I mavzu. Bozor iqtisodiyoti va biznes



Download 196,51 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/5
Sana18.08.2021
Hajmi196,51 Kb.
#150354
  1   2   3   4   5
Bog'liq
1- MAVZU



I - MAVZU. BOZOR IQTISODIYOTI VA BIZNES 

 

Tayanch  so’z  va  iboralar:  bozor  iqtisodiyoti,  bozor  iqtisodiyoti  belgilari, 



bozor  munosabatlarini  rivojlantiruvchi  kuchlar,  bozor  iqtisodiyotiga  o’tish 

tamoyillari,  tadbirkorlik  va  biznes,  kichik  biznes  va  tadbirkorlikning  o’ziga  xos 

xususiyatlari, biznes reja ahamiyati va uning funktsiyalari. 

 

1.1. Bozor iqtisodiyoti tushunchasi va uning belgilari 

 

Hozirgi  kunda  har  bir  jamiyat  a’zosining,  ayniqsa  tadbirkorlar  oldida  bozor 



iqtisodiyoti  qonuniyatlarini,  uning  O’zbekiston  Respublikasida  qanday  amalga 

oshirilayotganini,  bu  qonuniyatlarni  ishlab  chiqarishga  tadbiq  etishni,  pirovard 

natijada  talab  darajasida  tovar  ishlab  chiqarishni  va  xizmat  ko’rsatishni  yo’lga 

qo’yishning sirlarini bilib olish kabi dolzarb vazifalar ko’ndalang bo’lib turibdi.  

Bozor  iqtisodiyoti  –  tovar-pul  munosabatlariga  asoslangan  va  ularga  xos 

iqtisodiy qonunlar asosida boshqariladigan iqtisodiyot turidir.  

Boshqacha qilib aytganda, yer yuzasidagi barcha rivojlangan mamlakatlarda 

mavjud  bo’lgan  erkin  tadbirkorlik  xukmron  joylarda  iqtisodiyotning  asosiy  turi 

hisoblangan, mustaqil iqtisodiy faoliyat asosida kishilarning ehtiyojlarini qondirish 

uchun  zarur  tovar  ishlab  chiqarish  hamda  tovarlarning  oldi-sotdisi  sotuvchi  bilan 

xaridorlarning erkin, ixtiyoriy munosabatlariga asoslangan iqtisodiyotdir.  

Bozor iqtisodiyotining tub belgilari quyidagilardan iborat: 

1.  Iqtisodiy plyuralizm, ya’ni  mulkchilik shakllarining va xo’jalik yuritishning 

turli-tuman bo’lishidir. Bunda turli shakaldagi  mulklar erkin, yonma-yon va 

teng huquqli tarzda rivojlanadi. Xo’jalik yuritishning yakka tartibda, jamoa-

uyushmaga  birikkan  holda,  sherikchilik-paychilik  yoki  aktsionerlik  asosida 

o’z  mablag’iga  yoki  qarzga  olingan  mablag’larga  tayanib  ish  yuritish  kabi 

shakllaridan keng foydalaniladi.  

2.   Bozor  iqtisodiyoti  –erkin  iqtisodiyotdir.  Bunda  mulk  egalarining    to’la 

mustaqilligi tushuniladi. 

3.  Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  o’zaro  munosabatlar  manfaatlarni  ko’zlagan 

holda o’rnatiladi.  

4.  Bozor  iqtisodiyotining  yana  bir  belgisi-narxlarning  liberallashuvi,  ya’ni 

narx-navoning erkin tashkil topishidir. Aksariyat tovar va xizmatlar narxlari 

bozordagi talab va taklif nisbati asosida xaridor va sotuvchining kelishuviga 

binoan yuzaga keladi.  

5.  Muhim  belgilardan  yana  biri  bu  –  raqobatdir.  Zamonaviy  bozor 

iqtisodiyotida,  birinchidan    manfaatlar  to’qnashib  raqobat  yuz  bersa, 

ikkinchidan  suhbatlar  o’z  faoliyatini,  binobarin  manfaatlarni  ham 

muvofiqlashtirishga intiladilar.  

Bozor  iqtisodiyoti  sub’ektlari  jumlasiga  har  xil  shakldagi  mulk  resurslar 

egalarini,  firma,  korxona,  tadbirkorlarni,  davlat  mahkama  va  idoralari  kiradi. 

Iste’molchilar  va  ishlab  chiqaruvchilar  o’rtasida  ishonchli  raqobat  mavjud 

bo’sagina  bunday  oldi-sotdilar  uzoq  davom  etadi  va  har  ikkitomon  ham  manfaat 

topadi. Shuning uchun raqobat to’g’ri va halol bo’lishi lozim.  



6.  Bozor  iqtisodiyotida  raqobatdan  tashqari  bozor  regulyatorlari  (tartibga 

soluvchi  vositalar)  mavjudligi  uning  muhim  belgilaridan  biridir.  Ular 

bozordagi o’zgarishlarni  ishlab chiqaruvchilarga  yetkazib,  ularning bozorga 

moslashuvini  ta’minlaydilar.  Masalan,    marketing  orqali  ishlab  chiqarish 

iste’molga bog’lanadi.  

7.  Bozor  iqtisodiyotining  o’ziga  xos  ijtimoiy  adolat  qoidalari  bor. 

Iqtisodiyotdagi resurslar miqdori, ularning samarasiga qarab ishlab chiqilgan 

tovar  va  xizmatlarni  taqsimlash  va  shunga  mos  ravishda  daromadga  ega 

bo’lish, yuqori turmush darajasiga erishish adolat hisoblanadi. Ammo adolat 

hammani tenglashtiradi degan emas, balki jamiyatning tabaqalashuviga olib 

keladi.  Iqtisodiy  sub’ektlar  o’z  mehnatlariga  tadbirkorligiga  va  mulkiga 

qarab  ularning  daromadi,  turmush  darajasi  va  jamiyatdagi  mavqei  bir-

biridan farqlanadi.  

8.  Bozoriqtisodiyoti  moslashuvchan  iqtisodiy  tizimdir.  U  sharoit  o’zgarishiga 

darhol javob bera oladi. Bozorda nima yetishmasa, shuni ishlab chiqarishga 

va iste’molchi talabini qondirishga undaydi. 

9.  Bozor  iqtisodiyotining  yana  bir  muhim  belgilaridan  biri  novatsiyaga 

(yangiliklarga)  moyillikdir.  U  fan-texnika  yangiliklarini  tezda  qabul  qiladi, 

yangi  texnologiyalarni  qo’llash  orqali  tovarlar  sifatini  oshirishga,  tannarxni 

pasaytirishga xizmat qiladi.  

Lekin bozor iqtisodiyotining o’ziga yarasha salbiy  jihatlari ham mavjuddir. 

U  millionlab  ishlab  chiqaruvchilar  va  iste’molchilar  faoliyati  bo’lgani  uchun 

tarqoqlik  xarakteriga  ega  bo’lib,  davlat  va  jamoatchilik  ishtiroki  cheklanganligi 

sababli tabiat muhofazasini, ekologik muvozanatni izdan chiqarishi  mumkin.  

Jamiyat  uchun  zarur  bo’lgan,  lekin  katta  mablag’  talab  etadigan,  qaytishi 

sekin  boradigan  inshootlar  qurilishini,  fundamental  fan,  kelajak  uchun  muhim 

izlanishlar  uchun  ketadigan  harajatlarni  bozor  iqtisodiyoti  alohida  sub’ektlari 

yoqtirmaydi. Bundan tashqari bozor iqtisodiyoti siklli ravishda rivojlangani sababli 

yuksalishlar bilan birga inqirozlar ham paydo bo’lishi mumkin.   

Shunday  qilib  bozor  munosabatlari  iqtisodiyotning  jadal  rivojlanishini  

ta’minlovchi uchta kuchni yuzaga keltiradi. 

1.  Iqtisodiy  faoliyat  erkinligi  –  bu,  tadbirkorlik  uchun  keng  imkoniyatlar 

beradi. 

2.  Raqobatlar  kurashi  –  bu,  kim  o’zdi  qoidalarini  yuzaga  keltiradi  va 

novatsiyaga  undaydi,  mehnat  unumdorligini  oshirishga,  qattiq  mehnat  intizomiga 

olib keladi.  

3.  Daromadlarning  cheklanmaganligi  –  bu  qo’shimcha  daromad  topishga 

intilishni paydo qiladi.  

Bozor  iqtisodiyotiga  o’tishning  umumiyligi,  masalan,  xususiy  mulkchilik, 

iqtisodiy  jarayonlarni  uyg’unlashtirishda  talab  va  taklif  qonunlariga  amal  qilish 

bilan bir qatorda har bir mamlakatning o’z yo’li mavjud bo’lib, bunga uning milliy 

kelib chiqishi, joylashgan hudud va boshqa omillar sabab bo’ladi.  

Birinchi  Prezidentimiz  I.A.Karimovning  “O’zbekiston-bozor  iqtisodiyotiga 

o’tishning  o’ziga  xos  yo’li”  kitobida  Markaziy  Osiyoda  yirik  mamlakat 

hisoblanishi  davlatimizning  yangi  iqtisodiy  munosabatlarga  o’tish  kontseptsiyasi 



bayon  etilgan.  Xususan,  Birinchi  Prezidentimiz  I.A.Karimov  jahon  tarixida  milliy 

andoza g’oyasini olg’a suradi. 

Bu g’oya uch tarkibiy qismdan iborat:  

1.  Ijtimoiy  jihatdan  yo’naltirilgan  bozor  iqtisodiyoti  milliy  andozasi 

mohiyatining tavsifi; 

2.  Qat’iy  markazlashtirilgan,  ma’muriy  buyruqbozlik  tizimidan  xo’jalik 

yuritishning bozor munosabatlariga o’tishning eng muhim printsiplari; 

3. Iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishning aniq yo’nalishlari.  

Bundan  tashqari  I.A.Karimov  tomonidan  ishlab  chiqilgan  beshta  tamoyil 

mavjud bo’lib, ular quyidagilardan iboratdir: 

1.  Iqtisodiyotning 

siyosatdan 

ustuvorligi, 

ham 


ichki 

ham 


tashqi 

munosabatlarning mafkuradan xoli bo’lishi; 

2.  Davlat  bosh  islohotchi  va  respublikada  amalga  oshirilayotgan  demokratik 

o’zgarishlarning bosh tashabbuskori ekanligi; 

3.  Qonunchilikning, huquqning ustuvorligini ta’minlash; 

4.  Fuqarolarni ijtimoiy himoyalash siyosatini olib borish; 

5.  Bozor munosabatlariga bosqichma-bosqich o’tib borish.  

Bozor  iqtisodiyotining  eng  muhim  xususiyatlaridan  biri,  shubhasiz,  uning 

ijtimoiy  ishlab  chiqarishni  demokratlashuvini,  aholi  bandligini  ta’minlashi,  biznes 

va tadbirkorlikka keng yo’l ochish bo’lib hisoblanadi.  

Biznes  atamasi  ingliz  tilidagi  “bisiness”  so’zidan  olingan  bo’lib,  “ish” 

ma’nosini anglatadi. Biznes bilan shug’ullanuvchi  kishilarni “biznesmen”, ya’ni  –

“ishbilarmonlar” deb yuritiladi.  

Agar  biznesning  asosiy  sharti  biron  bir  foydali  ish  qilish  bo’lsa,  biznesning 

o’zi bozor iqtisodiyotining asoslaridan biridir. 

 


Download 196,51 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish