatıw procesi installyatsiya dep ataladı, onı óshiriw bolsa deinstallyatsiya dep ataladı. Qandayda bir bir programmalıq támiynattı ornatıwdan aldın sistema talapların, yaǵnıy kompyuterge qoyılatuǵın talaplardı kórip shıǵıp, sáykesligin anıqlaw kerek. Egerde kompyuterdiń konfiguratsiyasi programmanıń sistemaǵa bolǵan talaplarına juwap bermasa, ol halda usı programma islemeydi yamasa nadurıs isleydi. Programmalıq támiynattıń ornatıwǵa mólsherlengen nusqası ádetde tıǵız jaǵday daǵı kompleks formasına iye bolıp, distributiv dep ataladı. Distributiv kóbinese kompakt -diskta jaylasqan boladı, lekin zárúrshilik payda bolsa, onıń nusqasın qattı disk yamasa basqa maǵlıwmat saqlaw quralına kóshiriw múmkin. Hár bir distributiv litsenzion shártnama (yamasa shártlesiw) ga iye bolıp, ornatıw ushın zárúr bolatuǵın arnawlı gilt yamasa jasırın parolǵa iye boladı (cd key). Usı parol' yamasa gilt kiritilmaguncha programmalıq támiynattı ornatıp bolmaydı.
Programmalıq támiynat ádetde kompakt disklarda tarqatıladı jáne onı ornatıw ushın kompyuterde kompakt disklardı oqıw apparatı (mısalı : CD ROM, CDWriter, DvD ROM, DvD-Writer) ornatılǵan bolıwı kerek.





25-súwret. Programmalıq támiynat nátiyjesi

Máseleler tómendegi túrlerge bólinedi:

Texnologiyalıq máseleler informaciyalardı kompyuterde islep shıǵıwdıń texnologiyalıq procesin shólkemlestiriwde qollanıladı hám echiladi.
Texnologiyalıq máseleler kompyuterdiń jumıs qábiletin támiyinlew, basqa programmalardı islep shıǵıw hám wazıypalıq máseleler maǵlıwmatların islep shıǵıw ushın qollanılatuǵın utilita, servis programmaları, proceduralar kitapxanaları kórinisindegi servisli programmalıq támiynat quralların islep shıǵıw ushın tiykar boladılar.
Wazıypalıq máseleler predmet tarawlarınıń informaciya sistemaları sheńberindegi basqarıw wazıypaların ámelge asırıwda tarqatıp alıwdı talap etediler.
Wazıypalıq máseleler kompleksinde predmet salasın quraydılar jáne onıń ihtisosi tolıq belgilep berediler.



26 -súwret. Maǵlıwmatlardı almaslaw procesi.

Predmetli (ámeliy) tarawdıń (arrlication domain) - basqarıwdıń bir- birleri menen baylanısqan wazıypaları, máseleleriniń kompleksi, olar járdeminde qoyılǵan maqsetlerdi atqarılıwına eriwiladi.

Servis (xızmet kórsetiwshi) programmalar -utilitlar dep ataladı hám kompyuterge xızmet kórsetiwshi programmalar esaplanadı.
Utilitlarga tómendegiler kiredi:
• Fayllar strukturasına xızmet kórsetedi (fayllardı izlew, kóshiriw, óshiriw,... );
• Kompyuterler, tarmaqlardıń jumısshı jaǵdayın diagnostika etedi;
• Antivirusları, arxivlastırıw programmaları ;
• Informaciya tasıwshılarǵa xızmet kórsetedi;
• Kompyuter tarmaqlarına xızmet kórsetedi;
• Kompyuterde informaciya qawipsizligin támiyinlew programmaları hám basqalar.



27-súwret. Programmalar hám Windows ortasındaǵı maǵlıwmatlar almasinuvi.

Atqarılatuǵın wazıypalardan kelip shıǵıp OT ni úsh gruppaǵa bulish múmkin.

Bir wazıypalı (ámelde eskirib bolǵan OT); -kóp wazıypalı ; -tarmaqlı.
Kóp wazıypalı operatsion sistemalar kompyuterde bir waqtıniń ózinde bir qansha ámellerdi orınlawdı támiyinleydi.
Tarmaqlı operatsion sistemalar lokal, korporativ hám global tarmaqlardıń jumısın shólkemlestiriw, paydalanıwshınıń esaplaw tarmaqları arqalı informaciya almaslaw, informaciya resurslarınan paydalanıwdı shólkemlestiriwge mólsherlengen.
Tarmaqlı (OT) larning tipik wákilleri: Novell NetWare, Microsoft Windows NT, IBM LAN, UNIX, Sun firması ónimleri bolıp tabıladı.