Toshkent Tibbiyot Akademiyasi
Davolash fakulteti ichki kasalliklar propedevtikasi, kasb kasalliklari, gematologiya va x.d.t., oliy ma’lumotli hamshira fanlari kafedrasi
Ichki kasalliklar propedevtikasi fani
“Tasdiqlayman ”
Toshkent Tibbiyot Akademiyasi
o’quv ishlari bo’yicha prorektor
professor O.R. Teshayev__________________
“____”_________________2010 yil
|
Yagona metodik tizimga asosan tuzilgan amaliy mashg’ulot
uslubiy ishlanmasi III kurs talabalariga mo’ljallangan
№ Upkaning topografik perkurssiyasi:
patologiyada va normada
-
T.T.A. M.U.X. tomonidan tavsiya etilgan
“____”_____________2010 yil
|
2010-2011 o’quv yili
№ 13 Mavzu: Upkaning topografik perkurssiyasi:
patologiyada va normada
1. Mashg’ulot o’tkazish joyi: auditoriya,palatalar, terapiya bo’limi.
2. Mashg’ulotning davomiyligi - 2 soat.
3. Maqsadi va vazifalari.
Talabalarni upkani topografik perkusiyasi xususiyatlari va metodikasi bilan tanishtirish. Upkaning yukorigi, paski chegaralarini va paski chetlarining siljuvchanlik darajasini uzgarish sabablarini aytib berish. Upkani topografik perkusiyasi texnikasini talabalarga urgatish.
Talaba bilish kerak:
-
Perkussiyani umumiy koidalarini
-
Topografik perkussiyani kilishni
-
Upkaning normal chegalarini bilish
-
Topografik chiziklar va kukrak kafasdagi nuktalarini bilish
-
Fiziologik perkutor ovoz uzgarishini mumkin bulgan kukrak kafas soxalarini bilish
Talaba kila olish kerak:
-
Turli orgonlarni tukilatganda perkutor tovushlarning xar-xilligini ajratish
-
Upkaning yukorgi uchini balandligini aniklash
-
Krinig maydoni kengligini aniklash
-
Upkaning pastgi chetlarini siljuvchanligini aniklash
Pekusiya kilingan najilarga xulosa kilish
4. Motivasiya.
Nafas organlari kasaliklari bulgan bemorlarda topografik perkussiyani tugri kilishni bilish upkadagi zararlangan uchokni xarakterida va lokalizasiyasini anik bilishga va tez tugri diagnoz kuyishga imkon beradi.
5. Fanlararo bogliqlik.
Vertikal integracia
Gorizontal integracia
6. Darsning mazmuni.
6.1 Nazariy qism
Amaliy ish utkazishdan oldin ukituvchi talabalarni utilayotgan mavzu
buyicha bilimlarini baxolashi kerak. Buni xal kilishda arfanaviy didaktik
shakllar (savol va javob) yoki pedagogik texnologik interaktiv uyinlardan
foydalaniladi. Savollar ma'lum kiyinchilik darajasiga ega bulishi kerak.
Surashni kiyinrok savollardan boshlash kerak. Masalan:
-Ung upka yukorgi kismidagi perkutor tovushning uzgarishi nima bilan
xarakterlanadi?
-Upka tukimasi ustida normada timpanik tovush eshitiladimi?
Agar bazali bilimlar etarli bulmasa kiskacha mavzu tushuntiriladi.Bunda
kiyinchilik darajasi past bulgan savollardan foydalaniladi.
Masalan: -Soglom upkada kanday perkutor tovush aniklanadi?
-Upka emfizemasida kanday tovush aniklanadi?
Iul yulakay mashgulotga tayyor( kuchli) talabalar va bilimi pastrok (kuchsiz)
talabalar aniklanadi. Bu esa ularni intiroktiv uyin uynashga guruxlarga
bulishda kul keladi. Kuchli kuchsiz talaba kuchlidan kuchsiz talabaga karshi.
«Galereya buyicha tur» interaktiv usul yordamida surov utkaziladi. Karshi
guruxga bitta savol beriladi. Xar bir gurux 10 dakika mobaynida shu
savolga uzini muxokamasini beradi va narigi gurux bilan almashadi.
Keyingi gurux narigi bergan javobni asoslay olishi kerak. Agar javob
tulik bulmasa uzlarini variantlarini aytishi kerak. Oxirida tugri javob
aytgan gurux yukori ballga ega buladi.
Topografikperkussiya maksadi va ushkazish koidalarl
Upka topokrafik perkussiyasi upka chegaralari va upka ekursiyasini aniklash
maksadida kilinadi. Upka chegaralarini aniklashda kuyidagi koidalarga
amal kilish kerak:
-
Barmok-plessimetr aniklanayotgan chegaralarga parallel joylashishi.
-
Perkussiya kilish upka perkutor tovushidat bugik tovush yunalishida kilinadi.
-
Upka chegaralarini aniklashda urtacha kuchdan foydalaniladi.
4. Upka chegarasini belgilashda anik tovush soxasiga barmok kirrasiga
belgi kuyiladi.
Upkaning yukorgi uchini joylashish balandligini aniklash. Patpologiyadagi uzgarishlar. Oldingi tomondan upka yukorgi uchini joylashishi balandligini aniklash. Barmok plessimetr umrov suyagiga parallel ravishda umrov usti chukurchasiga kuyiladi va buyin tomonga perkussiya kilib boriladi. Perkutor tovush uzgarganda barmok kirrasiga yani anik upka tovushi soxasiga belgi kuyiladi. Upkaning oldingi yukorgi chegarasi umrov suyagidan 3-4 sm yukorida buladi. Upkaning orka tomonda aniklash uchun barmok plessimetrini kurak usey chukurchasi ni urtasiga kuyib, VII buyin umurtkasining kusimon usimtasidan 3-4 sm lateral soxaga karab perkussiya kilinadi. Soglom odamda shu chegara shu umurtka usimtasiga tugri keladi. Upka yukorgi chegarasini kattalashishi Krenig maydoni kengayishiga boglik xolda bulib, upka emfizemasida kuzatiladi. Upkani yukorgi chegarasinig pastda joylashishi va Krening maydonining torayishi upkaning biriktiruvchi tukimali bujmayishi rezeksiya yoki sil va pnevmoniyada yalligdanish infiktrati xisobiga buladi. Krenig maydoni kengligini aniklash. Patologiyada uzgarshilari. Krenig maydoni uzida anik upka tovushini saklaydi.(upkani yukori uchida). Maydon kengligi m.trapeziusHH oldingi kirrasida aniklanadi va urtacha 5-6 smga teng, lekin Zsmdan 8smgacha bulishi mumkin.Upkaning yukorgi uchi lengligini aniklashda urtacha kuchli perkussiyadan foydalaniladi.bunda barmok plessimetr trapesiyasimon muskul urtasida uning oldingi kirrasiga perpendikulyar kuyiladi va avval medial keyin lateralga karab bugik ovozgacha perkussiya kilinadi.anik upka tovushi bor bulgan nuktalar orasi ya'ni Krenig maydoni kengligining uzgarishi upkaning yukorgi uchi joylashishini uzgarishi bilan birga kuzatiladi. Upkaning pastki chegaralarini aniklash.patologiyadauzgarishlari. Ung upkani pastki chegarasi linia paraseternaliz keyin linia medioclavikularis aniklanadi. Chapda esa bu chiziklar buyicha perkussiya kilinmaydi chunki u erda yurak joylashgan. Keyin ikkala tomonda xam perkussiya, oldingi, urta va orka kultik osti chiziklari keyin, kurak va umurtka chiziklari buylab perkussiya kilinadi. Chap upkaning pastki chegarasi 3 ta kultik chiziklari va kurak umurtka oldi chiziklari buylab aniklanadi, chunki oldingi tomonda yurak joylashganyu Barmok plessimetr kovurgalar orasigs kuyiladi va bir xil zarbalar bilan kilinadi. Kukrak kafasi perkussiyasi oldingi va yuzada II va III kovurga soxasida( tekshiriluvchi. gorizontal va vertikal xolatda) yonbosh soxasida kultik ostini (tekshiriluvchi xolati bemor utirgan yoki turgan xolatda kulini yukoriga kutarib boshini orkasiga kuyadi) orka yuzaga VII kovurga oraligiga yoki kurak suyagi kirrasidan pastga karab kilinadi. Chap upkaning pastki chegarasi oraligi va urta kultik osti liniyasi buyicha upka tovushidan tempanik tovushga utguncha aniklanadi. Buning sababi chap upkaning pastki chegarasi diagfragmadan, talok, me'da tubiga timpanik ovoz chikaruvchi organlarga (prostranstva troubega) tegib turadi.
Normostenik upkaning pastki chegaralari kuyidagicha joylashgan.
Chiziklar Ung upka Chap upka
L.parelsternalis
|
V kovurgalar aro
|
|
L. medioclaviculunaris
|
VI kovurga
|
i
|
L. axillaries antiriyo z
|
VII
|
VII
|
L. axillaries media
|
VIII
|
VIII
|
L.axillaril pastirios
|
IX
|
IX
|
L.scapularis
|
X
|
X
|
L.paravertebularis
|
X kukrak umurtkasi
|
va uning uksimon usimtasi
|
Bu joylashuv organizm konstusion xususiyatlariga boglik ravishda uzgaradi.Asteniklarda upkaning pastki chegaralari normosteniklarga nisbatan pastda joylashadi,gipersteniklarda esa yukorida buladi.
Ayollarda xomiladorlikning oxirgi oylarida upkaning pastki chegaralari
vaktinchalik yukoriga kutariladi. Upkaning pastki chegaralari joylashishi
turli patologik xolatlarda upka plevra diafragma korin bushligi
organlari patologiyalarida uzgaradi. Bu uzgarishlar aralash,bir tomonlama
va illi tomonlama bulishi mumkin.Ikki tomonlama upka chegaralarining
pastga tushishi utkir (bronxial astma xurujida) yoki surunkali (upka
emfizemasi) upka kengayishida,korin muskullari birdan bushashishi va
korin bushligi organlarining tushishi (splannoptoz)kuzatiladi. Bir
tomonlama upka pastki chegaralarining pastga tushishi
vikar(urindosh,kompensator)emfizemada kuzatiladi.Bu xolat bir upkaning
ekssudativ plevrit, gidrotoraks ,pnevmotoraks, diafragmaning bir
tomonlama paralichi xisobiga nafas aktida katnashmasa kuzatiladi.
Yukorgi upka chegaralarining aralashishi odatda bir tomonlama buladi va
"Upkada biriktiruvchi tukima usishi xisobiga uni
bujmayishi(pnevmoskleroz) 2.Pastki bronxninig usma Bilan yopilib kolishi
doim upkaning atelektaziga sabab buladi.Z.Pleara bushligiga suyukliik yoki xavo
tuplanishi bu upkaning yukori ildiziga kura median tomonga siljiydi. 4Jigarni
tezda kattalashishi(rak,exinokokk) kuzatiladi.Ikki tomonlama upka pastki
chegaralarining kutarilishi korin bushligiga suv yigilganda(assit)yoki xavo tuplanishi
(me"da va 12 barmokli ichak yarasida)va meteorizmda kuzatiladi.
Upkaning pastki kirrasi siljuvchanligini aniklash. *
Upka pastki kirrasi ekskursiyasi rov, kurak, urta kultik osti chiziklari buyicha kuyidagicha aniklanadi. Tinch nafas olganda upkaning pastki chegaralari aniklanadi va belgilanadi. Keyin bemordan chukur nafas olib ushlab turiladi vat ezda perkussiya kilib upkaning pastki chegaralari aniklanadi va belgilanadi. Xuddi shu chukur rafas chikarganda xam kilinadi. Normada upkaning pastki kirrasi ekskursiyasi chukur nafas olganda 4smga chukur nafas chikarganda xam 4smga teng (urta umrov chizigi buyicha).
Upka pastki siljuvchanligi aktivligining kamayishi yalliglanishli infiftrasiyada yoki upka dimlanishida,upka emfizemasida,plevra bushligigi massiv xolda suyuklik yigilishi va plevra varaklarining obliterasiyasida kuzatiladi.
Upka topografiyasi natijalari integrasiyasi. Pastki chegaraning tushishi: 1 .Diafragmaning past joylashishi 2.Upka emfizemasi
Pastki chegara kutarilishi: 1 .Diafragmaning yukorida joylashishi 2.Upka pastki bulaklarining bujmayishi.chandiklanishi
Yukorgi chegaraning tushishi l.Silda upka yukorgi bulaklarining bujmayishi Yukorgi chegaralarning kutarilishi 1 .Upka emfizemasi.
6.2.Analitik qism.
Vaziyatli masalalar:
1. Ung upkaning pastki chegarasi kaysi tomonga uzgaradi:
-
tush oldi chizigi 6 kovurgalar aro B) urta umrov 7 kovurga
-
oldingi kultik osti 8 kovurga G) urta kultik osti 9 kovurga
D) kurak chizigi 11 kovurga
E) umurtka oldi chizigi 12 kukrak umurtkasining uksimon usimtasi
2. Chap upkaning pastki chegarasi kaysi tomonga uzgaradi:
A) tush oldi chizigi 4 kovurga
B) urta umrov 5 kovurga
B) oldingi kultik osti 6 kovurga G) urta kultik osti 7 kovurga
D) orka kultik osti 8 kovurga
E) kurak chizigi 9 kovurga
J) umutka oldi chizigi 10 kukrak umurtkasining uksimon usimtasi
TESTLAR
Topografik perku ssiyada aniklanadi:
-
upka tukimasi xavosi
-
upkaning yukorgi chegarasi B) upkaning pastki chegarasi V) kukrak kafasi elastikligi
D) pastki chegara siljuvchanligi
2. Pastki chegara siljuvchanligi aniklanadi:
-
oldingi kultik osti chizigi B) urta kultik osti chizigi
-
kurak chizigi
G) orka kultik osti chizigi D) urta umrov chizigi Z.Normada upka ekskursiyasi teng:
A) 6-8 sm
B) 8-10
sm
B)7-9
sm G) 8-
9 sm D)
7-8 sm
4.Upka uchi kengligini aniklashda kanday perkussiyadan foydalaniladi:
A) past
В) neporedstvennuyu
V)baland
G)urta
D) ixtiyoriy
5.01dindan upkaning yukorgi chegarasi:
-
umrovdan 3-4 sm yukori
-
1-kovurgadan 3-4 sm yukori B) umrovdan 4-5 sm yukori
G) umrovdan 2-3 sm yukori
D) 1 -kovurgadan 4-5 sm yukori b.Orkadan
upkaning yukorgi chegarasi
-
7-buyin umurtkasining uksimon usimtasida B) 1 -kukrakumurtkasida
-
1-kukrak va 7-buyin umurtkasi orasida G) 6-buyin umurtkasida
D)tugrijavobyuk
7.Upkaning pastki kirrasi maksimal siljuvchanligi:
-
urta kultik osti chizigi B) urta umrov chizigi
-
orka kultik osti chizigi G) umurtka oldi chizigi
D) kurak chizigi
8.Krenig maydoni:
A)5-6smB)
6-7 sm
B)8-10sm
G)7-9smD)
7-8 sm
9.Upka pastki chegaralarini ikki tomonlama tushishi:
-
upka emfizemasi B) upka bujmayishida
-
xomiladorlikda G) as sit
D) atelektaz
10 Upka pastki chegaralarini bir tomonlama tushishi A)plevritB) meteorizm B) upka emfizemasi G)splanxnoptoz D)assit
6.3 Amaliy qism.
Darsning bu kismi amaliy kunikmalarga bagishlangan. Kadamma-kadam upkaning perkussiyasini urganiladi. Ukituvchi talaba-volonterda perkussiya usullarini kursatadi, va tashxis kuyishda bu usullarni axamiyatini etib utadi.
Keyin talabalar kichik guruxlarga bulinib bir birida paypaslashni va tukilatishni urganishadi. Ogirida bulimda ukituvchi bilan birgalikda bemorlarni kurasiya kilinadi.
TOPOGRAFIK PERKUSSIYA
Maksad: upak chegaralarini va patologik asoratlarni aniklash
Kursatma: barcha uchun shart
Maxsus moslamalar zarur emas.
№
|
Kadamni bajarish
|
Bajaril
madi (0 ballov)
|
Tulik
tugri
bajaril
gan
|
1
|
Barmok-plessimetr upka chegarasiga parallel joylashtiriladi. Anik upka tovushidan bugik tovushga karab perkussiya kilinadi
|
0
|
10
|
2
|
Upka chukkisini oldi tomondan aniklash uchun plessimetr-barmok umrov usti chukurchasiga joylashadi
|
0
|
3
|
3
|
Yukoriga va bugiklashgan tovush eshitulguncha perkussiya kilinadi. Anik upka tovush tomonidan belgi kuyiladi
|
0
|
5
|
4
|
Normada old tomondan upka uchi 3-4smga teng
|
0
|
3
|
5
|
Orka upka uchini aniklash uchun vrach kuli en boshga tushirilgan va boshi egilgan xolidagi bemor orkasida buladi.
|
0
|
1
|
6
|
Barmok-plessimetr kurak usti chukurchasiga paralell xolda kuyiladi.
|
0
|
3
|
7
|
Asta-sekin bugik tovush kelguncha yukoriga karab tukillatib boriladi.
|
0
|
5
|
8
|
Meerda upkaning orka
|
0
|
FT
|
|
uchlari 7 -buyin umurtkasi kirrasiga tugri keladi.
|
|
|
9
|
Krening maydoni aniklash uchun vrach bemor orkasida turadi.
|
0
|
1
|
1 0
|
Barmok-plessimetr trapesiyasimon mushak yukori kirrasining markaziga kuyiladi.
|
0
|
3
|
1 1
|
Avval medial" tomonga bugik tovush kelguncha tukillatib boriladi.
|
0
|
5
|
12
|
Sungra lateral" tomonga bugik tovush kelguncha tukillatadi.
|
0
|
5
|
1 3
|
Nuktalar oraligi xisoblanadi, normada 5-8 smga teng.
|
0
|
2
|
14
|
Upkaning pastki chegaralari aniklash uchun kovurgalar oraligi buylab perkussiya kilinadi. Perkussiya yukoridan pastga bugik tovush xosil bulguncha olib boriladi.Avval ung upka chegarasi aniklanadi
|
0
|
3
|
15
|
L. parasternalis -5 kovurga oraligi
|
0
|
5
|
1 6
|
L.Medioclavicularis buyicha 6 kovurga
|
0
|
5
|
17
|
En tomon perkussiyasi vaktida bemorning kullari bosh orkasida bulishi kerak
|
0
|
1
|
1 8
|
L. Axillaris anterior- 7 kovurga
|
0
|
5
|
1 9
|
L. Axillaris media -8 kovurga
|
0
|
5
|
2 0
|
L. Axillaris posterior -9 kovurga
|
0
|
5
|
2 1
|
L.scapularis-10 kovurga
|
0
|
5
|
22
|
L. parasternalis 9 kukrak umurtkasiningkirrasi buyicha
|
0
|
5
|
2 3
|
Upkaning chap chegarasini aniklashda axillaris anterior chizigidan boshlaymiz.
|
0
|
5
|
|
|
|
|
2 4
|
Upkaning chegaralarining xarakatchanligining ung upkada (media clavicularis,scapularis,axil media) buyicha aniklanadi.
|
0
|
5
|
2 5
|
Barmok-plessimetr malum bir chegaraga kuyiladi
|
0
|
3
|
2 6
|
Sungra maksimal nafas oldiriladi va ushlab turiladi.
|
0
|
3
|
2 7
|
Barmok plessimetr pastga bugik tovush kelguncha suriladi va anik tomondan belgi kuyiladi
|
0
|
3
|
2 8
|
Bemor maksimal nafas chikariladi va ushlab turiladi
|
0
|
2
|
2 9
|
Sunga ular oraligi ulchaniladi.
|
0
|
1
|
|
JAMI
|
|
100
|
7. Malaka, ko’nikma va bilimni tekshirish usullari.
Interaktiv usul:
8. Joriy nazoratni baxolash mezoni
№
|
O’zlashtirish (%)va ballarda
|
Baho
|
Talabaning bilim darajasi
|
1.
|
86-100
|
A’lo «5»
|
|
2.
|
71-85
|
Yaxshi «4»
|
|
3.
|
55-70
|
Qoniqarli «3»
|
|
4.
|
0- 54
|
Qoniqarsiz «2»
|
|
9. Joriy nazoratni baxolash mezoni
|
Mashgulot bosqichlari
|
Mashgulot ko’rinishi
|
Davomiyligi
|
1.
|
O’qituvchining kirish so’zi
|
|
5 min
|
2.
|
Mavzuning o’rgatilishi
slaydlar va o’yinlar bilan. Talabalar bilimini baxolash
|
Surov va tushuntirish
|
25 min
|
3.
|
Mavzu yakuni
|
|
5 min
|
4.
|
O’qituvchi amaliy mashgulotlarni ko’rsatib, usullarini urgatishi. Bu usullarni talabalar o’zlarida,keyin esa bemorlarda o’rganishadi.
|
Talabalar,valantyorlar, kasallik tarixi, analizlar, UTT, rentgen sur’at
|
25 min
|
5.
|
Amaliy va nazariy ko’nikmalarni o’zlashtirshni baxolash va guruxning baxosini e’lon qilish.
|
Ogzaki surov,
testlar, vaziyatli
masalalar,
diskussiya.
|
20 min
|
6.
|
|
|
10 min
|
10. Tekshiruv savollari.
A) Topografik chiziklarni etib uting.
В) Perkussiyaning umumiy koidalari.
V) Topografik perkussiyani utkazish. G) Krening maydonlami aniklash normada va patologiyada.
D) Upkaning past chegalarning chap va ung tomonda aniklash.
E) Upkaning pastki chegaralami ikkitomonlama kutarilishi kachon
kuzatiladi
K) Upkaning pastki chegaralami ikkitomonlama pastga siljishi kachon kuzatiladi
11.Foydalanilgan adabiyotlar:
Asosiy:
-
«Propedevtika vnutrennix bolezney» V.X.Vasilenko, A.L. Grebenev, Moskva, 1989.
-
«Propedevtika vnutrennix bolezney» M.V. Muxin, V.A. Moiseev, Moskva, 2002.
-
«Propedevtika vnutrennix bolezney» V.T.Ivashkin, V.K. Sultanov, S-Peterburg, 2000.
-
«Propedevtika vnutrennix bolezney» A.A. Grebenev, Moskva, 2001.
-
«Ichki kasalliklar propedevtikasi» E.Y.Kosimov va b., Toshkent, 1996.
Kushimcha:
-
«Rukovodstvo к prakticheskim zanyatiyam po propedevtike vnutrennix bolezney» O.G.Dovgyallo, Minsk, 1989.
-
«Vnutrennie bolezni. Kaspoznavanie.Semiotika. Diagnostika" A.L.Shishkin, S-Peterburg, 2000.
Do'stlaringiz bilan baham: |