Haydarov muhammad o‘ff 403 E’tibor uchun, dars uchun katta rahmat, ustoz! 8-simenar

ustamon,  bilag’on,  bilarmon,chechan,  epchil,  chaqqon,  uddaburon  so’zlarining 

hammasi  “chaqqonlik  va  o’rinlatib  bajarish  mahoratiga  ega”  degan  ma’noni 

bildiradi.  Shu  ma’noni  bu  sinonimik  qatordagi  so’zlardan  balo    so’zi  juda  aniq 

ifodalaydi.  Boshqalarining    o’zaro  sinonimligi  ham  xuddi  shu  balo  so’ziga 

qiyoslash orqali belgilanadi. 

Bosh  so’z,  odatda,  hozirgi  adabiy  tilga  mansubligi,  emotsional  bo’yoq  va 

uslubga ko’ra neytralligi, ko’p qo’llanishi bilan xarakterlanadi. Masalan, chiroyli, 

go’zal,  husndor,  husnli,  xushro’y,  ko’hlik,  ko’rkam,  barno,zebo  suluv, 

latofatli,sohibjamol  sinonimik qatorida chiroyli  so’zi xuddi shunday xususiyatga 

ega bo’lgan so’zdir. 

Sinonimik  qatordagi  so’zlar  emotsional  bo’yoqdorligiga  ko’ra  o’zaro 

farqlanishi  mumkin:  emotsional  bo’yoqli  va  emotsional  bo’yoqsiz  so’zlar. 

Emotsional  bo’yoqli  so’zlar  salbiy  yoki  ijobiy  emotsiyani  (munosabatni) 

ifodalashiga  ko’ra  ikki  turga:  ijobiy  emotsional  bo’yoqli  so’zlar  va  salbiy 

emotsional  bo’yoqli  so’zlarga  bo’linadi.  Masalan,  yuz,  bet,  aft,  bashara,  turq, 

chehra, jamol  sinonimik qatorida yuz – neytral, bashara, turq – salbiy emotsional 

bo’yoqli, chehra, jamol – ijobiy emotsional bo’yoqli so’zlar. 

---

Sinonimik  qatordagi  so’z  hozirgi  adabiy  til  nuqtai  nazaridan  eskirgan 

bo’lishi  mumkin.  Masalan,  xursandchilik,sevinch,  quvonch,  shodlik,  surur,  farah, 

bexbudlik so’zlari eskirgan so’zlardir.  Foyda, naf, manfaat, hayon  qatorida hayon   

so’zi eskirgan so’z hisoblanadi. 

Sinonimik qatordagi so’z hozirgi adabiy tilga yoki dialektlarga xos bo’lishi 

mumkin. Masalan, ovoz, tovush, sado, sas sinonimik qatorida sas so’zi; qidirmoq, 

axtarmoq, izlamoq, istamoq  qatorida istamoq  so’zi dialektal so’z hisoblanadi. 

6. 

“O’zbek  tili  sinonimlarining  izohli  lug’ati”  da  keltirilgan  sinimik 

qatorlardan namunalar: 

 

 

AJIN,  TIRISH,  BURISH(IQ).  Yuz  va  peshonada  bo’luvchi 

botiq, yo’l-yo’l chiziqlar (izlar). Tirish ,  ayniqsa,  burish(iq) oz qo’llaniladi. 

Yuzingni  qoplagan      a  j  i  n  m  a  s,  to’g’ri.  Yillardan  yillarga  o’tgan 

yo’llardir… (Shuhrat)    

Qo’rqqanidanmi  yo  qattiq  o’yga  to’lganidanmi.  (To’laning)  yuzi 

jiddiylashdi,   ….  peshonasida    t i r i sh l a r  paydo bo’ldi ( M.Ismoiliy) .  

Kampir yelkasini uchirib yig’lar, ko’z yoshlari yuzining   b u r i sh l a r i   

ustidan simobdek yumalab tushib ketayotgan edi (A.Muhiddin). 

(Shokir  ota)  eti  suyakka  yopishgan,  chuvak  yuzi  va  peshanasi  chuqur 

chiziqlar,      b  u  r  i  sh  i  q  l  a  r          bilan  quyuq  qoplangan  kamsoqol  keksa  edi 

(Oybek). 

 

 

AYLANISHMOQ, 

ILAKISHMOQ, 

OSILMOQ. 

Biror 

kimsaning  ilinjida  yurmoq.  Ilakishmoq,  osilmoq  salbiy  bo’yoqq  ega.  Osilmoq 

ko’proq oddiy so’zlashuvda uchraydi. 

Uning  (Sharofatning)  nazarida  bu  taxminlardan  haqiqatga  yaqinrog’i 

Sidiqjonning  shu  “juvon  o’lgur”    Kanizakka    a  y  l  a  n  i  sh  i  b    qolganligi  edi 

(A.Qahhor). 

“Tish soldirish bahonasi bilan (Hakimjon) bir juvonga   i l a k i sh i b