Ii. Asosiy qism Organopreparatlarni rivojlanishini qisqacha tarixi



Download 87,85 Kb.
Sana08.06.2022
Hajmi87,85 Kb.
#645493
Bog'liq
2 5188600379406817211


Reja:
I. Kirish
II. Asosiy qism
1. Organopreparatlarni rivojlanishini qisqacha tarixi.
2. Organopreparatlarni tasniflanishi.
3. Oshqon osti va buyrak usti bezi preparatlari.
4. Qalqonsimon va qoshqalqonsimon bez preparatlari.
5. Gipofiz preparatlari.
6. Jigar preparatlari.
Ill. Xulosa
iv. Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish
Organopreparatlar togrisida umumiy tushuncha. Organopreparatlar (Medicamenta organotherapeutica) tirik organizm organ, toqima va hujayralaridan, shuningdek ularni qon va siydigidan olinadigan preparatlar bolib, olinish manbaiga asosan hayvonlarning endokrin bezlari hisoblanadi. Bu bezlar deyarli turgun bolmaganligi sababli, tarkibidagi asosiy tasir etuvchi moddaning tasirini bir zumda yoqotishi mumkin. Shuning uchun oldirilgan hayvon organidan zudlik bilan ajratma olish va qayta ishlash lozim boladi. Aks holda xomashyoni qonsevalashga togri keladi. Qonsyervalashning asosiy usuli xomashyoni - 8 -120 C haroratda, bazan esa undan ham past haroratda muzlatish Kerak boladi. Natijada xomashyoning hujayra va toqimalarida sodir boladigan har hil jarayonlar sekinlashadi va tarkibidagi asosiy moddalar deyarli hech qanday ozgarishlarga uchramaydi. Muzlatilgan xomashyo mahsus muzlatgichlarda saqlanadi, haroratning ozgarishi xomashyoning sifatiga salbiy tasir korsatishi mumkin. Xomashyoni qonservalashda bazan kimyoviy, antiseptik xususiyatga ega bolgan moddalardan ham foydalaniladi. Bu maqsadda kopincha etil spirti va atseton ishlatiladi. Spirt tuxumdon va urugdon xomashyolarini, atseton esa gipofizni qonservalashda qollaniladi.
Organopreparatlar sintez qilishda, veterinar tomonidan nazoratdan otgan va goshtga tortishga ruxsat byerilgan, endokrin bezlari zararlanmagan hayvonlarni organlari ishlatiladi. Sababi endokrin bezlaridagi asosiy moddalar tashqi omillarga juda sezuvchan boladi, ayniqsa xavo kislarodiga. Qayta ishlanishidan oldin, endokrin bezlar ortiqcha toqimalar, yoglar, tomir toqimalari, yirik tomirlar, muskullar va boshqalardan tozalanadi. Tozalangan bezlar qopqoqli, emalli yoki ruxli idishlarga solinib, saqlanadi.
Organopreparatlar olishda katta yoki kichik shoxli qoramol, ot yoki chochqalardan foydalaniladi. Har xil hayvonlarda endokrin bezlarining rivojlanishi va ularning xususiyatlari turlicha. Masalan, qoylarning qalqonsimon bezi gormonal xossasi boyicha boshqa hayvonlarga nisbatan yuqori. Shuningdek, hayvonlarning yoshi va otish davriga qarab ham bezlarning xossalarida farq boladi. Masalan, yoshi otgan hayvonlarda bezlarning gormonal xususiyatlari yosh havonlarga nisbatan past. SHuning uchun organopreparatlar ishlab chiqarishni togri va toliq tashkil qilishda yuqoridagi fikr va mulohazalarga etibor byermoq zarur.
Keyingi 20 yil ichida organopreparatlar juda rivojlandi. Hozirgi vaqtda qon tomir kasalliklari va saratondan song uchinchi orinda allyergiya kasalligi turadi. Atrof muhitdagi xavo, suv va tuproqning turli kimyoviy moddalar bilan ota ifloslanishi organizm chidamliligini pasaytirib yubormoqda va turli allyergik kasalliklarga chalinishga olib kelmoqda. Hozir dunyo miqiyosida 1300 allergen malum, Shundan 900 tasi bizda uchraydi. Shular ichida suniy usulda (sintetik) olingan dori-darmonlar bor. Shu sababli ularni organizmga boshqa turdagi birikmalar bilan almashtirish katta ahamiyatga ega.
Organopreparatlar maxsus endokrin zavodlarida, qushqona sexida yoki kimyo-farmatsevtika korqonalarida ishlab chiqariladi. Odatda bu korqonalar qushqonaga Yaqin joyda tashkil qilinadi. Qushqonalarda veterinar vrach nazorati ostida soyilgan hayvonlarning kerakli organlari ajratib olinadi va tezda tegishli ishlab chiqarish sexlariga yuboriladi yoki ular qonservatsiya qilinadi. Organlar quyidagi usullarda qonservatsiYa qilinadi:
1. Tegishli organ 812°C da, bazan 40°C da muzlatiladi. Bunda bezlardagi kimyoviy jarayonlar deyarli toxtaydi va tasir qiluvchi moddalar parchalanishdan saqlanadi.
2. 96% li spirt yoki atsetonga solib qoyiladi. Bu usulda organlar saqlanishdan tashqari, yog va yogsimon moddalardan ham tozalanadi.
3. Natriy xloridning toyingan eritmasi ota yoki quruq tuzga botirib qoyiladi. Ishlatishdan oldin organlar yoglardan, goshtlardan tozalanadi va gosht maydalagichlarda qiyma xoliga keltiriladi.
Organopreparatlar xossalari boyicha bir necha xilga tasniflanadi:
a) qaysi organdan olinganiga qarab (qalqonsimon bez prparatlari, buyrak usti bez preparatlari, jigar preparatlari va boshqalar);
b) texnologiya jixatidan olinish usuli va tozaligi boyicha quruq organopreparatlar, ichiladigan va ineksiya uchun ishlatiladigan organopreparatlar;
v) tasir etuvchi moddasi boyicha (gormonlar, endokrin preparatlar, fermentlar, noaniq tasirga ega bolgan preparatlar).
Organopreparatlar tez parchalanib ketishi mumkin bolganligi tufayli ularni tayyorlash jarayonida maxsus asbob-uskuna (sirlangan idishlar va boshqalar) dan foydalanish, jarayonining tez bajarilishini taminlash katta ahamiyatga ega. Organopreparatlar kopincha tyerapevtik unumdorligi boyicha oziga xos biologik, bazan kimyoviy usullarda baxolanadi.
Quruq organopreparatlarning umumiy olinish texnologiyasi. Ularni ishlab chiqarish quyidagi bosqichlardan iborat boladi: xom ashyoni tozalash, ajratma olish, quritish, yoglardan tozalash, ajratuvchini uchirish, baholash va qadoqlash.
Organ olinib, gosht maydalagichda qiyma qilinadi. Qiyma sir bilan qoplangan patnislarda yupqa qatlam bilan quritgich javonida 4050°S xaroratda quritiladi. Xidini yoqotish uchun essensiya qoshiladi.
Song salqin joyda saqlanadi.
Ineksiya uchun ishlatiladigan organopreparatlarning olinishi. Bolarni ishlab chiqarish quyidagi bosqichlardan iborat: ajratma olish, yoglar va oqsillardan tozalash, tasir etuvchi moddani ajratib olish, uni erituvchida eritish, baxolash va qadoqlash.
Qiyma xoliga keltirilgan xom ashyodan tegishli ajaratuvchi yordamida matsyeratsiya yoki bismatsyeratsiya usulida ajratma olinadi. Ajratmani yoglardan tozalash uchun ajratuvchi butunlay buglatilib, qolgan suvli ajratma suziladi. Song teng miqdorda aralashtirilgan benzin va efir bilan ishlanadi. Ajratma kavatlarga bolingach, benzin qavati (yoglar) quyib olinadi. Oqsil moddalardan tozalash uchun yuqorida keltirilgan (sovuq joyda saqlash, izoelektrik nuqtaga keltirish, spirt yoki ogir metall tuzlari bilan ishlash) usullaridan foydalaniladi. Ajratma suziladi, biologik baholashdan song qadoqlanadi. Faol moddani (gormon, ferment) ajratib olish uchun spirt yoki elektrolit eritmalari bilan choktiriladi. Ajratib olingan faol moddalar Kerakli erituvchida eritilib, baholanadn va turgunlashtiriladi. Styerillash kimyoviy,
fizik va mexaniq usullarda bajariladi, xar bir idish yorligida korqona nomi, manzilgohi, tasir etuvchi modda birligi, tekshirilganligi, tayyorlangan vaqti va muddati korsatilgan boladi.
Oshqozon osti bezi preparatlari. Odamning oshqozon osti bezi 65 g, qora molniki 120 g, kichik hayvonlarniki 40 g keladi. Insulin ajratuvchi qismining ogirligi 0,41,2 g ni tashkil qiladi. Oshqozon osti bezining ichki-sekretsiya maxsuloti insulin, padutin (qon tomirlarini kengaytiruvchi), lidokain va boshqalardir.
Oshqozon osti bezi bir qancha qismlardan iborat bolib, xar bir qismida oziga xos moddalar ishlab chiqaradi.
Masalan: Langyergans orolchasi alfa va beta hujayralardan iborat bolib, alfa xujayralari glikogen,
(beta xujayralari esa insulin ishlab chiqaradi.
Insulin 54 ta aminokislotadan iborat bolib, birinchi marta 1921 yilda toza xolda ajratib olingan. Uning tarkibidagi rux miqdoriga va tozalash jarayoniga qarab xar xil boladn. Xom ashyo sifatida asosan qoramol va chochqalarning oshqozon osti bezi ishlatiladi. Insulinni olish jarayoni: Yangi yigilgan yoki muzlatilgan oshqozon osti bezi gosht maydalagichda qiyma xoliga keltiriladi va sulfat kislotasi bilan nordonlashtirilgan spirt (8085 va 57%) yordamida kasrli matseratsiya usulida ajratma olinadi. Ajratmalar birlashtirilgach, oqsildan tozalash uchun 48 soatga sovuq joyda (0°C) qoldiriladi, suyuqlik chokmadan sentrafugalab ajratib olinadi va 1025% spirt qolguncha vakuum ostida (30°) buglatiladi, tez sovutilib, 810 soatga sovuq joyda qoldiriladi. Ajralib chiqqan yog va oqsil qatlami suziladi.
Insulinni tozalash uchun suyuqlikka 40% ammoniy sulfati yoki 25% natriy xloridi qoshiladi. Bunda insulin oqsil bolganligi uchun yuzaga qalqib chiqadi, uni ajratib olib 50% spirtda yeritiladi va suziladi. Eritmaga 95 % spirt qoshilganda insulin chokmaga tushadi. Cho'kma sentrifugalab ajratib olinadi, nordonlashtirilgan suvda (pH=3) eritiladi va 2 n natriy ishqori bilan cho'ktiriladi. Kristall holidagi chokmani ajratib olib, spirt va efir bilan yuviladi va quritiladi. 1 kg oshqozon osti bezidan 1200 TB saqlagan insulin ajratib olish mumkin.
Insulin quyonlar qoni tarkibidagi qand miqdorini kamaytirishiga qarab baholanadi. Bir tasir birligi qilib (TB) 0,04082 mg kristall insulin qabul qilingan. 1 mg kristall insulin 2426 TB saqlashi kerak.
Insulin talqonini nordonlashtirilgan suv yoki bufer eritmalarida eritib, qisqa yoki uzoq muddat tasir qiladigan preparatlarni olish mumkin. Insulin preparatlari +10°C haroratda saqlanadi, muzlatish mumkin emas. Insulin flakonlarda 5 yoki 10 ml dan chiqarilib, 1 ml da 40 TB boladi. Insulin preparatlari bakterial filtrlar orqali suzib sterillanadi.Suspenziya holidagi insulin preparatlarini ishlatishdan oldin yaxshilab chayqatiladi va song shpritsga tortiladi.
Asosiy qism
Organopreparat guruhlari:
1.Gormon preparatlari
2. Ferment preparatlari
3. Vitamin preparatlari
4. Aminokislota preparatlari
5. Fosfor saqlovchi preparatlar
6. Nospetsifik tasirga ega bolgan preparatlar Texnologik nuqtai nazaridan organopreparatlarning tasniflanishi:
1. Ekstragentlar yordamida ajratma olinib, tozalash bosqichini otagandan song quritib, maydalanib olingan organopreparatlar (pepsin, pankreatin, pantokrin, rantarin).
2. Yogsizlantirilgan hayvon organlarini quritish va maydalash orqali olingan organopreparatlar (tireoidin, adiurekrin).
3. Yuqori darajadagi tozalash jarayonini bosib otgan, farmakologik faol moddalar eritmalarini ozida saqlagan organopreparatlar (pituitrin, vitogepat).
Birinchi va ikkinchi guruh preparatlari faqat ichish uchun moljallangan organopreparatlar bolib, uchinchi guruh preparatlari esa ineksiya qilish uchun moljallangandir.
Bir nomdagi endokrin bezidan xar xil tozalash darajasiga qarab, turli xildagi organopreparatlarni olish mumkin. Masalan, quritilgan gipofizning orqa bolagidan adiurekrin kukun dorisi olinsa, tozalangan ajratamadan esa pitiutrin olinadi. Shuningdek, bir nomdagi bezdan xar xil kimyoviy tabiatga va farmakologik guruxga mansub bolgan preparatlarni ham olish mumkin. Masalan oshqozon osti bezidan insulin saqlovchi gormon va nuklein saqlovchi inkrepan olish mumkin.
Gormonal
preparatla
Gormonlar grekcha sozdan olingan bolib, hormao harakatga keltirmoq, qozgaltirmoq degan manolarni bildiradi. Ular xar xil kimyoviy tabiatga ega bolgan, organizmning mahsus hujayralari ichki bezlaridan doimiy ravishda ajralib, qon yoki limfa suyuqligiga tushib turadigan, shu bilan birga organizmning modda almashinuvi va fiziologik funksiyasini boshqarib turadigan biologik faol moddalardir. Hozirgi paytda 60 ga yaqin biologik faol ichki sekretsiya bezlari malum bolib, ularning har biri gormonal faollikka egadir.Gormonlarning o'ziga xos ta'sir etishi turlicha kimyoviy tuzilganligiga bog'liq, mas: Insulin, Uglevodlar almashinuviga ta'sir etadi.
Testosteron va boshqa Androgenlar assimilyatsiya jarayonlarini kuchaytiradi, organizmda azot to'planishiga sabab bo'ladi,
Glyukokortikoidlar moddalar almashinuvini o'zgartirib, jigarda glikogen hosil bo'lishini, ayniqsa biriktiruvchi va limfoid to'qimada oqsillarning parchalanishini, Estrogenlar bachadonda fosfolipidlar bilan oqsil sintez bo'lishini kuchaytiradi,
O'sish gormoni (Somatotrop Gormonlar) Yog', Fosfor va Kalsiy almashinuviga ta'sir etadi.
Gormonlar hujayraning genetik apparatini stimullash, fermentlarni faollashtirish va fermentativ reaksiyalar tezligini o'zgartirish yo'li bilan moddalar almashinuviga ta'sir ko'rsatadi. Ular oqsilning tuzilishini belgilab beradigan informatsion ribonuklein kislotasining hosil bo'lishini kuchaytirib, oqsillar biosinteziga ta'sir etadi. O'sish va jinsiy Gormonlar organizmning o'sishini, balog'atga yetishini boshqaradi. Zarur paytda organizm imkoniyatlari Gormonlar ishtirokida safarbar qilinadi. Mas, xavf-xatar taxdid qilganda va shu munosabat bilan muskullarga zo'r kelganda Adrenalin ko'proq chiqib, qondagi glyukozani ko'paytiradi, yurak va miyaga qon borishini kuchaytiradi; organizmga zararli ta'sir ortganda AKTG ko'proq chiqadi. Organizm normal yashab, ishlab turishi uchun Gormonlar ehtiyojga yarasha ishlanib chiqishi kerak. Nerv, gumoral va gormonal omillar o'zaro ta'sir etib, shunga yordam beradi. Ba'zan nerv sistemasi ichki sekreksiya bezlari bilan bevosita bog'lanadi. Qorin nervi ta'sirlanganda buyrak usti bezlarining mag'iz qavatidan adrenalinning ko'plab chiqishi shundan dalolat beradi. Ba'zan qo'zg'alish nerv tolalari orqali gipotalamusa boradi, bu yerda rilizing gormonlar (gipofiz Gormonlarni ajratuvchi omillar) degan moddalar hosil bo'ladi, shu moddalar gipofizga kirib, gipofizar (trop) Gormonlarning qo'shimcha chiqishiga sabab bo'ladi, bular esa periferiyadagi ichki sekreksiya bezidan Gormonlar chiqishini kuchaytiradi. Organizmda qandaydir biror sabab bilan Gormonlar ko'payib ketsa, gipotalamusdan rilizing gormon chiqishi to'xtaydi, natijada gipofiz tegishli trop Gormonlarni kamroq chiqaradi, shundan keyin periferiyadagi ichki sekresiya bezidan Gormonlar chiqishi ham kamayadi.
Qonda biror Gormonlar kamayib ketsa (mas. To'qimalarda Gormonlar tez parchalanganda) rilizing Gormonlar chiqishi kuchayadi, gipofiz trop Gormonlarni ko'proq ishlaydi, shundan keyin periferik bez
Gormonlarni ortiqroq ishlab chiqaradi. Gipotalamusda gipofizning ba'zi Gormonlarini ingibirlovchi neyrogormonlar (prolaktostatin, melanostatin, samotostatin) ham ishlab chiqariladi. Ular ta'sirida tegishli gipofiz Gormonlarining hosil bo'lishi kamayadi. Qondagi Gormonlar miqdori o'z-o'zidan ham boshqariladi. glyukoza ko'payib ketganda u glikogenning parchalanishini tezlatib, glyukoza miqdorini orttiruvchi adrenalin konsentratsiyasini kamaytiradi. Organizmda natriy tuzlari yetishmasa, buyrak usti bezlarining po'stloq qavatidan aldosteron chiqishi kuchayadi, natijada buyrak kanalchalarida natriy tuzlari ko'proq qayta so'rilib, organizmda ushlanib qoladi. Demak, Gormonlar ma'lum miqdorda ishlanib chiqib, moddalar almashinuvini va organizmning boshqa funksiyalarini ta'minlaydi.
Gormon va gormon preparatlarining tasnifi:
1. Tasir tabiatiga kora
2. Kimyoviy tuzilishiga kora
3. Ishlab chiqarilish tizimiga kora
Tasir tabiatiga kora gormonlarning tasniflanishi:
1. Boshlovchi (trop omilli gormonlar, MNS gormonlari)
2. Bajaruvchi (perifyerik bez gormonlari)
Kimyoviy tuzilishiga kora gormonlar va gormon preparatlarining tasniflanishi:
1. Peptid tabiatli gormonlar (glyukogen, kalsitonin, somatostatin, vazopressin, oksitotsin)
2. Aminospirt hosilalari gormonlari (adrenalin, noradrenalin, oksitotsin)
3. Yog tabiatli yoki styeroid gormonlar (kortikosteroidlar, androgenlar, estrogenlar)
4. Paragormonlar yoki toqima gormonlari (gastrin, sekretin, geparin)
5. Oqsil tabiatli gormonlar
- oddiy gormonlar (insulin, prolaktin, osish gormoni)
- murakkab gormonlar (folatropin, lyutropin, tirotropin)
Organizmda gormonlarning ishlab chiqarilishi va tasiri MNS tomonidan boshqariladi. Tashqi va ichki muhit va sharoit xaqidagi butun malumot MNS ga kelib tushadi va u yerda nerv va gumoral javob signallari hosil boladi.
Endokrin bez gormon preparatlarining olinishi:
1. Kimyoviy yol bilan (oksitotsin, vazopressin)
2. Gen injeneriyasi boyicha (insulin, somatotropin, kalsitonin)
Kimyoviy yol bilan steroid, oqsil va aminokislota tabiatli gormon preparatlarini sintez qilish kop bosqichli va norentabel bolganligi sababli, bugungi kunda koproq biotexnologiyada fizik-kimyoviy va genetik yonalishlarning rivojlanishi bilan gormon preparatlari gen injenyeriyasi usulida olinmoqda. Bu yol bilan gormon preparatlarini olishda yuqori harorat,katalizator,bosimva boshqalar talab qilinmaydi.
Oshqozon osti bezi gormon preparatlari
Insulin (Insulinum, grekchadan insula - orol) oshqozon osti gormoni bolib, Langergans orolchalarining P-hujayralarida ishlab chiqariladi. U kimyoviy jihatdan oqsil tabiatga ega. Inson insulinining molekulasi ikkita A va V polipeptid zanjiridan iborat bo'lib, ular ikkita disulfid bog'lari bilan birikkan. A zanjiri 21 ta, V zanjiri 30 ta aminokislota qoldig'ini saqlaydi. Molekulyar massasi 58000.
Birinchi marta 1921 yilda Kanadaning Toronta shaxrida tadqiqotchilar F.G.Benting va Ch.X.Bestlar, itning oshqozon osti bezini etonol yordamida oksidlash orqali insulin ajratib olishga muvoffaq boldilar. Uning birinchi kristallari 1952 yilda gormonlarni boshqa gormonga oxshash moddalardan tozalash usullarining kashf qilinishi bilan (immunoelektroforez va yuqori samarali suyuqlik xromatografiYasi) sintez qilindi. Bugungi kunda shoxli qoramol va chochqalarning oshqozon osti bezidan insulin olishning bir necha texnologiyalari ishlab chiqilgan
Kopgina farmatsevtika korqonalari va kompaniyalari tomonidan insulinni olish texnologiyasini takomillashtirish boyicha, keng miqyosidagi tadqiqotlar olib borilmoqda. Daniyaning Novo Indastri kompaniyasi tomonidan V zanjiridagi alanin qoldigini treoninga almashtirish asosida insulin ishlab chiqarish yolga qoyilgan. Bu usul, mahsulotni xromatografik tozalash usulida fermentativ almashinish hisobiga amalga oshiriladi. Natijada 99% toza modda saqlovchi, bir komponentli insulin hosil boladi.
Amerikaning Eli Lilli kompaniyasi insulinni olishda, nisbatan yuqori texnologik darajasiga ega bolgan ishlab chiqarish va tozalash jarayonidan foydalanadi. 1980 yildan boshlab ishlab chiqarilayotgan insulin preparatlari, qoshimcha tozalash bosqichida, ionalmashinish xromatografiya usulidan foydalangan holda ishlab chiqarilmoqda. Aynan shu kompaniya, insulinni gen injenyeriyasi usulida ishlab chiqaradigan yirik markazlardan biridir. E.Coli E 12 shtammlarning nopatogen hujayralari, insulinni biosintez yoli orqali olishda boshlangich xomashyo hisoblanadi. Buning uchun proinsulinning pHK sida qayta transkriptazalash yordamida, DNK nushasi sintez qilinadi. Disulfid boglarining paydo bolishi bilan, proinsulin insulin molekulasini hosil qiladi. Rekombinatlangan DNK asosida olinadigan insulin ishlab charishdagi tozalash jarayoni, izoelektrik choktirish va kristallash, gelfiltratsion xromatografiya va ion almashinish xromatografiyasiga bogliq.
Ineksiya uchun insulin (Insulinum pro injectionibus). U muhit pH 3,0-3,5 bolguncha oksidlangan xlorid kislotasi qoshib, kristallik insulinni suvda eritish yoli bilan olinadi. Eritmaga solyubilizator sifatida 1,61,8% glitsyerin, qonservant sifatida esa 0,25-0,3% miqdorida fenol qoshiladi. Eritma filtrlash orqali sterillanadi. 1 ml eritma 40-80 TB saqlaydi.
Suinsulin (Suinsulinum). Chochqalarning oshqozon osti bezidan, atsetatli bufer yordamida olinadigan insulin kristalini eritish yoli bilan olinadi. Eritmaning muhit pH 7,0-7,5, qonservant nipagin, 1 ml eritma 40-80 TB saqlaydi. Har ikki preparat ham qandli diabetni davolashda asosiy preparatlardan biri
hisoblanadi. Ular nisbatan davomiy bolmagan qandni tushirish tasiriga ega samaradorlikni odatda ineksiya qilingandan song 15-20 daqiqa ichida yuzaga keladi. Umumiy tasir davomiyligi 6 soat. Preparat kamdan-kam holatlarda allergik reaksiyalar keltirib chiqaradi. 5-10 ml dan rezinka tiqin bilan mahkamlangan, alyumin qopqoqli flakonlarda chiqariladi.
Tasiri uzaytirilgan insulin preparatlari
Ineksiya uchun insulin protamin suspenziyasi (Suspensio Insulin - protamini pro injectionibus). U kristallik insulinga protamin sulfat va ikki almashingan natriy fosfat qoshish yoli bilan olingan preparat bolib, unga qonservant sifatida meta krezol, fenol yoki nipaginni glitserin bilan aralashmasi qoshiladi. Qandni tushirish samaradorligi ineksiya qilingandan song 2-4 soat davomida namoyon boladi va tasiri 16-18 soat davom etadi.
Ineksiya uchun amorf rux insulin suspenziyasi (Suspensio Zinc-Insulini amorphi pro injectionibus). Bu steril insulin suspenziyasini rux xlorid bilan, atsetat buferidagi eritmasi bolib, u kristallik insulinidan tayyorlanadi. Kristallik insulinni suvda erimaydigan amorf zarrachalari suspenziya korinishida boladi. 1 ml eritma 40-80 TB dagi insulinni va 80-160 mkg miqdorida ruxni saqlayli. Qonservant sifatida 0,25-0,3% fenol ishlatiladi. Muhit pH 7,1-7,5. Qon tarkibidagi qandni kamaytirish xossasi 1-1,5 soatdan song yuzaga keladi, tasir davomiyligi 10-12 soat.
Ineksiya uchun rux insulin suspenziyasi (Suspensio Zinc-Insulini pro injectionibus). Bu preparat, amorf rux insulinni, rux insulin kristallari bilan 3:7 nisbatdagi, atsetat buferidagi steril suspenziyasi bolib, 1 ml eritma 40 TB insulin va 80-100 mkg rux saqlaydi. Qandni kamaytirish xossasi 2-4 soat oraligida yuzaga keladi, 8-10 soat davomida maksimum sararadorlikka erishilib, 20-24 soat tasir korsatadi. Tasir mexanizmi bilan xorijda ishlab chiqariladigan Insulinum lente ga yaqin turadi.
Ineksiya uchun protamin rux insulini (Protamin Zinc-Insulinum pro injectionibus). Bu preparat, kristallik insulin eritmasiga protamin sulfat, rux xlorid va natriy fosfat eritmalarini qoshish bilan olinadi. Oq rangdagi, steril suvli suspenziya qismi chayqatilganda kozga korinuvchi zarrachalarni saqlamasligi kerak. Saqlanish davomida chokma va rangsiz eritma qismlariga ajralib qoladi, 0,25-0,3% fenol bilan
qonservalanadi. Eritma muhitining pH 6,9-7,3. 1 ml eritma 40 TB da insulin saqlaydi. Samaradorligi 3-6 soatdan song paydo boladi, tasir davomiyligi 24-36 soat davom etadi.
Ineksiya uchun rux insulin kristallari suspenziyasi (Suspensio Zinc-Insulini pro injectionibus). Bu preparat, insulin steril suspenziyasini rux xlorid va atsetat buferidagi eritmasi bolib, insulinni tarkibida suvda erimaydigan kristallar mavjud boladi. 1 ml eritma 40 TB da insulin va 80-100 mkg miqdorida rux saqlaydi. Eritma muhitining pH 7,1-7,5 ga teng. Qand miqdorini kamaytirish xossasi 6-8 soat oraligida yuzaga keladi, tasir davomiyligi 30-36 soat.TasirmexanizmiboyichaInsulinum ultralente ga Yaqin turadi.
Oxirgi yillarda proinsulin va yuqori molekulali oqsillardan tozalangan insulin preparatlari ishlab chiqildi. Ular organizmga Yaxshi soriladi va hech qanday allergik reaksiyalar keltirib chiqarmaydi. Bu guruh preparatlariga monoinsulin, insulin suspenziyasi semilong, insulin suspenziyasi long va ultralonglar kiradi. Monoinsulin qisqa vacht tasir korsatuvchi preparat bolib, tarkibida chochqadan olingan insulin kristallarini saqlaydi. Tasir mexanizmi boyicha suinsulingga oxshaydi. Qolgan har uchchala preparat ham tasiri uzaytirilgan preparat xisoblanadi.
Insulin suspenziyasi semilong, tasiri boyicha Semilente yoki amorf rux insulin suspenziyasiga oxshaydi. Tasir davomiyligi 10-12 soat.
Insulin suspenziyasi long, tasiri boyicha Lente yoki ineksiya uchun rux insulin suspenziyasiga oxshash bolib, 20-24 soat davomida tasir korsatadi.
Insulin suspenziyasi ultralong, tasiri boyicha Ultralente yoki ineksiya uchun kristal rux insulin suspenziyasiga Yaqin bolib, 30-36 soat mobaynida tasir qiladi.
Qalqonsimon bez gormonlari.
Tireoidin (Thyreoidinum) - yirik qoramolning yogsizlantirilgan va quritilgan qalqonsimon bezidan olinadigan gormon preparati bolib, sariq qongir rangli, quritilgan hayvon toqimalariga xos kuchsiz xidli kukun. Suvda, spirtda va boshqa erituvchilarda erimaydi.
Qushqonalarda yoki gosht kombinatlarida Yangi soyilgan qoramollarning qalqonsimon bezlari ularga zarar yetkazilmagan holda ajratib olinib, 8-100S haroratda muzlatiladi va qayta ishlash uchun muzqonalarda qoldiriladi. Qayta ishlash uchun muzlatilgan qalqonsimon bez muzdan holi etiladi va suv bilan Yaxshilab yuviladi. Qoshimcha yog, muskul va biriktiruvchi toqimalaridan shuningdek, kapillyar tomirlardan tozalanib, gosht maydalagichda maydalanadi. Maydalangan qiyma vakuum quritgichda 400S dan yuqori bolmagan haroratda quritiladi. Quritilgan massa Sokslet apparatida organiq erituvchilar yordamida, past haroratda yogsizlatiriladi. Organiq erituvchilarning qoldigi yana vakuum quritgichda 400S dan yuqori bolmagan haroratda uchiriladi. Quruq yogsizlantirilgan massa farfor sharli tegirmonda maydalanadi. Preparat tarkibidagi organiq boglangan yodga nisbatan standartlanadi. Uning miqdori 0,17-0,23% bolishi kerak. Kerak bolsa preparat sut qandi bilan suyultiriladi. Tireoidinni tasiri undagi ikkita gormonning mavjudligiga bogliq: tiroksin va triyodtironin (organizmda har ikkalasining ham chapga buruvchi izomerlari mavjud). Kimyoviy jihatdan tiroksin, triyodtironindan tarkibidagi bitta qoshimcha yod atomining mavjudligi bilan farq qiladi.
Tireoidin qalqonsimon bez funksiyasining yetishmovchiligida ichish uchun tavsiya qilinadi. Kukun, tabletka, qobiqli tabletka korinishida 0,05-0,1 g dan chiqariladi. Quruq, sovuq va yoruglikdan ximoya qilingan joylarda saqlanadi.
Triyodtironin gidroqlorid. Hozirgi paytda triyodtironin sintetik yol bilan olinadi. Bu sintetik preparat tuzilishi va tasir kolami boyicha tabiiy preparatda farq qilmaydi. Triyodtironin tiroksinga nisbatan 3-5 marta samarali bolib, u qondagi oqsillar bilan kam boglanadi va toqima membranasi orqali, erkin holatda, oson ota oladi. Uning miqdori kasalning yoshiga, holatiga va kasallikning davomiyligiga qarab belgilanadi. Kattalarga 5-25 mg dan boshlab, 40-60 mkg gacha, bazan esa 100 mkg (0,1 g) gacha kunlik miqdor belgilanadi. Preparat qalqonsimon bez funksiyasi etishmovchiligida, ichish uchun byeriladi. Yuqori dozalarda, gipofizning tireotrop funksiyasi yoqolganda tavsiya qilinadi. Tireodin kabi saqlanadi.
Qosh qalqonsimon bez gormon preparatlari.
Paratireoidin (Parathyreoidinum) yirik hayvonlarning qalqonsimon bezidan, maydalangan xomashyo xlorid kislotasining kuchiz eritmasi bilan gidrolizlanadi, sovutilgan gidrolizat filtrlanadi va pH 4,8-4,9 keltirilib, oqsil fraksiYalari choktiriladi. Chokma suvda eritilib, natriy xlorid bilan toyintiriladi. Eritma setrafugalanib, chokma qismi ajratib olinadi va suvda eritilib, pH 4,8-4,9 keltirilib Yana choktiriladi. Shu yol bilan tozalangan modda suvda eritilib, uni itlar qonidagi kalsiy miqdorining kopaytirish tasiriga qarab standartlanadi. Eritma 0,25-0,3% fenol eritmasi bilan turgunlashtiriladi va aseptik sharoitda ampulalarga 1 ml dan, flakonlarga 5 va 10 ml dan quyiladi. Paratireoidin organopreparatlarning uchinchi guruhiga mansub bolib, tiniq yoki kuchsiz tovlanuvchi suyuqlik. pH 2,5-3,0 1 ml preparat 20 TB saqlaydi. TetaniYa, spazmofiliya, bronxial astmada ishlatiladi.
Gipofiz preparatlari
Gipofiz (lotincha: hypophysis — o'siq), bosh miyaning pastki ortig'i — odam va umurtqali hayvonlar inki sekresiya bezlaridan bin; u kalla suyagi asosidagi turk egarida joylashadi bo'lib, gipofizar oyoqcha deb atalgan maxsus tuzilma orqali bosh miya bilan birikkan. Moddalar almashinuvi, shuningdek, boshqa ichki sekresiya bezlari faoliyatini boshkaradigan bir qancha peptid gormonlar ishlab chiqaradi. Vazni 0,5—0,6 g.Gipofizning oldingi, o'rta va orqa bo'lagi bor. Oldingi bo'lak butun bezning 70% ni tashkil etadi, u qon tomirlari juda ko'p bo'lgan zich bezsimon to'qimadan iborat. Bu bo'lak boshqa bezlarga qaraganda gormonlar hosil qilish jihatidan eng faol hisoblanadi. U 7 xil gormon ajratadi; bular orasida organizmni o'stiradigan gormon bor, u to'qimalarda yuz beradigan biokimyoviy jarayonlarga bevosita ta'sir ko'rsatadi; Gipofizning boshqa gormonlari ichki sekresiyaning boshqa bezlari orqali ta'sir etadi. Shu bois ular tropgormonlar (yun. tropos — yo'nalish) deb nomlanadi. Bularga buyrak usti bezlari po'stlog'ining faoliyatini stimullovchi adrenokortikotrop; qalqonsimon bez faoliyatiga ta'sir qiluvchi tireotrop; jinsiy bezlarga ta'sir qiluvchi gonadotrop; sut bezlari funksiyasini stimullovchi prolaktin va b. kiradi.O'rta bo'lak to'qimalarda melanin pigmentining hosil bo'lishi va taqsimlanishini, ko'zning to'r pardasida esa ko'ruv purpurini tartibga solib turadigan gormon ishlab chiqaradi. Orqa bo'lak ancha kichik va miya gipofizar oyoqchasining go'yo davomi hisoblanadi. Unda bezsimon to'qima bo'lmaydi va tuzilishiga ko'ra nerv to'qimasiga juda uxshab ketadi. Shu sababli u neyro-gipofiz deb ataladi; bu bo'lak gormonlar ajratmaydi; u gormonlarning o'ziga xos yig'iladigan joyidir; bu yerda vazopressin va oksitotsin gormonlari tuplanib
boradi, bular gipotalamus yadrolarida hosil bo'lib, u yerdan Gipofizning orqa bo'lagiga tushadi. Gipofiz gormonlari oqsildan tashkil topgan, ularning kimyoviy tuzilishi aniqlangan va ko'pchiligi sintez qilingan. Ular endokrin va b. kasalliklarni davolashda qo'llaniladi. Moddalar almashinuvi, gormonal regulyatsiya va o'sishni nazorat qilishda Gipofizning ahamiyati muhim qarang Akromegaliya, Gigantizm, Pakanalik. Gipofiz, oldi va orqangi bolaklardan iborat bolib, ularning xar ikkisi ham ozlaridan turlicha bolgan gormonlarni ishlab chiqaradi. Gipofizning oldingi bolagidan ishlab chiqariladigan gormonlar osish gormonlari xisoblanib, asosan organizmning osishiga tasir korsatadi. Ular uglevod va yog almashinuviga shuningdek, boshqa bir qancha endokrin bezlarining faoliyatiga tasir qiladigan gormonlar ishlab chiqariladi. Gipofizning orqa bolagidan esa siydik ajralishi, qon bosimi, silliq muskullar (asosan bachadon muskullariga), shuningdek uglevod almashinuvchiga tasir qiladi. Gipofiz gormonlari oqsil tabiatli bolib, proteolitik ferment tasirida ular ozining faolligini yoqotadi.
Gipofizning oldi bolagi gormonlari.
Gipofizning oldingi bolagidan quyidagi gormonlar va gormon preparatlari, yirik shoxli qoramol, bugi va chochqalardan olinadi: ineksiya uchun kortikotropin (Corticocotropinum pro injectionibus) yoki ineksiya uchun adrenokortikotrop gormoni (Hormonum adrenocorticotropinum pro injectionibus), prolaktin (Prolactinum), ineksiya uchun rux-kortikotropin suspenziyasi (Suspensio Zinccorticotropini pro inectionibus), tirotropin, laktin, adipozin.
Kortikotropin (Corticotropinum) adrenokortikotrop gormon preparatlari (AKTG) bolib, gipofizning oldingi bolagi bazal hujayralarida paydo boladi. Bu polipeptid gormon 39 ta aminokislotadan tashkil topgan. Uning faolligi biologik usulda, tasir birliklarida belgilanadi. Kortikotropin buyrak usti bezi postloq qismini fiziologik stimulyatori xisoblanadi. U qonda kortikostyeroid gormonlar ayniqsa glyukokortikoidlarning (kortizon, kortizol va boshqalar) va androgenlarning hosil bolishi va ajralishini kuchaytiradi. Bir vaqtning ozida buyrak usti bezida askorbin kislotasi va holesterinning toplanishiga tosqinlik qiladi. Gipofiz oldi bolagidan kortikotropinni ajralib chiqishi bilan buyrak usti bezi postloq qismi gormonlarining qondagi konsentratsiyalari ortasida uzviy bogliqlik mavjud.
Prolaktin. Yangi muzlatilgan gipofizning oldingi bolagidan tayyorlangan qiyma, 1:2 nisbatda suv bilan aralashtirilib, song unga 1:8 nisbatda atseton va oksidlangan xlorid kislotasi qoshiladi. Aralashma 1,5 soat aralashtiriladi va suzilib, siqib olinadi. Ajratmada atsetonni konsentratsiyasini 90% gacha kotarish bilan biologik faol moddalar chokmaga tushiriladi va 00S dan yuqori bolmagan haroratda tindirish uchun bir kechaga qoldiriladi. Chokma nutch filtri orqali filtrlanib, atseton bilan yuviladi va quritiladi.
Quruq nordon massa 0,6% sirka kislotasining eritmasida eritilib (50 g massaga 1 l erituvchi), 10% natriy ishqori yordamida pH muhiti 2,8-3,0 ga keltiriladi. Eritma loyqa bolib, undagi laktinni tezroq chokmaga tushirish uchun, natriy xloridning toyingan eritmasidan foydalaniladi (1 l aralashmaga 60 ml natriy xloridning toyingan eritmasi) va tindirish uchun 3 soatga qoldiriladi. Chokma sentrafugalash orqali ajratib olinib, quritiladi. Quruq massa standartlanib, undan ineksion eritma tayyorlanadi va bakterial filtr orqali filtrlanib, 1 ml dan ampulalarga quyiladi. Preparat sut bezlaridan sutni ajralib chiqishini tezlashtirish uchun yangi farzandli bolgan ayollarga tavsiya etiladi.
Xorionik gonadotropin (Gonadotropinum chorionicum) xomilador ayollarning siydigidan olinadi, tarkibida gonadotrop gormonlarini saqlaydi. Xomiladorlikning birinchi yarimidan otgan ayollarning toza va yangi siydigi sirka kislotasi bilan kuchsiz kislotali sharoitgacha oksidlanadi. Eritma filtrlanadi va vakuum buglatgichda 35-400S haroratdan yuqori bolmagan haroratda buglatiladi, toki boshlangich ajratmaga nisbatan 1/10 qism ajratma qolguncha. Qolgan qoldiq sovutilib, 4 marta kop miqdorda 95% etil spirti bilan aralashtiriladi. Natijada chokma hosil boladi. Chokma filtrlanib, spirt va efir bilan yuviladi, song tozalanadi. Buning uchun qoldiq 10 marta kop miqdordagi suvda eritilib, sentrafugalanadi.
Eritmaga ammoniy xlorid va magniy xloriddan tashkil topgan reaktiv qoshiladi. Keyin esa, ammiak eritmasidan siydik tarkibidagi fosfatlarni choktirish uchun, ishqoriy muhitgacha ammiak eritmasi solinadi. Eritma filtrlanib, unga nisbatan 4 marta kop miqdorda spirt qoshiladi. Hosil bolgan chokma filtrlanib yigib olinadi, spirt va efir bilan yuvilib, eksikatorda sulfat kislotasi yoki kalsiy xlorid ishtirokida quritiladi.
Aralashma -2-50 C haroratda, 10-12 soat davomida qoldiriladi, natijada nordon atsetonli chokma hosil boladi. Chokma nutch filtri orqali filtrlanib, 98% sovutilgan atseton bilan chokma yuviladi va xavo oqimida quritiladi. Nordon atsetonli kukun suvda eritilib, oksidlangan sirka kislotasi va ammiak eritmasidan pH korsatkichi 5,0 bolgunga qadar qoshiladi. Izoelektrik nuqtada laktogen chokmaga tushadi, chokma setrafugalash orqali ajratib olinadi va undan laktin preparatini olishda foydalaniladi. Laktogen gormoni ajratib olingandan song qolgan qoldiqqa ammoniy-atsetat bufyeridan pH korsatkichi yana 5,0 ga etguncha qoshiladi va KM-sefadeks kationiti bilan toldirilgan K-25 markali kolonkadan otkaziladi. Natijada kortikotropin ion almashinuvchi smolaga adsorbsiyalanib, undan kortikotropin ammoniy atsetat bufyerining etanoldagi eritmasi bilan desorbsiyalanadi. Elyuatdan AKTG etanol bilan chokmaga tushiriladi. Chokma setrafugalash orqali ajratib olinadi va etanol va atseton bilan yuvilib, xavo oqimida quritiladi. AKTG suspenziyasining faolligi 70-90 TB/mg. AKTG biologik usulda standartlanadi.
Safro (ot) preparatlari.
Biliarin. Soyilgan xayvonlarning tabiiy safrosini saqlagan preparatdir. Yangi yigilgan safro yoki yangi yigilgan safro bilan sovutilmagan 3 kun saqlangan safrolar aralashmasi (3:1 nisbatda) suziladi va unga turgunlashtiruvchi, antiseptik va essensiyalar aralashmasini qoshib, yaxshilab aralashtiriladi, qona xaroratida 3 kunga qoldiriladi va aseptik sharoitda flakonlarga 250 ml dan quyilib, 6063°C da 1,251,5 soat pasterizatsiya qilinadi. Surunkali artrit, spondilloartroz, tendovaginit va boshqa kasalliklarda ogriq qoldiruvchi vosita sifatida kompress xolida ishlatiladi.
Aminokislotali preparatlar.
Aminokislotalar — molekulasida amin va karboksil guruhi bo'lgan organik birikmalar, o'simlik hamda hayvon oqsilining asosiy elementa hisoblanadi. Aminokislotalar- rangsiz, suvda eruvchan kristall moddalar. 200 ta tabiiy Aminokislotalar ma'lum. Lekin oqsillar tarkibida faqat 20 Aminokislotalar va ularning 2 ta amidi uchraydi. Qolganlari oqsillar tarkibiga kirmaydi. Aminokislotalarning D-yoki L-qatorga tegishligini N va NH2 guruhning uglerod atomida qanday joylashganligi ko'rsatadi. Deyarli barcha tabiiy aminokislotalar L-qatoriga kiradi. D-qatorga mansub Aminokislotalar tabiatda kamdan-kam bo'lib, mikroorganizmlar tarkibida topilgan. Aminokislotalarning L-formasi o'simliklar tomonidan yaxshi o'zlashtiriladi va u moddalar almashinuvining bar-cha jarayonlarida qatnashadi, lekin D-formalarini
o'simliklar o'zlashtira olmaydi, ba'zan ular moddalar almashi-nuvi jarayonlarini to'xtatib qo'yadi. Bu organizmning fermentativ sistemasi Aminokislotalarning L-qatoriga moslashganligidan darak beradi. Aminokislotalar organizmda erkin holda va oqsillar yoki boshqa birikmalar tarkibida uchraydi. Oqsillar sintezi uchun aminokislotali kerak boladi. Aminokislotalar- proteinogen Aminokislotalar (lizin, gistidin, arginin, aspartat kislota, aspa-ragin, treonin, serii, glutamat kislota, glutamin, prolin, glitsin, alanin, siste-in, izoleysin, leysin, metionin, valin, tirozin, fenilalanin va triptofan)dan foydalaniladi. Oqsillar tarkibida uchraydigan Aminokislotalar esa ularning fermenta-tiv o'zgarishi natijasida hosil bo'ladi. Ayrim Aminokislotalar hayvon va odam organizmidan sintezlanmaydi. Bu almashinmaydigan aminokislotalardir. Odam organizmi uchun 8 (triptofan, fenilalanin, metio-nin, lizin, valin, treonin, izoleysin va leysin) almashinmaydigan Aminokislotalar bor.O'simliklar o'zi uchun zarur bo'lgan barcha azotli birikmalarni sintezlash qobiliyatiga ega. Aminokislotalar sintezi jarayonida ammiakli azot organik birikmalarga aylanadi. O'simliklarda hosil bo'lgan Aminokislotalar uzluksiz almashinib turadi. Ular asosan, oqsillar sintezi uchun sarfla-nadi, shuningdek, dekarboksillanishi, azot asoslari va boshqa birikmalar sintezi uchun ishlatilishi, aminogruppani ajratib yuborishi, to'liq oksidlanishi va organizm uchun energiya manbai bo'lib xizmat qilishi mumkin. Ko'pchilik Aminokislotalar tibbiyotda, chorvachilikda, shuningdek oziq-ovqat va mikrobiologiya sanoatida qo'llaniladi. Hozir Aminokislotalardan o'g'it sifatida ham foydalanilmoqda.Barcha oqsillarning asosiy qurish elementlari aminokislotalar ekanligi ko'pdan beri ma'lum bo'lsa ham, to'la aminokislota tarkibi faqat XX asrning 30-yillaridagina batamom belgilanadi.Buning sababi, bir tomondan aminokislatalar hali yahshi o'rganilmagani, oqsil tarkibiga qaysi aminokislotalar kirganligi aniq ma'lum bo'lmaganligi bo'lsa, ikkinchidan, ularning ayrim vakillarini sifat va miqdor analizi usullari hali mukkalmal bo'lmaganligi edi. Bu muammo faqat 40-yillarning boshlarida qog'oz xromotografiyasi usuli qo'llanilishi bilan hal qildi. Tabiatda 300 ga yaqin aminokislotalar uchraydi. Ularning yarmidan ortig'i, umuman oqsil tarkibiga kirmaydi, qolgan yarmining ko'p qismi ham faqat ayrim organizmlarda, ba'zilari alohida peptidlar tarkibida bo'ladi.Hamma organizmlarda oqsillar tarkibiga kiradigan aminokislotalar soni 20 ga teng. Ular proteinogen aminokislotalar deb ataladi. Oqsillarning biologik funksiyasi asosan aminokislotalarning oqsil molekulasidagi o'rni ,ya'ni ularning ketma-ketligi bilan aniqlanadi
Aminopeptid. Kazein, qoramollarning qonidan yoki quruq albumindan olingan aminokislotalar va peptidlar eritmasidir. Organizmda oqsil etishmaganda venaga, tyeri ostiga yoki zond orqali oshqozonga 1,52 l gacha yuboriladi. Flakonlarda 0,25 va 0,5 l dan chiqariladi.
Gidrolizin L-103. Qoramollar qonidagi oqsilni kislotali gidroliz qilib olingan preparat. Avtoklavda 1,2 atm bosimda 30 daqiqa styerillangan gidrolizatning 1 litriga 20 g styerillangan glyukoza eritmasini qoshib, baktyerial filtr orqali suziladi. Suyuqlik aseptik sharoitda ampulalarga yoki flakonlarga 0,25 va 0,5 l dan quyiladi.
Kazein gidrolizati. Kazeinni kislotali gidrolizlab olingan preparati. Tarkibida hamma kerakli aminokislotalar boladi. Ishlatilishi oldingi preparatlarga oxshash.
Fermentlar
Fermentlar - (lot. fermentum — achitqi), enzimlar — hayvon, o'simlik va bakteriyalarning tirik hujayralaridagi oqsilli katalizatorlar. Fermentlar maxsus xususiyatlari va kimyoviy reaksiyalarni tezlashtirishi bilan odatdagi katalizatorlardan farqlanadi. Ular katalizatorlar kabi kimyoviy reaksiyalarning faollanish energiyasini pasaytiradi.
1914-yil rus kimyogari K.G.S. Kirxgof undirilgan arpa donidan olingan ekstrakt ta'sirida kraxmalni qandgacha parchaladi. 1933-yilda fransuz kimyogarlari A. Payen va J. Perso birinchi marta arpa donidan amilaza fermentini ajratib oldilar. 19-asr o'rtalarida mikrobiologiyanint asoschisi L. Paster achish jarayonini tirik mikroorganizmlar (achitqilar) qo'zg'atadi va bu jarayon ularning hayoti bilan bog'liq deb ko'rsatdi. 1897-yilda nemis kimyogari E. Buxner achitqidan spirtli achish jarayonini chaqiruvchi fermentni ajratib oldi.
20-asr boshlariga kelib nemis kimyogari R. Vilshtetter xodimlari bilan Fermentlarni ajratish va tozalashda adsorbsiya usulidan keng foydalandi. 20— 30- yillarda J. Samor, birinchi kristallik ferment (ureaza), so'ngra pepsin va boshqa bir qator proteologik Fermentlarnini kristall shaklida ajratib olgan.20-asrning o'rtalariga kelib, fizikkimyoviy taxlil (asosan, xromotografiya) va oqsil kimyosi usullarining rivojlanishi natijasida qator Fermentlarning birlamchi strukturasi aniqlandi. Masalan, qoramol oshqozon osti bezining ribonukleaza fermentlari to'rtta disulfid bog'i bilan bog'langan 124 aminokislota qoldig'idan iboratligi ko'rsatib berildi. Shundan keyin rentgen struktura taxlili yordamida bir qancha Fermentlarning ikkilamchi va uchlamchi strukturalari aniqlandi. Ko'p Fermentlar to'rtlamchi strukturaga ega ekanligi, ya'ni molekulalari tarkibi va strukturasi jihatidan turlicha bo'lgan bir qancha oqsil subbirliklar (biopolimerlar)dan iboratligi ko'rsatildi.
Fermentlar. barcha oqsillar kabi oddiy va murakkab bo'ladi. Murakkab Fermentlarning molekulalari ikki komponentdan: oqsil (apoferment) va oqsil bo'lmagan — prostetik guruh komponentidan iborat. Prostetik guruh apofermentdan oson ajraladigan hollarda kofaktor yoki koferment deb ataladi. Uglevodlar, nukleotidlar, turli metallarning ionlari va boshqa birikmalar, vitaminlar hamda ularning hosilalari (vitaminlari kofermentlardan iborat 150 dan ortiq fermentlar ma'lum) kofermentlar bo'lishi mumkin. Avitaminoz va gipovitaminozlarda ko'pgina ferment tizimining funksiyasi izdan chiqadi, bu butun organizm normal hayot faoliyatining buzilishiga sabab bo'ladi
Inson amaliy faoliyatida, xom-ashyoni qayta ishlash va oziq-ovqat tayyorlashda har xil fermentativ jarayonlardan foydalanib kelgan. Non yopishda, achitqi zamburug'lardan, O'rta Osiyoda sumalak pishirishda unayotgan bug'doy donidan olingan shiralardan foydalanish kishilarga qadim zamondan ma'lum bo'lgan. Ammo fermentativ jarayonlar faqat XVIII asming ikkinchi yarmidan ilmiy asosda o'rganila boshlandi. 1836- 98 yilda Shvann tomonidan oshqozon shirasi tarkibida go'sht oqsillarini parchalovchi ferment pepsin borligini aniqland . Demak, 1814 yili K.S.Kirxgof unayotgan arpa donidan ajratib olingan shira kraxmalni shakargacha parchalash xususiyatiga ega ekanligini birinchi bo'lib aniqlagan hamda bu kashfiyoti bilan fermentlar haqidagi fanga asos solgan. 1926 yili Samner birinchi bo'lib ureaza fermentini kristall holda ajratib olgan va uni oqsil tabiatga ega ekanligini aniqladi. Hozirgi vaqtda 3000 ga yaqin turli fermentlar aniqlangan va 300 ga yaqini kristall holda ajratib olingan.
1837-yili Payyen va Perso ulami ajratib olgan va termolabilligini aniqlaganlar. Shu yili Berselius fermentlarni anorganik katalizatorlar bilan solishtiradi. M.M. Manaseina, G. Buxner va E. Buxner bu yo'nalishdagi ishlami davom ettiradilar, 1894-yilda 111 Modda almashinuv- Bakterial ning irsiy o'zgarishlari bijg'ish Fiziologik Reaktsiyalar Energiyaninj o'zgarishi kinetikasi Farmakoloj Kor Biosintez Biokimy evolyut! apparat Kataliz Hujayra metaboiizmi Ovqatlanish . Makromolekulalar Membranalar ultrastrukturasi . Fermentlar ahamiyati: Fermentlaming biologiya va tibbiyotdagi o'mi esa E.Fisher fermentlar spetsifikligini «qulf-kalit» nazariyasi asosida isbotlab beradi. XX asming boshlarida I.P. Pavlov oshqozon-ichak yo'lidagi fermentlar nofaol - proferment holatda bo'lishini, tripsinogenni enterokinaza ta'sirida faollanisbini ko'rsatadi va fermentlar faolligini aniqlash nsullarini yaratadi. Mixaelis va Myopsh 1913-yilda fermentlar ta'sir etish mexanizmi va fermentativ reaksiyalar kinetikasini yaratishadi. 1926-yili Samner ureaza fermentini kristall holda oladi va uni oqsil tabiatligini ko'rsatadi. 1957-yili Viland va Pfleyderer fermentlarni molekulyar shakllarda - izofermentlarda bo'lishini isbotlaydilar. 1960-yilda Fillips lizotsimni uchlamchi strukturasini rentgenostruktur tahlil orqali aniqlaydi
Tibbiyotda ferment preparatlari keng miqyosda ishlatiladi. Ular tanada kechadagan barcha jarayonlarda ishtirok etadi. Fermentlar ajralishi buzilganda va ularning tanada kechadigan jarayonlarni boshqaruvi izdan chiqqanda har xil kasalliklar kelib chiqadi. Shuning uchun mutaxassislar oldiga qoyilgan asosiy vazifalardan biri kasallikning kelib chiqishida fermentlarni tutgan ornini va ularning farmakokinetikasi hamda biologik faolligini organishdan iboratdir. Shuning bilan bir qatorda kelajakda fermentlarning olinish usullari, shu jumladan zamonaviy biotexnologiya usullarini ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi.
Qoyilgan masalalarni hal etish tibbiyot sanoati tarmogining mikroorganizmlardan ferment olish usulini rivojlantirishga bogliqdir.
Bizning sanoatimizda 20 dan ortiq, ferment preparatlari ishlab chiqariladi.
Hayvonlardan olinadigan ferment farmakokinetikasi hamda biologik faolligini organishdan iboratdlr. Shuning bilan bir qatorda kelajakda fermentlarning olinish usullari, shu jumladan zamonaviy biotexnologiya usullarini ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi.
Qoyilgan masalalarni xal etish tibbiyot sanoati tarmogining mikroorganizmlardan ferment olish usulini rivojlantirishga bogliqdir.
Yuqorida keltirilgan fermentlardan tashqari chet ellarda ishlab chikariladigan fermentlar panzinorm, festal, lidaza, seredaza va xokazolar ham ishlatiladi. Bizda keyingi yillarda mikroorganizmlardan fermentlar ishlab chiqarishga ahamiyat byerila boshlandi. Chunki xom ashyo sifatida xayvon azolari bilan osib borayotgan sanoatni qondirish ancha mashakkatlidir. Mogor zamburuglaridan olinadigan fermentlarga tyerrilptin misol bolib, u niringli yaralarni, kuyganni va nafas yullarining shamollash kasalliklarini davolashda ishlatiladi. Asparaginaza ichak tayokchasidan olinib, rak kasalligini davolashda, penitsillinaza ayrim mikroorganizm-lardan olingan va penitsillin preparatlariga nnsbatan organizmshshg sezgirligp opiyu ketganda hamda allergiyada ishlatiladi. Oraza fermenti mogor
zamburugidan olinadi. Ovqat xazm qilish faoliyati susaygapda ishlatiladi. Bizda fermentlar ustpda 2.1 dan ortiq ilmiy-tekshirish olib bormoqda.
Chet ellarda ishlab chiqariladigan fermentlar. Sanoat miqyosida fermentlar ishlab chiqarish oxirgi 10 yil ichida tez suratlar bilan rivojlandi. AQSH, Yaponiya, Germaniya, Fransiya, Daniya, Shvetsiya kabi mamlakatlarda sanoat miqyosida zamburuglardan fermentlar ishlab chiqarish yaxshi yulga qoyilgan. Ayniqsa, amilaza, lipaza urekinaza, streptokinaza kabi fermentlar va ular asosida tayyorlanadigan dori turlari keng miqyosda ishlab chiqarilmoqda
Fermentlarning oziga xos kamchiliklarini (haroratga va saqlashga chidamsiz) xisobga olsak, turgunlashtirilgan ferment yaratish fermentologiya sohasida yangi burilish bolib xisoblanishini anglash mumkin.
Turgunlashtirilgan fermentlarning bir necha oziga xos afzalliklari bor: a) katalizator sifatida ishlatilayotganda kerak vaqtda reaksiyani toxtatib, uning qolganini ajratib olish va yana ishlatish mumkin. Hosil bolgan mahsulot fermentdan xoli boladi; b) ularning ishlatilishi jarayonlarni uzluksiz davom ettirish imkokiYatini Yaratadi; v) katalizatorning maqsadga muvofiq ishlatish imqoniyatini byeradi.
Turg'unlashtirish uchun ishlatiladigan yordamchi moddalar. Tibbiyotda turg'unlashtirilgan (immobilizovannbie) preparatlar ishlatish odat tusiga kirib bormoqda. Bu preparatlar dori moddaning fizik va kimyo usulida qattik moddalar (tashuvchi-yordamchi moddalar) bilan boglangan shakli bolib, uzoq muddatga tasir korsatadi. Tashuvchi modda matritsa sifatida suniy va tabiiy yordamchi moddalar ishlatiladi. Turgunlashtirilgan preparatlar toqimalarni qitiqlamaydi, matritsa sifatida ishlatiladigan sopolimyerlar esa zaxarli moddalarni oziga shimib oladi. Bunday dori shaklida fermentlar, garmonlar, mukopolisaxaridlar, tempr ishlab chiqaruvchi dekstranlar va albuminlar, globulinlar, nuklein kislotalar, interferonlar chiqarila boshlandi.
Turgunlashtirilgan ferment olish uchun organiq va anorganiq moddalar ishlatiladi. Ular quyidagi talablarga javob berishi kerak:
kimyoviy va biologik turgunligi yuqori darajada bolishi;
yuqori darajada mustahkam (prochniy) bolishi;
fermentlarga va substratlarga oson aralashadigan bolishi;
dori turi Yaratish uchun qulay bolishi;
oson namlanuvchi (gidrofil) bolishi;
qimmat bolmaslpgi kerak.
Organiq Yordamchi moddalar (tashuvchilar).
Bunday yodamchi moddalar tabiiy va suniy polimerlarga bolinadi. Organiq polimerlarga polisaxaridlar, oqsil moddalari va lipidlar (toqima yogi) kiradi. Suniy yordamchi moddalarga molekulasi tarkibida polimetilen, poliamid va poliefir guruxi bolgan birikmalar kiradi.
Polisaxaridlar. Polisaxaridlar kop ishlatiladigan sellyuloza, dekstran, agaroza va ularning hosilalaridir.Masalan:Pirogeial (PyrogenaJum). Lipopolisaxaridlar sinfiga mansub bolib, mikroorganizmlarning yashash jarayonida hosil boladi. U suvda erimaydigan och kulrang kukuy bolib, izotonik eritmada ampulalarda 1 ml dan chiqariladi. Tayer mahsulot 1 ml da 100-250-500 yoki 1600 MPD (quyonlar haroratini 0,6 ga oshiradigan maksimal pirogen miqdor doza) saqlaydi.
Markaziy va periferik nerv sistemasi kasalliklari asoratini yukotish, chandikdarning sorilishini yaxshilashdi ishlatiladi.
Propermil (Proper-myl) saxaramitset mogorlarning liofillashtirilgan majmuasi bolib, kukun xolida shishacha (flakon) larda chiqariladi. Parishonxotirlikni davolashda krn tomirga yuborish uchun 5% li glyukozadan osilma tayyorlanadi. 1 flakonda 10 mln mogor tuqimasi b
Suniy polimer moddalar. Bu moddalar xilining kopligi fermentlarni turgunlashtirish uchun koproq ishlatish imqoniyatini beradi. Polimer molekulasiga har xil funksional guruhlar kiritish bilan ularning xususiyatlarini keng miqyosda ozgartirish mumkin. Suniy polimer moddalar fermentlar bilan kovalent boglari orqali birikishi, gel va mikrokapsulalar olishda keng ishlatilishi mumkin. Turgunlashtirish maqsadida ishlatiladigan yordamchi moddalar organizmda parchalanib ozlashtirilishi yoki bezarar holda chiqarib yuborilishi kerak. Shu nuqtai nazardan tabiiy polimer moddalarni (dekstran) ishlatish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Turgunlashtirilgan fermentlarning organizmda uzoq vaqt turishi ishlatilgan yordamchi moddalarning molekulyar massasiga va polimerlanish darajasiga bogliq. Masalan, molekulyar massasi 20000 dan katta bolgan polivinilpirrolidon organizmdan chiqib ketolmasdak, toplanib koladi. Bu esa orgavizmni zaxarlashga olib kelishi mumkin. Tabiii birikmalar orasida olimlarni kop qiziqtirgan moddalar lipidlardir. Agar bunda biomembrana sathida yoki uning yonida fermantativ reaksiya ketishini hisobga olsak, lipidlar ishtirokida turgunlashtirilgan fermentlar olish maqsadga muvofiq ekanligini tushunish mumkin. Shuning uchun koproq lipidlar (biomembrana tarkibiy qismi) ishlatilib, fermentlar liposoma (eritrotsitlar soYasi) dori shaklida qollaniladi. Agar fermentlar faqat bir erning ozida kasallikni davolashga moljallangan bolib, boshqa azolarga azolarga tarqalishi lozim bolmasa, u holda polimer bilan birikmasi ishlatiladi. Bu holda organizmga kiritilgan ferment birikmasi malum usullar bilan organizmning kerakli joyida toplanib, uzluksiz ravishda atrofga faol ferment chiqarib turadi. Bunda tana biosuyuqligidagi substratga ferment tasir korsatadigan bolsa, turgunlashtirilgan ferment yopiq sistema holida ishlatiladi. Bu holda metabolizm natijasida hosil bolgan zaharli moddalardan tozalanib kelaYotgan biosuyuqlik yopiq sistemani yuvib otaveradi.
Mikrogovak kremnezem (tarkibida kremniy bolgan birikmalar). Silikagel, goval shisha
bolar qatoriga kiradi. Bolarning afzalligi, mustaxkamligi va kop organiq erituvchilarga befarqligi hamda
mikroorganizmlarga nisbatan turgunligidir.
Bolardan kerakli darajadagi govaklikni olip mumkin. Sanoat miqyosida alyuminiy silikatlari (glinozem) hamda tarkibida titan, sirqonii va boshqa qoshimcha moddalar bolgan govak sopollar ishlatiladi.
Fermentlarni fizik usulda turgunlashtirish. Turgunlashtirilgan fermentlarni suvda yerimaydigan Yordamchi moddalarga shimdirish, gel govaklari ichiga kiritish, fermentlarning reaksiyaga kirishadigan qismini yarim otkazgich parda yordamida ajratib olish, ikki fazali muxitning birida fermentni eritish yoli bilan olish mumkin.
Fermentlarni kimyoviy usulda turgunlashtirish. Buning uchun ferment molekulasiga kimyoviy usulda tasir etib, strukturasida yangi kovalent bog hosil qilinadi. Bu usulda turgunlashtirilgan ferment harorat va pH ozgarishiga chidamli bolib, parchalanib ketmaydi, demak maxsulotni ifloslantirmaydi.
Fermentlarning faolligiga tasir etuvchi omillar. Bolar ikki xil:
1. Fizik.
2. Kimyoviy.
Fizik omilga qizdirish, ota sovutish, ultratovush reaksiya, ikki faza chegarasidagi shimilish (sorbsiYalar) kiradi.Kimyoviy omillarga kislota, ishqor, organiq erituvchilar, sirt faol moddalar, mochevina, kislorod, qaytaruvchi moddalar (metall ionlari) hamda ayrim fermentlar (proteaza yoki proteinkinazalar) kiradi.
Xozirgi vaqtda fermentlar keng kolamda ishlatila yotganligi munosabati bilan ularni kop miqdorda ishlab chiqarish taqozo etiladi. Bu muammo biosintez usulida xal etildi, chunki hamma usullardan oson va kelajagi porlogi shu bolib qoldi. Bizda bu usul birinchi marta 1966 yilda foydalanilgan bolib hozirgi kunga kelib ham o'z ahamiyatini yo'qotmagan hisoblanadi.
Xulosa
Men organopreparatlar haqida juda ko'p kerakli ma'lumotlarni bilib oldim.Ularning rivojlanish tarixi kelib chiqishi.Ularning insoniyat va hayvonat olamiga bo'lgan ta'sirlarini o'rganib oldim.Organopreparatlar qanday olinishi ularning turlarini va kerakli xususiyatlarini o'rganib
oldim.Organopreparatlar olishda katta yoki kichik shoxli qoramol, ot yoki chochqalardan foydalaniladi. Har xil hayvonlarda endokrin bezlarining rivojlanishi va ularning xususiyatlari
turlicha. Masalan, qoylarning qalqonsimon bezi gormonal xossasi boyicha boshqa hayvonlarga nisbatan yuqori. Shuningdek, hayvonlarning yoshi va otish davriga qarab ham bezlarning xossalarida farq boladi. Masalan, yoshi otgan hayvonlarda bezlarning gormonal xususiyatlari yosh havonlarga nisbatan past. SHuning uchun organopreparatlar ishlab chiqarishni togri va toliq tashkil qilishda yuqoridagi fikr va mulohazalarga etibor bermoq zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Maxmudjonova K.S., Shodmonova Sh.N., Shoraximova M.M., Rizaeva N.M. Farmatsevtik texnologiya.-Tafakkur nashriyoti., darslik-Toshkent.-2013 yil.
2. Miralimov M.M., Mamatmusaeva Z.YA., Abdullaeva X.K., Azimova N. Farmatsevtik texnologiya asoslari fanidan amaliy mashgulot uchun oquv qollanma. Ibn Sino.- 2004 yil.
Download 87,85 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish