Fizika – matematika fakulteti Mehnat ta’limi kafedrasi Mehnat ta’limi yo’nalishi

O’zbekiston Respublikasi xalq ta’limi vazirligi
Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti
Fizika – matematika fakulteti
Mehnat ta’limi kafedrasi
Mehnat ta’limi yo’nalishi


BITIRUV MALAKAVIY ISHI
Mavzu: Muxandistlik grafikasi fanini o`qitishda yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanib o`qitishning ahamiyati
Bajargan: - N. Temirbaeva
Ilmiy rahbar: - dots. B. Avezov
Kafedra mudiri: - dots. B. Avezov
NUKUS – 2013 yil
Reja
Kirish

I.BOB Yangi pedagogik texnologiya tushunchasi, uni yuzaga kelishi va ularni darslarda foydalanish

1.1.Yangi pedagogik texnologiya tushunchasi, uni yuzaga kelishi va qo`’llanilishi

1.2. Kirish darslarida qo`llaniladigan pedagogik texnologiyalar

1.3. Mehnat ta`limi darslarida chizmashilik faniga oid tushunchalarni o`rgatishda ko`rgazma darsidan foydalanish

II. BOB «Chizma geometriya va muxandislik grafikasi» fanini o`qitishda ilg`or va zamonaviy usullardan foydalanish metodikasi

2.1. Mehnat ta`limi yo`nalishida «Chizma geometriya va muxandislik grafikasi» fanini o`qitishda ilg`or va zamonaviy usullardan foydalanish masalalari

2.2. Yangi pedagogik texnologiya metodlarining turlari

2.3. Muxandistlik grafikasi fanidan mashg`ulotlarni tashkil etish masalalari

2.4. Hayot faoliyati xavfsizligi

2.5. 1 soatlik dars reja konspektasi

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish

Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishlar bilan bir qatorda, ta`limni modernizatsiya qilish yo`lida keng qamrovli ishlar amalga oshirilmoqda. Kadrlar tayyoerlash sohasidagi davlat siyosati insonni intellektual va ma`naviy-ahloqiy jihatdan tarbiyalash bilan uzviy bog`liq bo`lgan uzluksiz ta`lim tizimi orqali har tamonlama barkamol shaxsni shakllantirishni nazarda tutgan holda ta`lim muassasalari rahbarlari va pedagog xodimlarning asosiy vazifalari sifatida talabalarning fanlar asoslari bo`yicha muntazam bilim olishlarini, ularda bilim o`zlashtirish ehtiyojini, asosiy o`quv-ilmiy va umummadaniy bilimlarni, milliy va umumbashariy qadriyatlarga asoslangan ma`naviy-ahloqiy fazilatlarni, mehnat ko`nikmalarini, ijodiy fikrlash va atrof-muhitga ongli munosabatda bo`lishni va kasb tanlashni shakllantirish kabi yo`nalishlarni belgilab berdi. Ijtimoiy rivojlanish, birinshi navbatda, ta`lim sohasining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash va ularni jihozlash masalalari diqqat markazida bo`ladi. 2011-yilda davlat byudjeti ta`lim muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta`mirlash va jihozlash jamg`armasining 367 milliard so`m miqdoridagi mablag` hisobidan joriy yilda 336 ta ta`lim muassasasini kapital ta`mirlash, qarayib 1500 ta komp`yuter sinfini tashkil qilishni ta`minlash ko`zda tutilgan. oliy ta`lim muassasalarining moddiy-texnik bazasiniyanada mustahkamlash, ularni zamonaviy o`quv, laboratoriya va ilmiy uskunalar bilan jihozlash, tobora kuchayib borayotgan zamon talablariga javob beradigan kadrlarni tayyorlashda sifat jihatidan yangicha yondoshuvlarni hayotga tatbiq etishdan iborat. (I. Karimov «Demokratik islohatlarni yanada chuqurlashtirish va fuqoralik jamiyatni shakllantirish-mamlakatimiz taraqqiyotining asosiy mezonlari № 19 tom «O`zbeksiton»NMIU 2011 y.)

Bugungi kunda ta`lim tizimini modernizatsiya qilinishi, uni tarkibiy jihatdan qayta qurish, ta`lim, fan, texnika va texnologiyaning, iqtisodiyot va madaniyatning jahon miqyosidagi zamonaviy yutuqlarini hisobga olgan holda ta`lim dasturlarini o`zgartirib, yangilab borishni ko`zda tutadi.

Ilg`or pedagogik texnologiyalarni keng o`zlashtirilishi, iqtisodiyotdagi ijobiy o`zgarishlar, chet el investitsiyalari ko`lamining kengayishi, tadbirkorlik, kichik va xususiy biznesni rivojlanishi, shuningdek, uzluksiz ta`limni fan va ishlab chiqarish bilan integratsiyalashuvi, talabalarning qobiliyatlari va imkoniyatlariga muvofiq ravishda ta`limga tabaqalashtirilgan yondoshuvni joriy etilishi hamda ta`lim berishning ilg`or pedagogik texnologiyalarini, zamonaviy o`quv-uslubiy majmualarni yaratilishi pedagogik jarayonlarni tashkil etish va boshqarish tizimini takomillashtirishga asos bo`lmoqda.

Ta`lim muassasalarida pedagogik jarayonlarni takomillashtirish va rivojlantirishga ta`sir ko`rsatuvchi asosiy omillardan biri sifatida Mehnat ta`limi bakalavriyat yo`nalishlarida muxandislik fanlarini o`qitish samaradorligini oshirishga tizimli yondoshuv, professor-o`qituvchilarning boshqaruv faoliyatini va hamkorlikda boshqaruvni ilmiy asosda tashkil etish zaruriyatini keltirish mumkin.

Mehnat ta`limi bakalavriat yo`nalishlarida muxandislik fanlarni o`qitishning tashkiliy texnologiyalari, dolzarb masalalari qatoriga quyidagilarni kiritilishi maqsadga muvafiq bo`ladi:

1. 
   Mehnat ta`limi bakalavriyat yo`nalishlari xususiyati va muxandislik fanlarini o`qitish metodelogiyasi masalalari.
   
2. 
   Muxandislik fanlari mashg`ulotlarida innovatsion va interfaol usullardan foydalanish.
   
3. 
   Mehnat ta`limi yo`nalishi bo`yicha bakalavrlar tayyorlashda konstruktor-texnologik tarbiya jarayonlarini tashkil etish.
   
4. 
   O`quv ustaxonalari va karxonalar bazasida malakaviy amaliyotlarini tashkil etish muammolari.
   
5. 
   Iqtidorli talabalarning muxandislik fanlari bo`yicha ilmiy-tadqiqot ishlarini tashkil etish.
   

Oliy ta`lim muassasasida pedagogik jarayonlarni tashkil eti shva boshqarishda alohida qaratilishi zarur bo`lgan omillardan biri pedagogik jarayonlarda talabalar faolligini ta`minlash, talabalarda o`zini-o`zi tarbiyalash ko`nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish, ularning mustaqil ta`lim olishlari uchun zaruriy shart-sharoitlarni yaratish, shuningdek refleksiv ta`limiy muhitni hamda shaxsga yo`naltirilgan ta`sir jarayonini tashkil etishdan iborat.

Pedagogik jarayonlarni talabalarning mustaqil olgan tushunchalari asosida tashkil eti shva mazkur jarayonda ularni ijodiy fikrlashga o`rgatish asosida tashkil eti shva mazkur jarayonda ularni ijodiy fikrlashga o`rgatish asosida faolligini ta`minlash, shuningdek, ularda reflektsiya qobiliyatlarini shakllantirish, pedagogik jarayonlar samaradorligin ta`minlashda talabalarning mustaqil ishlashi va mustaqil o`rganishi uchun alohida topshiriqlar beri shva unda ularning boshlagg`ich tushunchalari darajasini hamda moyilligin o`rganish, tahlil qilish va ob`ektiv baholash, berilayotgan topshiriqlarni bajarishga ularda qiziqishlar shakllantirish, talabalarning ta`lim-tarbiyasiga ota-onalar va professor-o`qituvchilarning munosabatlari yo`nalishlarida ob`ektiv axborotlar to`plash va ularga asoslash pelagogik jarayonlarni tashkil etig va boshqarishda o`ziga xos ahamiyat kasb etadi.

Ta`lim muassasalarida pedagogik jarayonlarni tashkil eti shva boshqarish funktsiyalari bir qancha vazifalarning bajarilishini, ya`ni pedagogik jarayon sub`ektlariga zaruriy shart-sharoitlarni yaratish, ularning faoliyatini tashkil etish, muvofiqlashtirish, nazorat qilish, tahlil qilish va baholash, shuningdek, mazkur jarayonni amalga oshirish uchun moddiy-texnika bazani yaratish va mustahkamlab borish, Yangi pedagogik va axborot texnologiyalari bilan qurollantirish, yuqori malakali mutaxassislar bilan ta`minlash kabi qator vazifalarni ham amalga oshirishni nazarda tutadi.

Bugingi kunda, barkamol shaxsni shakllantirish masalasi davlat siyosati doirasiga ko`tarilgan bo`lib, uni amalga oshirish jarayoni hisoblangan pedagogik jarayon samaradorligini ta`minlash esa, umumiy o`rta ta`lim muassasasi rahbarlari, o`qituvchilari, tarbiyachilar, pedagogik jarayon ishtirokchilari va boshqa mutaxassis xodimlarning faoliyatini samarali tashkil etish zaruriyatini belgilaydi. Hozirgi kunda pedagogik texnologiyalarni ta`lim tizimiga qo`llashga oid bir qator tadqiqotlar olib borilayotgani dolzarb masalalardan biri bo`lib kelmoqda.

Avvalo shaxsning individual xususiyati bilim olishga bo`lgan qiziqish, uning hamma jarayonlariga ta`sir ko`rsatadi. Insondagi ayrim hislatlarni, qobiliyatlarni o`sishi ham ma`lum darajada undagi qiziqish-havaslar bilan belgilanadi. Qiziqish kishining mehnat faoliyati uchun ham nihoyatda muhimdir. Chunki, u insonni mehnat faoliyatiga rag`batlantiradi, uning g`ayratiga – g`ayrat qo`shib, tashabbus ko`rsatishiga, faol harakat qilishga, ya`ni ijtimoiy faollikga, ijod etishga, yangiliklar yaratishga yo`llanadi.Bu hislotlarni rivojlantirishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish yaxshi natija beradi.

Pedagogik texnologiyalarning asosiy mohiyati ta`limda o`quvchilarga bilim berish va shu bilimlarni to`liq o`zlashtirishga kafolat berishdir. Maktabda pedagogik texnologiya asosida o`qitishda eng asosiy talab, o`quvchilarning hayotiy tajribasi avval o`zlashtirgan bilimlari va qiziqishlari asosida bilim berishni ko`zda tutadi.

Pedagogik-texnologiyalar mohiyat-e`tibori jihatidan boshqa texnologiyalar bilan bir safda turadi, chunki ular ham boshqalar qatori o`z xususiy sohasiga, uslublari va vositalariga ega. Biroq pedagogik texnologiya inson ongi bilan bog`liq bilimlar sohasi sifatida murakkab va hammaga ham tushunarli bo`lmagan pedagogik jarayonni ifoda etishi bilan ishlab chiqarish va axborotli texnologiyalardan ajralib turadi.

Pedagogik texnologiyalarni amalga oshirishda qo`llaniladigan vositalar umuman o`xshash bo`lib, ularning turlari ko`p. Ularni shartli ravishda quydagi turlarga ajratish mumkin:

Verbal, noverbal, vizual, studio, tabiiy, o`quv anjomlari hamda maktab jihozlari. Ta`lim tizimini modernizatsiya qilish, uni tarkibiy jihatdan qayta qurish, ta`lim, fan, texnika va texnologiyaning, iqtisodiyot va madaniyatning jahon miqyosidagi zamonaviy yutuqlarini hisobga olgan holda ta`lim dasturlarini o`zgartirib, yangilab borishni ko`zda tutadi.

Verbal vositalarning asosini axborot tashkil qiladi. Bular so`zlar bilan ifodalanadigan axborotlar bo`lib, o`qituvchi shu axborot haqidagi bilimga ega bo`lishi kerak. Zamonaviy ta`limni amalga oshirishning yana bir zarur sharti o`quv fanlari bo`yicha axborot manbalari, shu jumladan, yangi axborot texnologiyalarining tez va qo`lay foydalanish imkonini beruvchi sharoit yaratishdan iborat.

Maktabda ta`lim jarayonining o`zidagi va o`qitish uslubiyotidagi har xil kamchiliklar oqibatida bilim berishda yuzaga kelgan nodemokratik hamda jamiyat uchun muhit shunga olib keladiki, o`quvchilarda mustaxil fikrlash rivojlanmay qolib, natijada oqilona hayotiy echimlar qabul qilish uchun etarli tayyorgarlik etishmaydi.

O`quvchilarning grafik savodxonligini oshirish shuning uchun hәm zarurki, ilmiy texnika progressii shartlarida ob`ektlarning real xususiyatlariga ko`ra abstraktsiyalashga har xil darajadagi grafikaviy metodlar bilan ish ko`rish qobiliyatiga ega bo`lgan talaba va o`quvchilar kun sayin o`sib bormaqda. Shuning uchun ham keyingi yillarda «inson va texnika» tizimida psixologlarning vizual tafakkur jarayoniga pedagog va uslubiyotchilarning ta`lim jarayonida informatsiyaning usul va uslubiyotlarning shakllanishi hamda shakllantirish masalasiga qiziqish ortmoqda.

Ta`lim berishda o`zaro bog`liqlikni muvaffaqiyatli o`qitishning zaruriy sharti hisoblanadi. U, ayniqsa, chizmashilik, mehnat, geometriya, rasm va fizikani o`qitishda juda muhimdir. Chunki bu fanlarning birortasidan olingan bilim, o`quv va malakalar boshqa fanlardan bevosita foydalaniladi. O`quvchi bilimlarni narsa va hodisalarni bevosita kuzatish orqali, sezgilar vositasida bilib olishi zarur. Buni Kamenskiy ta`limning oltin qoidasi deb atadi. Sezgilar vositasida mukammal idrok qilingan narsalar, hodisalar xotirada uzoq va mustahkam saqlanadi. Inson o`quv axborotlarini ko`z va qulog`i yordamida qabul qiladi. Quloq 15500 ta sezgir elementlarga, ko`z esa 126 million sezgir elementlarga ya`ni quloqqa nisbatan 8000 mart ko`p elementlarga ega ekan. Pedagog olimlarning ta`kidlashicha, agar darslar so`z, tushuntirish orqali olib borilsa, -o`zlashtirish 10% ni, ko`rsatishi, namoyish orqali tashkil etilsa, 59%, ta`lim jarayoni axborot texnologiyalari, pedagogik texnologiyalar bilan o`quvchining shaxsiy ishtiroki, faolligida kechsa, o`zlashtirish sifati va samaradorligi 90%ni tashkil etar ekan. Shuning uchun bu malakaviy bitiruv ishida pedagogik texnologiya metodlarini muxandistlik grafika fanida o`rganib uni maktablarda mehnat ta`limi darslarida keng foydalanilsa maqsadga muvofiq bo`ladi deb uyladim va malakaviy bitiruv ishini yozishda pedagogik texnologiyaning yuzaga kelishi, ularning turlari, ularni dars jarayonida foyalanish metodlari, bir soatlik dars konspektalarida ko`rsatishga harakat qildim. Bu malakaviy bitiruv ishimda keltirilgan ma`lumotlar ilmiy jihatdan olimlarimiz tamonida sinab ko`rilgan va men o`zim № 38 maktabda pedagogik amaliyot jarayonda qo`llanib o`quvchilarning darsga bo`lgan qiziqishiga va bilim, ko`nikma, malakaga ega bo`lishiga erishdim. Bu malakaviy bitiruv ishi maktab o`qituvchilariga darslarni o`tkazish jarayonida foydalansa o`quv metodik ko`rsatma xisobida yordam beradi deb o`ylayman.

I.BOB Yangi pedagogik texnologiya tushunchasi, uni yuzaga kelishi va ularni darslarda foydalanish

1.1.Yangi pedagogik texnologiya tushunchasi, uni yuzaga kelishi va qo`’llanilishi

o`zbekiston Respublikasining “Ta`lim to`gshrisida”gi va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to`grisida”gi konunlari asosida mamlakatimizdagi ta`lim muassasalarida ta`lim-tarbiya ishlarini tubdan yaxshilash ishlari tobora avj olmokda. Jumladan ta`lim-tarbiya usullarini takomillashtirish, yangilarini izlab topish va ulardan samarali foydalanish masalalariga katta e`tibor karatilmokda. xozirgi kunda ta`lim-tarbiya jarayonida metodika iborasi bilan birga pedagogik texnologiya iborasi xam keng ko`llanilmokda. Albtta bu ibora (atama) larning o`xshash va farkli tomonlari mavjud. Ularning umumiy o`xshashalik tomoni shundaki, xar ikkala atama xam ta`lim-tarbiya berish ishlarini amalga oshirish jarayonini ifodalaydi. Shu bilan birga metodika deganda o`kuv jarayonini tashkil etish va o`tkazish bo`yicha tavsiyalar yigindisi tushunilsa, pedagogik texnologiyaga o`kituvchining kasbiy faoliyatini yangilovchi va ta`limda yakuniy natijani kafolatlaydigan tadbiralar yigindisi, majmuasi sifatida karalmokda. Bundan ko`rinadiki, pedagogik texnololgiyaga metodikaning yangi, o`rgatuvchi bilan o`rganuvchining o`zaro birgalikdagi faoliyatiga asoslanagan sohasi sifatida qarash mumkin.

Umuman olganda “texnologiya” so`zi ishlab chiqarish va texnika taraqqiyoti bilan bogliq xolda fanda 1870 yillarda qo`llanila boshlanagan. “Texnologiya” – yunoncha so`z bo`lib, “techne” – mahorat, sa`anoat hamda “logos” – tushuncha, ta`limot so`zlarining birikmasidan hosil bo`lgan. “Texnologiya” atamasi dastlab ishlab chiqarish sohasida qo`llanilgan bo`lib, unga materiallarga, yarim tayyor maxsulotlarga ishlov berish, ularning tarkibini, xususiyatlarini, ko`rinishini, tayyorlanishini, qo`llanish sohasini o`zgartirish yo`llari haqidagi fan sifatida qaralgan.

Ta`lim sohasidagi ishlarni texnologiyalashtirish goyasi esa dastlab o`tgan asrning boshlarida AQSh va Garbiy evropada yuzaga kelgan bo`lib, bunga o`sha paytlardagi ta`lim tizimini isloh qilish, ta`lim samaradorligini va shaxsning ijtimoiy faolligini oshirish uchun shart-sharoitlar yaratish bo`yicha olib borilgan harakatlar sabab bo`lgan. Bu goya 30-yillarda ta`lim jarayoniga texnika vositalarini olib kirish bilan “ta`lim texnikasi” yoki “ pedagogik texnika” atamasi bilan izohlanagan hamda “o`quv mashgulotlarini aniq va samarali tashkil etishga ko`maklashuvchi usul va vositalar yigindisi” tarzida talqin qilingan. Bunda ta`lim jarayoniga o`quv va laboratoriya jihozlarini olib kirish hamda ulardan unumli foydalanish, o`quv materialining mazmunini ko`rsatmali qurollar yordamida tushuntirish kabi usullarni qo`llash ta`lim samaradorligini oshiradigan asosiy omillar deb xisoblanagan.

50-yillarga kelib esa ta`lim jarayonida texnik vositalarni qo`llashga yanada e`tibor kuchaydi, bunda texnik vositalarni qo`llash orqali ta`lim oluvchilarga ko`proq axborotlarni etkazishga, o`qitish ishlarini individuallashtirishga ahamiyat berildi. Natijada “ta`lim texnologiyasi”ning tashkiliy tomonlari va yo`nalishlari ma`lum darajada asoslandi, o`quv jarayonini “texnologiyalashtirish” ishlariga ayrim aniqliklar kiritildi.

60-yillarning boshida dasturlangan ta`limni yuzaga kelishi yoki ta`limni dasturlash asosida o`quv jarayonini tashkil etish sohasidagi ishlarning amalga oshirilishi “texnologiya” tushunchasining mohiyatini kengaytirdi.

Shunday qilib, 1970 yilgacha pedagogik texnologiyaga o`quv jarayonini texnik vositalar bilan amalga oshirish deb qarab kelindi. 1970 yilda yapon olimi T.Sakamoto: “O`qitish texnologiyasi – o`qitishning maxbulligini ta`minlovchi yo`l-yo`riqlar tizimi bilan bogliq bilimlar sohasi”, - deb ta`rifladi. Bu haqda rus tadqiqotchilaridan N.F.Talizina: “Pedagogik texologiyaning mohiyati – belgilanagan o`quv maxsadiga erishishning oxilona usullarini aniqlashdan iborat”; I.Ya.Lerner: “Pedagogik texnologiya – o`quvchilar xarakatlarida aks etgan o`qitish natijalari orqali ishonchli, anglab olinadigan va aniqlanadigan maxsadni ifodalashni taxozo etadi”; V.P.Bespal`ko esa “Pedagogik texnologiya – o`qituvchi maxoratiga bogliq bo`lmagan xolda pedagogik muvaffakiyatni kafolatlay oladigan o`quvchi shaxsini shakllantirish jarayonining loyixasidir” , - degan fikrlarni bildirganlar. Bunday misollar ko`p. Ulardan yana ayrimlarini keltiramiz. Jumladan, pedagogik texnologiyaning moxiyati xaqida I.P.Pidkasistiy: “Avvaldan berilgan tavsifga ko`ra asoslangan didaktik jarayonlarning joylashtirilishi bo`yicha ishlab chiqilgan maxbul tizim va tamoyillar moxiyatini belgilovchi ilmiy tadqiqot va didaktikaning muayyan yo`nalishi”; V.A.Selastyonin: “Pedagogik xarakat muvaffakiyatini kafolatlash maxsadida ishlab chiqilgan qat`iy ilmiy loyixa”; B.T.Lixachyov: “O`qitish (ta`lim) jarayonining shakl, metod, usul, yo`l hamda tarbiyaviy vositalarining maxsus yig`indisi va joylashuvini belgilab beruvchi psixologik tartiblar majmui, tashkiliy-uslubiy vositalari”; M.V.Klarin: “Pedagogik maxsadlarga erishish yo`lida foydalaniladigan barcha shaxsiy, uskunali va metodologik vositalarning tizimli yigindisi va ularning amal qilish tartibi”; A.Kushnir: “Muayyan vaziyatlarda pedagogik masalalarni echishning optimal usuli”; V.V.Yudin: “Aniq natijani qo`lga kiritishga yo`naltirilgan aniq faoliyat”; I.P.Volkov: “Kutilayotgan natijaga erishish jarayonining tavsifi” kabi fikrlarni bildirganlar. Xalkaro YuNeSKO tashkiloti tomonidan esa pedagogik texnologiya tushunchasiga kuyidagicha ta`rif berilgan: “Ta`lim shakllarini takomillashtirish vazifasini ko`zlagan o`qitish va boshqalarni o`zlashtirishning barcha jarayonlarini texnika va inson omillarida, ularning birgalikdagi xarakatlari vositasida yaratish, tatbiq etish va aniqlashning izchil metodi”.

Mustaqillik yillarida respublikamizda ta`lim sohasida katta o`zgarishlar yuz berdi. Jumladan, “Ta`lim to`grisida”, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to`grisida”gi qonunlar asosida Davlat ta`lim standartlari, tayanch o`quv dasturlari, ko`plab darslik va boshqa qo`llanmalar yaratildi hamda yaratilmoqda. Respublikamizdagi bir qator tadqiqotchi-pedagog olimlar tomonidan o`quv jarayoniga pedagogik texnologiyalarni olib kirish masalalari ham atroflicha o`rganib kelinmoqda. Xususan, pedagogik texnologiyalarning moxiyatini respublikamizdagi pedagog-olimlardan B.L.Farberman: “Ta`lim jarayoniga nisbatan o`ziga xos yondashuv; ijtimoiy-muxandislik tafakkurining pedagogik ifodasi, texnokratik ongning pedagogikaga ko`chirilgan tasviri, ta`lim jarayonining muayyan standarti”; N.Saidaxmedov: “O`qituvchining o`qitish (tarbiya) vositalari yordamida o`quvchilarga muayyan sharoit va izchillikda ta`sir ko`rsatish hamda mazkur faoliyatning maxsuli sifatida ularda oldindan belgilangan sifatlarni shakllantirish jarayoni”; U.N.Nishonaliev: “Didaktik maxsad, talab etilgan o`zlashtirish darajasiga erishish, ta`lim jarayonini avvaldan loyixalashtirish” – deb ifodalashga xarakat qilganlar.

Yukoridagilardan ko`rinadiki, turli tadqiqotchilar tomonidan pedagogik texnologiya tushunchasi turlicha ta`riflangan bo`lsa ham ularning pirovard ma`nosi bitta, ya`ni bugungi kunda pedagogik texnologiya tushunchasi o`quvchi(o`rganuvchi)larga ta`lim berish, ularni tarbiyalashda qo`llaniladigan, ta`lim jarayonida ularning bilish faoliyatini faollashtiradigan usul va vositalar majmui hamda ularni amalga oshirish tartibini belgilovchi tizim sifatida namoyon bo`lmoqda. Yana ham soddaroq kilib aytadigan bo`lsak, yangi pedagogik texnologiya qanday qilib, qanday usullar bilan o`qitilsa natija yaxshi bo`ladi, degan savolga javob beradi. Yangi pedagogik texnolgiyalarning asosida o`qituvchining o`quvchilar bilan o`zaro hamkorligi va harakati yotadi. Sinf (gurux)da psixologik birlik vaziyatini yaratish, har bir o`quvchi (o`rganuvchi)ning o`z shaxsini, o`z imkoniyatlarini namoyon etishini ta`minlash, ular bilan muloxot qilishning o`ziga xos yondashuv yo`llarini topish, ularning tashabbuskorligini boshqarish o`qituvchining kasbiy mahoratiga bogliq. O`qituvchi har bir o`quvchining qalbiga etib borishi uchun o`zining didaktik usullarini, tashkiliy shakllarini to`gri yo`lga sola olishi kerak. Natijada darsda o`quvchilarning faoliyatini faollashtirishga nafaxat o`qituvchi, balki o`quvchilaring o`zlari ham xissa qo`sha oladilar. Bunda avval a`lochi o`quvchilar, keyin boshqa o`quvchilar o`qituvchining topshirikini qanday bajarganliklarini aytib, qolgan o`quvchilarni ham faollikka undaydilar. Pedagogik texnologiyaning boshqaruvchanligi shundan iboratki, bunda ta`lim jarayonini rejalashtirish bilan birga uni tashxis qilish, natijalarni taxlil qilish va ularga tuzatish kiritish imkoniyatlari mavjud. Bunda ta`limdan kutilgan natijaga erishiladi, bu esa pedagogik texnologiyaning samaradorligi demakdir.

Shuni aloxida qayd etish kerakki, keyingi paytda respublikamizda ta`lim jarayoniga pedagogik texnologiyalarni joriy etish bo`yicha jiddiy ilmiy-pedagogik tadqiqotlar olib borilmoqda. Natijada bu sohada bir qator nomzodlik va doktorlik dissertatsiyalari yoqlandi, monografiya va boshqa qo`llanmalar yuzaga keldi. Bularga, jumladan, O.Rozikov va bosh. “Ta`lim texnologiyasi” (-T., “O`kituvchi”, 1999), M.Ochilovning “Yangi pedagogik texnologiyalar” (-karshi, “Nasaf”, 2000), J.Tolipova va A.Gofurovning “Biologiya ta`limi texnologiyalari” (-T., “O`kituvchi”, 2002), N.Saidaxmedovning “Yangi pedagogik texnologiyalar (nazariya va amaliyot. –T., “Moliya”, 2003), J.Yo`ldoshev va S.Usmonovning “Pedagogik texnologiya asoslari” (-T., “O`qituvchi”, 2004), O`.Tolipov va M.Usmonboevaning “Pedagogik texnologiyalarning tatbiqiy asoslari” (-T., “Fan”, 2006) kabi qo`llanmalari; O`.Tolipov va M.Usmonboevaning “Pedagogik texnologiya: nazariya va amaliyot” nomli monografiyasi (-T., “Fan”, 2005) va boshqa shu kabi adabiyotlarni kiritish mumkin.

Mazkur soxada amalga oshirilayotgan ayrim ishlar respublikamizdagi ko`pgina ta`lim muassasalarida o`tkazib kelinayotgan anjumanlarda xam muxokama etilib, pedagogik texnologiyalardan foydalanishning nazariy va amaliy masalalariga e`tibor karatilmokda. Shuningdek, respublikamizda faoliyat ko`rsatayotgan jurnal va gazetalarda ham bu sohada olib borilayotgan ishlar keng yoritib kelinmoqda.

Pedagogik texnologiyalardan foydalanish bo`yicha respublikamizda bir qator ijobiy ishlar amalga oshirilgan, muayyan tajribalar to`planagan bo`lsa-da, bu sohada ayrim muammolar ham mavjud. Eng avvalo shuni ta`kidalash zarurki, pedagogik texnologiya tushunchasi va undan foydalanish goyasi hali barcha ta`lim beruvchilarning ma`naviy mulkiga aylanib ulgurgani yo`q. Shundan kelib chiqib, xususiy fanlarni o`qitish ishlari jarayonida pedagogik texnologiyalardan sust foydalanilmoqda, pedagogik texnologiyalardan foydalanish bo`yicha to`plangan umumiy tajribalar xususiy fanlarni o`qitish jarayoninga sekinlik bilan joriy etilmoqda. Tarbiya texnologiyalarini ishlab chiqish ishlari ham juda sekinlik bilan bormoqda.

Hozirgi ta`lim jarayonida kom`yuter texnikasidan foydalanib, darslarda slaydlar, virtual ma`ruzalar, mul`timedialar namoyish etilmoqda. Bu esa o`z navbatida bunday ekran qo`llanmalarini yaratishga va ulardan foydalanishga nisbatan qo`yiladigan uslubiy, tashkiliy, sanitariya-gigiena qoidalarini, talablarini ishlab chiqishni hamda amalga joriy etishni talab qilmoqda. Bundan tashqari xozir o`qitish ishlarida “Zamonaviy texnologiya”, “Yangi pedagogik texnologiya”, “Pedagogik texnologiya”, “O`qitish texnologiyasi”, “Ta`lim texnologiyasi”, “Noan`anaviy usul” kabi atamalar keng qo`llanilmoqda. Xususiy xollarda bu atamalar o`ziga xos ayrim ma`nolarni bildiradi. Masalan, “Pedagogik texnologiya” – umumiy nomni bildirsa, “Ta`lim texnologiyasi” – uning ilmiy yo`nalishini, “O`qitish texnologiyasi” esa amaliy yo`nalishini ifodalaydi. qolganlari esa xosilaviy atamalardir. Mazkur atamalarni umumlashtirib, ta`lim (o`qitish) ning faol (yoki faollashtirilgan) usullari deb aytish mumkin. Chunki mazkur atama va nomlar qanday aytilishidan qat`iy nazar, ularning zamirida o`quvchilarga bilim berish, ularni tarbiyalash ishlarini faollashtirish masalasi yotadi.

O`ylaymizki, mazkur muammolarni ijobiy hal qilish ta`lim-tarbiya ishlarining kelgusidagi samaradorligini oshirishga, demakki, barkamol avlod va etuk mutaxassislarni tarbiyalashdagi muxim omillardan bo`lib xisoblanadi.