Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari


Jahon davlatlari va mamlakatlarida tabiiy o’sish ko’rsatkichi, ‰



Download 5,32 Mb.
bet20/150
Sana29.08.2021
Hajmi5,32 Mb.
#158420
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   150
Bog'liq
Аҳоли геогр ва дем янги 2020 2021 TOSHKENT

Jahon davlatlari va mamlakatlarida tabiiy o’sish ko’rsatkichi, ‰




Davlatlar

Tabiiy o’sish darajasi yuqori bo’lgan davlatlar, ‰

Davlatlar

Tabiiy o’sish darajasi past bo’lgan davlatlar, ‰

1

Niger

33,4

Ukraina

-6,3

2

Uganda

33,2

Bolgariya

-6

3

Malavi

33,1

Serbiya

-5

4

Burundi

32,8

Litva

-3

5

Mali

32,3

Germaniya

-2


4. Takror barpo bo’lish jarayoni haqida umumiy tushuncha. Aholining takror barpo bo’lishi jamiyat davomiyligini ta’minlovchi asosiy jarayon bo’lib, inson avlodining muntazam yangilanib turishidir. Inson dunyoga kelib yashaydi, balog’at yoshiga yetib, farzand ko’radi, nasl qoldiradi. Bu uzviy jarayon tufayli jamiatda avlodlar almashadi, aholi takror va takror barpo bo’laveradi. Aholining takror barpo bo’lishi jamiyatning mavjudligini, aholi sonini o’sib borishini ta’minlovchi jarayondir. Lekin, u bevosita ijtimoiy-iqtisodiy muhit bilan bog’liq holda sodir bo’ladi.

Insonlar o’z hayotlari davomida boshqa insonlarni dunyoga kelishiga omil bo’ladi. Aholini takror barpo bo’lish jarayoni ijtimoiy muhit uchun ham muhim omil sanaladi. Ayni vaqtda insonlar o’z hayotlari uchun zarur narsalarni (oziq-ovqat, turar-joy va kiyim-kechak va h.k.) yaratib, ishlab chiqarishni rivojlantiradilar. Bu jarayonda insonning bilim, ilm darajasi, malakasi, hayotga, uzoq umr ko’rishga bo’lgan intilishi, harakati kuchayib boradi. Demak dunyoga kelgan inson jamiyatda yashashi bilan uning sifatiy xususiyatlari ham rivojlanadi.

Mutaxassislar aholi takror barpo bo’lishini aholining uch asosiy: tabiiy, hududiy (migratsiya) va sosial harakatlari yig’indisi sifatida tahlil etadilar.

Aholining takror barpo bo’lishida uning tabiiy harakati, ya’ni tug’ilish va o’lim asosiy omil hisoblanadi. Tug’ilishning yuqori bo’lishi aholi takror barpo bo’lishi jarayonini kuchaytiradi va aholi sonini ko’payib borishiga olib keladi. Avlodlarning almashinuvi, ularning uzoq yashashi esa o’lim jarayoniga bog’liqdir. O’z navbatida inson hayotida o’limning sodir bo’lishi qator endogen va ekzogen omillar, hamda jamiyatdagi sosial muhit bilan bog’liqdir. Inson hamisha uzoq umr ko’rishga intiladi. Har bir jamiyatda insonning uzoq umr ko’rishi, avlodlar salomatligi uchun ijtimoiy-iqtisodiy imkoniyatlar yaratiladi. Natijada insonlarning uzoq umr ko’rishiga: o’lim hollarini esa sotsial chora tadbirlar bilan boshqarishga erishiladi.

Avlodlarni uzoq-umr ko’rishi, tashqi muhit bilan uzoq muloqotda bo’lishi uning demografik mayliga ham ta’sir ko’rsatadi. Aholi tez sur’at bilan kamayib borishiga ham omil bo’ladi. Natijada avlodlar o’rtasida tug’ilishni, ya’ni nasl qoldirishni boshqarish hollari keng tarqala boshlaydi. Demak, aholining takror barpo bo’lishi uning tabiiy harakatiga bog’liq. Aholi tabiiy harakati esa o’z navbatidagi sosial muhit ta’sirida o’zgarib boradi.

Ma’lum hudud va davlat aholisining takror barpo bo’lishida aholining bir joydan ikkinchi joyga ko’chishi, ya’ni hududiy harakati ham ahamiyatlidir. Ilmiy tadqiqotlarning ko’rasatishicha aholi takror barpo bo’lishining asosi bo’lgan tug’ilish, shahar turmush tarzi ta’sirida kamayib borgan. Aksincha, qishoq turmush tarzi ta’siri tug’ilishni nisbatan yuqori darajada saqlanib qolishga olib kelgan. Aholining shahardan qishloqqa, yoki qishloqdan shaharga kelib yashashi bevosita uning reproduktiv mayliga ta’sir etib, tug’ilishni kamayishi yoki ko’tarilishiga olib keladi. Xuddi shunday aholining sosial harakati uning ma’lumotlilik darajasini oshib borishi, ilm malaka talab etgan xizmat doirasida faoliyat ko’rsatishi, tibbiy bilimlardan ko’proq xabardor bo’lishi, uning uzoq umr ko’rishiga, nasl qoldirish-farzandlar ko’rishiga ham bevosita ta’sir ko’rsatadi.

Insoniyatning paydo bo’lishi va jamiyatning rivojlanishi davomida aholi takror barpo bo’lishini boshqarish tizimida katta o’zgarishlar kuzatilgan. Aholining takror barpo bo’lishi, tug’ilish va o’lim jarayonlarini boshqarish orqali ma’lum maqsadga yo’naltiriladi.

5. Aholi takror barpo bo’lishining turlari. Jamiyat taraqiiyoti davomida aholi takror baro bo’lish turlari muntazam o’zgarib kelgan. Hozirgi davrga (XXI asr boshi) kelib mutaxassislar tomonidan aholi takror barpo bo’lishini asosan 2 turi mavjudligi ta’kidlanmoqda.


Download 5,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   150




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish