Fitotsenozlarning klassifikatsiyasi. Reja

Download 21,69 Kb.

Sana	24.11.2022
Hajmi	21,69 Kb.
	#871725

Bog'liq
Fitotsenozlarning klassifikatsiyasi.

Tayanch ibora va atamalar

^{Fitotsenozlarning klassifikatsiyasi.}

^Reja:
^{1.Fitotsenozlarni sistemaga solishning zarurligi va axamiyati.}
^{2.Assotsiatsiya usimliklar koplamining eng asosiy sistematik birligidir.}
^{3.Formatsiya, usimlik koplamining tipiva usimlik koplami xakida tushuncha.}
^{4.Assotsiatsiya va formatsiyalarning nomlash koidalari.}

^{Tayanch ibora va atamalar:}^{assotsiatsiya, formatsiya, assotsiatsiyalar kompleksi, dominant, subdominant, edifikator, subedifikator.}
^{Usimliklar koplamini (uyushmalar majmuasini) urganish yagona xammabop klassifikatsiyani ishlab chikishni takozo etdi. Dastlab usimliklar koplamining fizionomik tiplari - xillari formatsiyalar deb nomlangandi (Martlus, 1824). Keyinchalik Grizebax (1888) Umumiy fizionomik kurinishga bulgan usimlik guruxlari - formatsiya deb aytiladi degan ta’rifni berdi (urmon,dasht,chul). ammo fizio-nomiyasigagina asoslanib usimliklar koplamini sistemaga solish notugri bulardi. Shu sababdan 1910 yilda Syurixda utkazilgan Butundune botaniklar kongressida Flao va Shreterlarning taklifiga kura usimliklar koplamining asosiy sistematik birligini assotsiatsiya deb atash kabul kilindi.}
^{"Assotsiatsiya - uziga xos yashash (usish) sharoiti va fizionomiyaga ega bulgan, muayyan floristik tarkibdagi usimlik uyushmalaridir".}
^{Anikrogi assotsiatsiya uxshash fitotsenozlar uyushmasidir. Ma’lum ma’noda xar bir fitotsenoz uz assotsiatsiyasining muayyan (konkret) vakilidir. Turni tashkil etuvchi individlar uzaro kisman fark kilganidek assotsiatsiyani tashkil etuvchi fitotsenozlar xam kisman uzaro fark kiladilar.}
^{Demak tabiatda konkret fitotsenozlar xamda ular birlashadigan assotsiatsiyalar mavjuddir.}
^{Birinchi navbatda bir assotsiatsiyaga floristik tarkibi va tuzilishi uxshash bulgan fitotsenozlarni birlashtiriladi. Bunda asosan xar bir fitotsenozning xar bir yarusi va sinuziyasidagi dominant va subdominant turlari uxshash bulishi talab etiladi.}
^{Mikrorelefi va tuprok sharoiti turlicha bulgan katta maydonlarda,shunga mos ravishda bir necha assotsiatsiyalar navbatlashib joylashsa,bunday tabiiy xodisaga assotsiatsiyalar kompleksi deyiladi. Masalan: 1)Kaspiy buyi past tekisligida dasht, chalachul, shurxok usimliklar assotsiatsiyalari navbatlashib joylashgan; 2) Kizilkumning pastak koldik toglar mavjud bulgan rayonlarida - balandliklarida tog usimliklari assotsiatsiyalari, oralik tekisliklarida esa, chul usimliklaridan tarkib topgan assotsiatsiyalarni uchratish mumkin; 3)kum barxanlari va ularga yakin botik joylardagi shurxok yer usimliklari assotsiatsiyalarini kurish mumkin va xokazo.}
^{Edifikator turlari bir xil, ammo subedifikatorlari xar xil bulgan assotsiatsiyalarga subassotsiatsiyalar deyiladi. Assotsiatsiya arealining turli maydonlaridagi ekotopning turlicha bulishi subas-sotsiatsiyalarning kelib chikishiga sabab buladi. Subassotsiatsiyalar assotsiatsiyalarning ekologik variantidir. Shved fitotsenologi Dyu Riye sotsiatsiya tushunchasini fanga kiritdi. U assotsiatsiyadan fark kilib, uziga birlashadigan fitotsenozlarning uxshashligi ancha tor ma’noda olinadi.}
^{Botanika va zoologiyada turni kush nom bilan atalganidek assotsiatsiya xam kupchilik xollarda kush nom bilan ataladi. Bunda birinchi suz birinchi yarusning dominant turi, ikkinchi suz esa, subdominantning nomidir. Masalan: Pinetum cladinosum - kladoniyali karagayzor, Piceetum hylocominoso - murtillosum- chernikali - yusinli archazor; ilokli shuvokzor- Artemiseta carecosum va xokazo. Boshkacha kilib assotsiatsiya nomini xar yarusdagi dominant va subdominantlar nomlarini yezish bilan xam ifodalash mumkin. Masalan: 1)Efemerli korashuvokzor - Artemisia scotina+Vromus macrostachys- Heteranthelum piliferum+Aegilops triun cialis; 2)Gultemiya - rangli korashuvokzor - Artemisia serotina+carex pachystylis+Hulthemia persica.}
^{Xozirgi vaktda assotsiatsiyalar, formatsiyalarga ular esa, usimliklar koplamining tiplariga birlashtiriladi. Formatsiyaga birinchi yarusdagi edifikator (dominant) turlari bir xil bulgan assotsiatsiyalar kiritiladi. Masalan: 1) karagayzor urmon formatsiyasiga dominant turi urmon karagayi (Pinus silvestris) bulgan barcha assotsiatsiyalar birlashtiriladi. Formatsiyalar usimliklar koplamining tipini tashkil etadi. Assotsiatsiyalarning dominant turlari bir xayetiy shaklga mansub bulgan barcha formatsiyalar usimliklar koplamining tiplarini xosil kiladi. Masalan: urmonlar, butazorlar, chul usimliklari, yusinzorlar va xokazo.}
^{Nixoyat usimliklar koplami tiplarining majmuasi Yer sharining yeki ayrim yirik regionlarning usimliklar koplamini xosil kiladi.}
^{Shu zaylda tuzilgan usimliklar koplamining klassifikatsiyasi koordinatsion sistema deyiladi va u tip - formatsiya - fitotsenozlar kurinishidagi subordinatsion sistema katori sifatida beriladi.}
^{Mustakil ish uchun savollar:}

^{Formatsiya atamasini geobotanikaga kimlar kiritgan?}
^{Usimliklar koplamining asosiy sistematik birligi nima va u kachon kabul kilingan?}
^{Assotsiatsiyaga kanday tuzilishli fitotsenozlar birlashtiriladi?}
^{Formatsiya nima va uning xajmi kanday?}
^{Usimliklar koplamining tipi nima?}
^{Usimliklar koplami nimalardan tashkil topadi?}
^{Assotsiatsiya va formatsiyalarni nomlash koidalari?}

Download 21,69 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: