Ichki kasalliklar propedevtikasi fani

Toshkent Tibbiyot Akademiyasi

Davolash fakulteti ichki kasalliklar propedevtikasi, kasb kasalliklari, gematologiya va x.d.t., oliy ma’lumotli hamshira fanlari kafedrasi

Ichki kasalliklar propedevtikasi fani

“Tasdiqlayman ” Toshkent Tibbiyot Akademiyasi o’quv ishlari bo’yicha prorektor professor O.R. Teshayev__________________ “____”_________________2010 yil

Yagona metodik tizimga asosan tuzilgan amaliy mashg’ulot

uslubiy ishlanmasi III kurs talabalariga mo’ljallangan

№ 32 Mavzu: Pulsni tekshirish. Sog’lom odamda va yurak qon tomir potalogiyasida pulsni ta’siri

T.T.A. M.U.X. tomonidan tavsiya etilgan “____”_____________2010 yil

2010-2011 o’quv yili

№ 32 Mavzu: Pulsni tekshirish. Sog’lom odamda va yurak qon tomir potalogiyasida pulsni ta’siri

1. Mashg’ulot o’tkazish joyi: auditoriya,palatalar, kardiologik bo’lim.

2. Mashg’ulotning davomiyligi - 2 soat.

3. Maqsadi va vazifalari.

• 
  Puls va vming xususiyatlari haqida so'zlash;
  
• 
  Arterial bosim, gipertoniya va gipotoniya haqida tushuncha berish;
  

• 
  Talabalarni arterial bosimni o'lchash metodlari bilan tanishtirish, pulsni
  tekshirish va arterial bosimni o'lchash metodikasini o'rgatish;
  

• 
  Talabalar bilan pulsning asosiy xususiyatlarini muhokama qilish;
  

• 
  Bilak, uyqu, yelka, panja, son, boldir arteriyalarida va tovon arteriylarida pulsni
  o'lchashni ko'rsatish.
  

• 
  Pulsni asosiy xususiyatlarini aniqlashni o'rgatish;
  
• 
  Arterial bosimni o'lchashni o'rgatish.
  

4. Motivasiya.

har bir talaba puls aniqlashni va uning xususiyatiarini bilish lozim. Shu

bilan birga arterial bosimni o'lchashni bosqichma bosqich bilishi kerak. Turli patologik
holatlarda qandaydir miqdorda puls o'zgaradi (taxikardiya, bradikardiya, aritmiya).

5. Fanlararo bogliqlik.

Vertikal integracia

Gorizontal integracia

Quyidagi fanlar bilan integrassiya qilinadi:

1. 
   Vertikal boyicha
   

A) Normal anatomiya

B) Normal fiziologiya

2. Gorizontal boyicha:

A) Patologik fiziologiya

Normal anatomiya

Yurak konussimon bo’lib, to’rtta kameradan iborat. O’ng va chap qorinchalar nasos funksiyasini bajaruvchi asosiy kameralar bo’lib xisoblanadi. Devori nisbatan yupqa bo’lgan bo’lmachalar qonni qorinchalarga yo’naltirib berish funksiyasini bajaradi. Yurak cho’qqisini chap qorinchaning oxiri xosil qiladi, u pastga, oldinga va chapga yo’nalgan bo’ladi. Asosini esa bo’lmachar hosil qiladi, ayniqsa chap bo’lmacha ko’proq qatnashadi.

Yurak a’zo sifatida uch qavatdan tashkil topgan: Endokard-biriktiruvchi to’qimadan tashkil topgan eng ichki qavat. Miokard-yurakning muskulli qavati. Perikard –tashqi serozli qobiq

Miokard ko’ndalang targ’il yurak muskullaridan tashkil topgan bo’lib, funksiyalariga xos bir qator o’ziga xos xususiyatlarga ega, ularga quyidagilar kiradi:-Yurak muskullarini qalinligi turli bo’limlarida turlicha, masalan: chap qorincha devori o’ng qorincha devoridan qalinroqdir.

-Bo’lmacha muskullari qorincha muskullaridan alohidalashgan.-Qorincha va bo’lmachalar umumiy mushak plastlariga ega.-Venalar quyiladigan qismlarida sfinkterlar jo’ylashgan

-Miokardda ikki tipli morfofunksional mushak tolalarining mavjudligi.Yurak muskullarini mikroskopik ko’rinishi skelet muskullarini eslatadi, unda aniq ko’ndalang targ’illik va sarkomer tuzulishini ko’rish mumkin.

Ikki tipdagi yurak tolalari ajratiladi:

1)Tipik tolalar-ishchi miokardga tegishli

2)Notipik tolalar-o’tkazish tizimiga tegishli

Yurak qonni xaydaganda ketma-ket: bo’shashish (diastola) va qisqarish (sistola) kabi xarakatlar amalga oshadi, bu jarayonlar davomida yurak kameralari qonga to’ladi va arteriyalarga haydaladi.

6. Darsning mazmuni.

6.1 Nazariy qism

Puls tushunchasi va aniqlash metodikasi.

Puls -bu arteriya devorining ritmik tebranishi, yurakdan arterial sistemaga qon
chiqishi, sistola va diastola davrida undagi bosimning o'zgarishi. Puls to'lqinining
tarqalishi arteriya devori elastikligining cho'ziluvchanlik va qayta joyiga tushish

qobiliyatiga bog'liq. Puls to'lqinining tarqalish tezligi 1 daqiqada 4 dan 13 m gacha.

Ya'ni qonoqish tezligidan ancha katta. Hatto yirik arteriyalarda ham qon oqish tezligi 1
daqiqada 0,5 m dan oshmaydi.

Tomirlarni tekshirayotganda pulsning kuchayishiga yoki uning bo'lishi kerak

bo'lmagan sohalarda paydo bo'lishiga, venalaming kengayishiga, ateroskierozda
visochniy arteriyaning paydo bo'lishiga e'tibor berish kerak.

Periferik arteriyalami palpatsiya qilish pvils aniqlashnrng asosiy metodi

hisoblanadi. Puls bilak, visochniy, uyqu, boldir, panja, mushakosti arteriyalari va tovon
arteriyalarida aniqlanadi. Qoida bo'pcha, asosan, puls bilak arteriyasida aniqlashdan
boshlanadi. Chunki u yuza joylashgan, teriostiga bevosita, bilak suyagining o'simtasi
orasida va ichki bilak mushaklarida yaxshi seziladi.
Bilak arteriyasida pulsni aniqlash quyidagi bosqich metodika bo'yicha o'tkaziladi:

1. 
   Xona va vrach qo'li illiq bo'lishi kerak.
   
2. 
   Ikkala qo'lning yelka oidi sohasi yalang'och bo'lishi lozim.
   
3. 
   Pulsni aniqlaish bir vaqtda ikki qo'lda o'tkaziladi.
   
4. 
   Tekshiriluvchining panjasi o'ng qo'l bilan bilak-kaft bo'g'imidan ushaladi.
   
5. 
   Bilak arteriyasi topilib, 2-4 barmoqlar bilan shu yerdagi suyaklar siqiladi.
   
6. 
   Ikkala arteriyadagi pulsning bir xilligi aniqlanadi.
   
7. 
   Keyin bir qo'lda puls aniqlashga o'tiladi.
   
8. 
   Puls ritmi topiladi.
   
9. 
   1 daqiqadagi puls chastotasi topiladi.
   
10. 
    Puls qo'shilishi aniqlanadi.
    
11. 
    Puls tarangligi aniqlanadi.
    
12. 
    Puls kattaligi aniqlanadi.
    
13. 
    Puls formasi aniqlanadi.
    
14. 
    Puls defitsiti aniqlanadi.
    

Puls to'мqini barmoq ostмda arteriyalaming kengayishi hisobiga seziladi. Arteriya
palpatsiyalanganda puls aniqlashdan tashqari tornir devorining holati baholanadi.
Hьning uchun chap qo'lning 2 va 3-barmog'i bilan o'ng qo'lning tekshirilayotgan
joyidagi arteriya qattiqroq bosiladi. Tornir pulsatsiyasi tugagandan keyin o'ng
qo'lning barmoq ostidagi arteriyani siypalash boshlanadi. Normada arteriya
ingichka elastic trubka kabi seziladi. Ba'zi bir kasalliklarda (ateroskleroz) arteriyalar

o'zgaradi, devorlari zichlashadi. Ma'lum darajadagi kalsiy tuzlarining arteriya

devorida yig'ilishi hisobiga qattiq.
Arterial pulsning xususiyatlari.
Pvdsni tekshirishda uning quyidagi parametrlari aniqlanadi:

• 
  Simmetrikligi (ikkala qo'ldagi puls zarbasining mosligi). O'ng va chapdagi
  pulslaming mos kelmasligi pul. differens deyiladi.
  
• 
  Ritmikьgi (bir meyordagi puls to'lqinining uzatilishi-pul.regvilaris). yurak
  ritmining buzilishi hisobiga puls to'lqini tarqalish vaqti orasidagi farq
  turlicha bo'ladi va puls noritmik bo'ladi-pul.irregularis.
  

Ekstrasistoliya -alohida puls to'lqinining qo'shilib qolishi.

Mersatel aritmiya -bu o'tayotgan puls to'lqinining orasidagi vaqt farqi

turlicha bo'lishi.

• Puls chastotasi (1daqiqadagi puls zeirbasining soni). Normada puls chastotasi

60-80. Yurak qisqarish sonining oshishi (taxikardiya) 1 daqiqadagi puls to'lqini
sonini oshishiga olib keladi, qismli puls hosil bo'ladi (pul.frequens); yurak
ritmining pasayishi (bradikardiya) pulsning kamayishiga olib keladi (pul.rarus). 1
daqiqada hisoblangan yurak qisqarishlar soni va puls to'lqini soni orasidagi farq
puls deсtsiti deb ataladi. Pulsning o'zi esa ba'zi bir 3airak ritmi buzьish
kasalliklarida vujudga keladigan defitsit (pul.deficiens) hisoblanadi.

• 
  Puls tarangligi (arteriya devorlariga bosim ta'sir etganda qo'llaniladigan kuch
  bilan o'lchanadi). Bosim qanchalik katta bo'lsa, shimchalik arteriyani bosish qi)бn
  bo'ladi -bimday puls tarang puls yoki qattiq puls (pul.durus) deyiladi. Past
  bosimda arteriya oson bosiladi -bunga yumshoq puls (pul.mollis) deyiladi.
  
• 
  Pulsning to'lishi (puls to'lqinini hosil qiladigan qon miqdori bilan aniqlanadi va
  yurakiщng sistolik hajmiga bog'liq). Normadagi zarba hosil qiluvdь qon hajmi va
  arteriyalami yetarli darajada qonga to'lishi hisobiga to'liq puls (pul.plenus)
  bo'ladi. Qon aylaiьshini buzilishida, qon yo'qotishda puls to'lishi kamayadi -
  bimday puls quruq puls (pul.vacuus) deyiladi.
  
• 
  Puls yirikligi (kattaligi) (to'lish va taranglashish xususiyatlarini qo'shilishi).
  Zarba qon hajmining kattalashishi, arteriyadagi yuqori tebranishdagi bosim, shu
  bilan birga arteriya devoriixing tonusining tushishi puls to'lqini yirikligi o'sadi.
  Btmga katta puls (pul. Magniis) yoki yuqori puls (pul.altus) deyiladi. Aorta
  klapanlari yetishmovchiligida, tireotoksikozda, lixoradkada kuzatiladi.
  

Zarba hajmining kamayishi, tebranish amplitudasining kichikligi, sistola va diastole
bosimi, arteriya devori tonusining oshishi piils to'lqini yirikligining kamajdshiga olib
keladi -puls kichik bo'ladi (pul.parvus). chap venoz bo'linmada, taxikardiyada, o'tkir
yurak yetishmovchiligida kuzatiladi. Ba'zida shok holatida, o'tkir yiurak
yetishmovchiligida, massiv qon yo'qotishda puls to'lqini yirikligi shunchalik
pasayadiki, natijada zo'rg'a aniqlanadi- btmga ipsimon puls deyiladi (pul.filiformis).

• Puls shakli sмstola va diastole davridagi arterial sistemadagi bosimning

o'zgarish tezligiga bog'liq. Agar aortadagi sistola vaqtida qancha ko'p qon
chiqsa va iming bosimi tez oshsa, diastolada ham shvmcha tez tushadi,
bunda arteriya devorining tez kengayishi va pasayishi kuzatiladi. Bunday
puls tezlashgan pvils (pidxeler). Tezlashgan puls aorta klapanlari
yetishmovchiligi natijasida kelib chiqadi. Buning natijasida darvozada qon
zarba miqdori oshishi va sistolik bosim oshishi, diastolada qonning chap
qorinchaga qaytishi hisobiga bosim tezda tushishi kuzatiladi. Bunda puls
tez va yuqori (PuLceler et altus) bo'ladi. Sekin puls (Pul.tardus) arterial
sistemadagi bosimning sekin oshishi bilan va yurak tsikli davomidagi
past tebranishi bila bog'liq. Aorta uchlarining torayishi chap qorinchadan
qon haydalishining qiyinlashishiga olib keladi va ortadagi bosim sekin-
asta oshadi. Bu yerda puls sekin va kichik (pul.tardus et parvus) bo'ladi.
Arterial bosim haqida tushuncha

Arterial bosim (AB) -bu arteriya devoriga qon yuboradigan bosim. Sistolik AB, diastolic

va puls AB farq qilinadi.

Sistolik AB -bu chap qorindianing sistola davrida hosil bo'ladigan arterial sistemadagi

maksimal bosim. Bu asosan yurak zarba miqdoriga va aorta va yirik arteriya
elastikligiga bog'liq.

Diastolic AB -bu yurak diastolasi vaqtidagi arteriyadagi eng kam bosim. Bu, ko'pincha,

periferik arteriola tonusining kattaligi bilan aniqlanadi.
Puls AB -bu sistolik va diastolic AB o'rtasidagi farq.

Arterial bosim normal holda 100/60 dan 140/90 mm sim.ust.gacha bo'ladi. Sistola

fazasidagi bosim diastolanikidan yuqori.

Arterial bosimni o'lchash.

Arterial bosim N.S.Korotkovning auskultativ metodi bilan oTchanadi. ABni texnik

o'lchash rtut yoki prujinali sfigmomanometr yordamida o'tkaziladi. Asosan bu usui
yelka arteriyasi ABni o'lchashda ishlatiladi.
ABni o'lchash quyidagi metodika bo'yicha o'tkaziladi:

1. 
   Xona va vrach qo'li illiq bo'lishi kerak.
   

1. 
   O'lchash bemor orqa tomoni bilan yotganda yoki 10-15 daqiqa dam olib o'tirgan
   holda o'tkaziladi.
   

2. 
   Bemor tinch holda o'tirgan yoki yotgan bo'lishi, so'zlashmasligi lozim.
   
3. 
   Bemor yelkasi yurak sohasi bilan bir xil darajada turishi kerak.
   
4. 
   Sfigmomanometr manjeti bemoming yalang'och yelkasiga zieh qilib o'raladi.
   
5. 
   Manjet cheti bilak chuqurchasidan 2,5 sm yuqorida bo'lishi kerak.
   
6. 
   Manjet va yelka yuzasi orasida 1 barmoq sig'adigan joy bo'lishi kerak.
   

2. 
   Bьak chuqurchasida yelka arteriyasinining pulsi joylashgan. Bu yerga
   stetofonedoskop qo'yadi.
   

7. 
   Manjetga puls yo'qolguncha havo yuboriladi.
   
8. 
   So'ngra manjetdagi bosim tushirilib, havo sekin chiqariladi.
   

3. 
   Plus to'lqinining birinchi zarbasi paydo bo'lgandagi ko'rsatkich soni belgilanadi.
   Va bu sistolik AB.
   

9. 
   Puls to'lqini yo'qolgandagj manometer ko'rsatkichi diastolic bosimdir.
   

4. 
   Aniq ko'rsatkich olish uchim ikkala qo'lni 3 marta 2-3 daqiqa interval bьan
   o'lchanadi.
   

Gipertoniya va gipotoniya haqida tushuncha.

Sistolik bosimning 140mm sim.ust.dan, diastolikning 90 mm sim.ust.dan

oshishi arterial gipertenziya deyьadi va quyidagilarda kuzatiladi:

1. 
   Gipertonik kasalliklarda
   
2. 
   Simptomatic arterial (buyrak, endokrin, vazorenal) gjpertenziyada.
   

Sistolik ABning 100 mm sim.ust.dan, diastolic ABning 60 .mm sim.ust.dan pasayishi
arterial gipotoniya deyьadi. ABning tushishi ortastatik gipotenziyada (yotgan holatdan
turgan holatga o'tganda), o'tkir tomir yetishmovchiligida (obmorok, kollaps), shok
holatlarida (miokard infarktida, anafilaksiyada, qon yo'qotishda, infeksiyalarda), ba'zi
bir endokrin kasalliklarda (Addosonov kasalligi)

6.2.Analitik qism.

Darsning ikkinchi qismida muammolaming taxliliy xulosasi o'tkazilishi kerak. Bunda

vaziyatli masalalardan foydalaniladi. So'ng talabalarga o'qitishning ko'rgazmali
shakllari -sfigmogrammalar, puls xususiyatiga tegishli jadval beriladi. vaziyatli
masalalami hai qilgach va ko'rgazmali materiallar o'rganilgach talabalarga qilingan ish
taxlili o'rgatiladi.
1. Puls nima?

Bu arteriya devoriiьng yurak qisqarishiga bog'liq ritmik tebranishi, arterial sistemaga

qonning chiqishi va sistola va diastole davridagi bosinming o'zgarishi.

2. Puls qayerda aniqlanadi?

Bilak, chakka, uyqu, tizza osti, tirsak, mushak osti arteriyalarida va tovon arteriyalarida.

3. Bilak arteriyaning qayerida puls aniqlanadi?

Tekshiruv bir vaqtda ikki qo'lda o'tkaziladi. Birinchi barmoq tekshiriluvchini bilakning
tirsak tomonida joylashadi. Qolgan barmoqlar buan bilak suyagi bosilib bilak arteriyani
palpatsiya qililadi,

4. Puls tekshirilganda iming qanday parametrlari aniqlanadi?

o Simmetrlilik

o Ritmlilik

o Chastota

o Taranglik

o To'lishi

o Yirikligi

o Shakli

5. Pulsus differens nima?

o Ddd qo'ldagi pulsning bir-biriga tushmasligi.

6. Qanday puls ritmik dejriladi?

o Puls to'lqinining bir tekisda ketma-ket o'tishi

7. Qanday puls noritmik deуiladi?

o Puls to'lqinining notekis ketma-ketlikda o'tishi

8. Ekstrasistola uchun nima xarakterli?

o Alohida ptils to'lqinining paydo bo'lishi yoki ularning vaqtidan oldin hosil
bo'lishi

9. Martsatel aritmiya nima?

o Bu puls to'lqini o'tishi orasidagi vaqt farqining turli bo'lishi

10. 
    Normada puls chastotasi qanday?
    o 1 daqiqada 60-80 zarba
    
11. 
    Pulsus frequens nima?
    o Bu tez urar puls
    
12. 
    Pulsus rarus nima?
    o Bu sekin urar puls
    
13. 
    Puls defitsiti deb nimaga aytiladi?
    

o 1 daqiqa davomidagi joirak qisqarishi soni va puls to'lqini soni orasidagi farq

14. Puls tarangligi qanday aniqlanadi?

o Pulsni to'xtatish uchun arteriya devorini bosishga ketadigan kuch bilan
aniqlanadi

15. Puls to'lishi nima bilan aniqlanadi?

Puls to'lqini hosil qiladigan qon miqdori bilan aniqlanadi, va bu yurakning sistolik
hajmiga bog'liq.

16. 
    Qattiq puls qachon kuzatiladi?
    o AB oshganda
    
17. 
    Qachon jounshoq puls kuzatiladi?
    o AB tushganda
    
18. 
    Lotin tilida to'liq puls nima deyiladi va qachon u kuzatiladi?
    

o Pulsus plenus, normal qon miqdori zarbasida va arteriyaning yetarli darajada
qon bilan to'lishida kuzatiladi.

19. Lotin tilida bo'sh puls nima deyiladi va u qachon kuzatiladi?

o Pulsus vacuus, qon aylaiьshining buzilishida, qon yo'qotishda kuzatiladi.
.20. Puls yirikligi nima?

o Bu pulsning to'lishish va taranglashish xususiyatiari yig'indisi haqidagi

tushuncha
21. Puls yirikligi nimaga bog'liq?

o Sistola vaqtidagi arteriya kengajdshi darajasiga va tming diastoladagi tushushiga

bog'liq.
22. Katta puls-katta to'lishdagi puls qachon bo'ladi?
o Gipertireoz

o Atiemiya

o Lixoradka

o Aorta klapanining yetishmovchiligi

23. Kichik puls -kichik to'lishdagi puls va tarang puls qachon bo'ladi?
o Hushdan ketish

o Kollaps

o Sovuqta'siri

o Gipotonik kasallik

o Surunkali jnirak yetishmovchiligi

24. Qachon ipsimon puls bo'ladi?

o Shok holatida

o O'tkir yurak yetishmovchiligida

o Massiv qon yo'qotishda

25. Qanday puls suriladigan puls deyiladi?

o Pulsus altemans katta va kichik puls to'lqini galma-galligi

26. AB nima?

o AB -bu arteriya devoriga qon yuboradigan bosim

27. Sistolik bosim nima?

o Bu chap qorinchadagi sistola vaqtida hosil bo'ladigan, arterial sistemadagi eng
katta bosim

28. Diastolic bosim nima?

o Yurak diastole vaqtidagi arteriyadagi minimal bosim

29. Puls bosimi nima?

o Bu sistolik va diastolic bosim orasidagi farq

30. 
    ABni o'lchash metodining qaysi biri eng keng tarqalgan?
    o N.S.Korotkovning auskultativ metodi
    
31. 
    Normada ABning ko'rsatkichi nechaga teng?
    o 100/60 dan 140/90 mm sim.ust.
    
32. 
    Puls bosimi nechaga teng?
    o 40-50 mm sim. ust.
    
33. 
    Qanday asbob yordamida AB o'lchanadi?
    o Sfigmomanometr
    
34. 
    
    

30. 
    AB qayerlarda o'lchanadi?
    o Yelka arteriyasida
    
31. 
    Fonedoskop qayerga qo'yiladi?
    

o Bukilgan tirsak bog’imining ichki yuzasidagi yelka arteriyasining pulsatsiya
qilinadigan joyiga.

36. Sistolik bosim qanday aniqlanadi?

Puls tovushi hosil bo'lishidan

37. 
    Diastolic bosim qanday aniqlanadi?
    o Puls tovushining yo'qolishidan
    
38. 
    Gipertoniya nima?
    

o Bu sistolik bosimning 140 mm sim.ust.dan oshishi va yoki distolik bosimning 90
mm sim.ust.dan oshishi

39. Qanday kasalliklarda arterial gipertenziya kuzatiladi?

o Gipertonik kasalliklarda

o Simptomatik arterial gipertenziyada

40. Gipotonoya nima?

Bu sistolik bosimning 100 mm sim.ust.dan pasayishi va diastolic bosimning 60

mm sim.ust.dan pasayishi

41. Arterial gipotoniya qanday holatlarga xos?

o Hushdan ketish

o Shok

o Kollapsqon yo'qotish
o Addisonov kasalligi
o Miakard infarkti

6.3 Amaliy qism.

Mashg'ulotning bu qismida bilak arteriyasida pulsni aniqlash metodikasi o'tkaziladi.

O'qituvchi boshidanoq volontyor yoki talabalarda bilak, uyqu, yelka, tirsak, son, tizza
osti arteriyalarida va tavon arteriyalarida pulsni aniqlash metodikasini ko'jsatib beradi.
Bilak arteriyasi pulsining xususiyatlari (ritm, chastota, taranglik, to'lishi, shaklli va
yirikligi) haqida to'liqroq to'xtalish lozim. So'ng Korotkov va Riva-Rochchi metodi
bo'yicha ABni o'lchash ko'rsatiladi. Bimda uning kamchiligi va yaxshi tomonlari aytib
o'tiladi. Keyinchalik guruhdagi talabalar juft juft qilib bo'linadi va ular bir-birlarida
bilak arteriyasi pulsini aniqlash metodikasini o'rganishadi. Tekshiruv natijasida student
puls xususiyatlari haqida va AB ko'rsatkichlari (norma yoki patologiya) haqida xulosa
fikrini beradi, puls bosimi yirikligini hisoblaydi. So'ng studentlar revmatologiya va
kardiologiya bo'limiga borib, bemorlami o'qituvdь kuzatuvida va ishtirokida
tekshirishadi. Yurak-tomir sistemasida yetishmovchilik, puls o'zgarishi bor, turli xil
AB ko'rsatkichli (gipertonik yoki gipotonik) 2-3 ta bemor tayyorlanadi. Bemoming
tekshiruv natijasida olingan ma'lxmiotlar amaliyot daftariga yoziladi. Keyinchalik
talaba tomonidan puls tekshirishda va AB o'lchashda qo'yilgan xatolar muhokama
qilinadi, talabaning kommunikativ qobiliyati baholanadi. Amaliy mashg'ulot
xulosalarini chiqarishda, talabani baxolashda faqatgina og'zaki javob emas, ma'ruza va
amaliyot daftariga, bemor tekshimvida qatnashganiga e'tibor beriladi.

7. Malaka, ko’nikma va bilimni tekshirish usullari.

Interaktiv usul:

8. Joriy nazoratni baxolash mezoni

№	O’zlashtirish (%)va ballarda	Baho	Talabaning bilim darajasi
1.	86-100	A’lo «5»
2.	71-85	Yaxshi «4»
3.	55-70	Qoniqarli «3»
4.	0- 54	Qoniqarsiz «2»

9. Joriy nazoratni baxolash mezoni

	Mashgulot bosqichlari	Mashgulot ko’rinishi	Davomiyligi
1.	O’qituvchining kirish so’zi		5 min
2.	Mavzuning o’rgatilishi slaydlar va o’yinlar bilan. Talabalar bilimini baxolash	Surov va tushuntirish	25 min
3.	Mavzu yakuni		5 min
4.	O’qituvchi amaliy mashgulotlarni ko’rsatib, usullarini urgatishi. Bu usullarni talabalar o’zlarida,keyin esa bemorlarda o’rganishadi.	Talabalar,valantyorlar, kasallik tarixi, analizlar, UTT, rentgen sur’at	25 min
5.	Amaliy va nazariy ko’nikmalarni o’zlashtirshni baxolash va guruxning baxosini e’lon qilish.	Ogzaki surov, testlar, vaziyatli masalalar, diskussiya.	20 min
6.			10 min

10. Tekshiruv savollari.

1. 
   Puls nima?
   
2. 
   Puls qayerda aniqlanadi?
   
3. 
   Bilak arteriyasidagi puls qanday aniqlanadi?
   
4. 
   Puls tekshimvida uning qanday parametrlari aniqlanadi?
   
5. 
   Norma va patologiyada puls ritmi?
   
6. 
   Normada va patologiyada puls chastotasi.
   
7. 
   Puls tarangligi qanday aniqlanadi va u qanday bo'ladi?
   
8. 
   Puls to'lishi qanday aniqlanadi va u qanday bo'ladi?
   
9. 
   Puls yirikligi nimaga bog'liq va u yirikligiga ko'ra qanday bo'ladi?
   
10. 
    Puls shakli nimaga bog'liq va u qanday bo'ladi?
    
11. 
    AB nima?
    
12. 
    Sistolik, diastolic, puls bosim nima?
    
13. 
    Qaysi AB aiьqlash metodlarini bilasiz?
    
14. 
    N.S.Korotkovning auskultativ metodi qanday o'tkaziladi?
    
15. 
    Gipertoniya nima va qanday kasalliklarda u uchraydi?
    
16. 
    Gipotoniya nima va u qachon uchraydi?
    

11.Foydalanilgan adabiyotlar:

Asosiy:

1. "Ichki kasalliklar propedevtikasi" Kasimov E.Y., 1996 yil

2.”Ichki kasalliklar propidevtikasi” kitobi.Vasilyenko V.X va Grebeneva A.L..,nashri ostida 1989-y.

3. Ichki kasalliklar propidevtika amaliyot mashg’ulotlari uchun qo’llanma.Dovgyallo.O.G. va b.sh.,1986-y.

4. Shelagurov A.A “Ichki kasalliklar propidevtikasi”.

5. ShishkinA.N “Ichki kasalliklar.O’rganish.Simiotika.Diagnostika”.2000-y.,Sankt-Peterburg.

6. Strutinskiy A.V.,Baranov A.P., “Ichki organlar kasalliklari semiotika asoslari.Atlas”.1997-y.,Moskva.

7.M.V Muxin, V.A.Moiseyev. ”Ichki kasalliklar propidevtikasi”. 2000-2005-y.

Qo’shimcha:

1."Rukovodstvo k prakticheskim zanyatiyam po propedevtike vnutrennix bolezney" O.G.Dovgyallo, Minsk, 1989.