Guldiń dúzilisi

TEMA: GUL DUZILISI, TOP GULLER HÁM OLARDIŃ KLASSIFIKACIYASI.

Joba :
1. Guldiń dúzilisi.

2. Topgúller hám olardıń klassifikatsiyasi.
3. Ápiwayı hám quramalı topgúller.
4. Túynek gúl bólimleri.
5. Gullerdiń rawajlanıwı.
6. Guller hám olardıń bólimlerin xarakteristikalaw.
Guldiń dúzilisi.
Gúl kelip shıǵıwına kóre ózgergen putaq bolǵanınan japıraq hám poya kelip shıǵıw ózgeshelikine iye esaplanadı. Poya bólegine gúl bandi hám gúl ornı kirsa japıraq kelip shıǵıwına iye bolǵan bólimlerine gulkosabarg gúldiń tajıibarg, tuqımgershilik qánigesi hám shańshılar kiredi.
Gúl — gúl bandi, gúl ornı, gulqo'rg“az waqıt (gulkosa, gúl- taj), shańshı hám tuqımgershilik qánigesinen shólkemlesken (40 -súwret). Ósimliklerdiń guli putaqǵa bandi menen birikib turadı hám oǵan gúlbánt dep ataladı. Gúlbántning joqarı bóleginde azmaz keńeygen jay — gulo'“rni bar, ol jaǵdayda gulning hámme bólekla- ri jaylasadı. Gúlbánt forması hám ólshemi menen bir-birinen parıq etedi. Tábiyaatda gúlbánti rawajlanbaytuǵın otırıqshı guller de ushraydı. Gulkosacha — gulni sırtqı tárepden qorshap turatuǵın qabat. Ol gulkosachabarglardan shólkemlesken. Gulkosacha, kóbinese, jasıl reńde boladı. Gúldiń tajı — guldagi gulkosachadan ishkerinde jaylasqan gulqo'rg“az waqıt


1-suwret Guldiń dúzilisi.
qabatı. Ol gúldiń tajıbarglar jıyındısınan ibarat. Gúldiń tajı túrli reńde boladı.
Joqarıdaǵı bólimler ayriqsha wazıypanı orınlaw ózgeshelikine iye. Gúl bandi poyaning dawamı bolıp, ayırım ósimliklerde óz rawajlanıwın demde toqtatsa (alma, erik, shaptalı ) kópshilik ósimliklerde mıywe pishgungacha ósiwdi dawam etiradi.
Gúl urnida barlıq gúl bólimleri jaylasqan boladı. Ulvarning jaylanıwına qaray gullerdi úsh gruppaǵa bolıw múmkin.
1. Siklik guller (geshirde)
2. Atsiklik guller (magnoliya)
3. Gemitsiklik guller (ayik-tabanda )
Siklik gullerde gúl bólimleri sheńber payda etip jaylasadı. Dóńgelekler sanı ayırım gullerde 1 bolsa ayırımlarında 16 danege shekem boladı. bunday guller geshir gulini dúzilisinde jaqsı kórsetilgen.
Atsiklik gullerde gulkosa hám gúldiń tajıibarglar speral payda etip jaylasadı. Mısalı : Magnoliyada.
Gemitsilik gullerde gulkosa hám gúldiń tajıibarglar sheńber payda etip jaylassa, shańshı hám tuqımgershilik qánigesiler speral payda etedi. Mısalı : ayiqtovon gulida. Gúl ornında gúl bólimlerdiń jaylanıwı málim nizamlıqǵa ámel etedi. Gulkosa hám gúldiń tajıibarglar gulni muhafoza etiwge xızmet qilsa, shańshılar yigindisi androtseyni, tuqımgershilik qánigesiler yigindisi ginetseyni payda etedi.
Gulkosa hám gutojibarglar gúl qabatların quraydı.gulda da gulkosa, da gúldiń tajıı bargi bolsa eki qabatlı, gulda yamasa gulkosacha yamasa gúldiń tajıı japıraq bolsa jalan qatlı guller dep ataladı.
Jalan qatlı guller ayırımları gulkosabargli (láblebi, shavel) hám gúldiń tajıibargli (lala ) boladı.
Gúldiń tajıibarglar - gulning ekinshi oramın payda etedi. Olardıń reńi xromoplastalar hám xujayra shirasi pigmentlarga baylanıslı. Xujayra shirasi tarikibidagi axtotsian hám antoxlor pigmentlari kislotalı hám sıltıiy ortalıqqa baylanıslı halda óz reńin kórsetip beredi. Gúl tegisligi dúzilisine qaray gullerdi 3 gruppaǵa ajıratıw múmkin.
1. Aktinomorf guller. 2. Zigomorf guller 3. Asimmetrik guller.
Aktinomorf gullerde (tuwrı ) onıń maydanınan bir neshe simmetirya ótkeriw múmkin. Zigomorf guller maydanınan tek bir simmetiriya ótkeriw múmkin.
Mısalı : Labguldoshlar, dukkakguldoshlar sonday gúl payda etedi. Asimmetrik guller maydanınan qandayda-bir de simmetriya ótkeriw múmkin emes. (Kanna, valeriana gulleri).
Shańshılar jıyındısı andratsey dep ataladı. Olar mikroskpora payda etiwge xızmet etedi.
Shańshılarǵa anıqlama beriwde olardıń sanına, jaylanıw sheńberine tutasganligiga hám uzınlıǵına itibar beriw kerek.