Философские законы и категории



Download 1,94 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/2
Sana14.07.2022
Hajmi1,94 Mb.
#800699
  1   2
Bog'liq
3-МАВЗУ




– МАВЗУ: РИВОЖЛАНИШ 
ФАЛСАФАСИ


РЕЖА
:

1. 
Диалектиканинг мо
ҳ
ияти, тарихий 
шакллари ва хусусиятлари.
2. 
Қ
онун тушунчаси, унинг турлари.
3. 
Ривожланиш тушунчаси. 
Ривожланишнинг умумий 
қ
онунлари.
4. 
Категория тушунчаси. Фалсафа 
категориялари.


Д
ИАЛЕКТИКА

юнон. dialektike – су
ҳ
бат 
қ
уриш санъати. 

Дастлаб диалектика ба
ҳ
слашиш, мунозара 
қ
илиш санъати сифатида тушунилган
бунда фикрлар, 
қ
арашлар 
қ
арама
-
қ
аршилиги воситасида 
ҳ
а
қ
и
қ
атнинг тагига 
етиш ма
қ
садида муаммони ўзаро 
манфаатдор му
ҳ
окама 
қ
илишга 
қ
аратилган мунозара назарда тутилган. 



Гераклит
дунёни «жонли
олов» ёки «икки марта 
кириш» мумкин бўлмаган
дарё о
қ
ими сифатида
тасаввур
қ
илган
.

Диалектиканинг тарихан
биринчи шакли
қ
адимги
файласуфларнинг
стихияли
диалектика
сидир
.


Идеалистик 
диалектика

Гегель илк бор дунёни
қ
уйидан олийга
қ
араб
борувчи умумий
ривожланиш жараёни
сифатида тасвирлаган

ривожланиш манбаи
-
қ
арама
-
қ
аршиликлар
курашини кўрсатиб
берган

диалектиканинг
асосий
қ
онунлари ва
категорияларини
таърифлаган
.


Материалистик 
диалектика

Немис файласуфлари
Карл Маркс ва Фридрих 
Энгельс бу заминга
таянган
ҳ
олда янги
қ
адамни ташлаш –
материализмни
диалектик манти
қ
билан
бо
ғ
лашга
ҳ
аракат
қ
илганлар
.



1) 
физикада
– материя 
ҳ
аракати турли
шаклларининг ўзаро ало
қ
асини асослаб
берган
энергиянинг са
қ
ланиш ва
ўзгариш
қ
онуни
нинг ани
қ
ланиши

Диалектик
-
материалистик
ёндашувни
табиатшунослик
ну
қ
таи
назаридан уч
кашфиёт билан
бо
ғ
ли
қ

2)
биологияда
– бутун жонли табиатнинг
(
ўсимликлар дунёсининг
ҳ
ам

ҳ
айвонот
дунёсининг
ҳ
ам

таркибий жи
ҳ
атдан
ягоналигини ёритиб берган
ҳ
ужайра
назарияси
нинг яратилиши


3) 
ривожланиш
ғ
оясини жонли табиатга
татби
қ
ан ишлаб чи
ққ
ан
Дарвиннинг
эволюция назарияси
ало
ҳ
ида ўрин
эгаллайди



Классик диалектиканинг ўзига хос 
хусусиятлари
1) 
барча мавжуд нарсалар ўз ички зиддиятларига
эга ва улар бу нарсаларни ўзгаришга

янги шакл
-
шамойил касб этишга

ривожланишга мажбур
қ
илади
2) диалектика объектив ва субъектив
диалектиканинг мавжудлигини тан олади

3) 
фан сифатида диалектика ўз тамойиллари, 
қ
онунлари ва категорияларига эга

4) 
у назария вазифасини
ҳ
ам, методология 
вазифасини
ҳ
ам бажаради



диалектика
Объектив 
диалектика –
бу табиий ва 
ижтимоий 
ҳодисаларнинг 
ўзаро алоқаси ва 
ривожланиши
Субъектив 
диалектика 

бу субъектнинг фикрлаш 
диалектикаси ва унинг 
объектив дунёни 
билиши


Ҳ
озирги тал
қ
индаги
диалектика 

1) 
ҳ
одисаларнинг уларга хос бўлган
зиддиятлар вужудга келиши

ўзаро
таъсирга киришиши ва ечилишига
мувофи
қ
ривожланишидан иборат
бўлган объектив жараён
.
• 2) табиат, жамият ва тафаккурнинг 
ҳ
аракат ва ривожланиш универсал 
қ
онунлари 
ҳ
а
қ
идаги фалсафий 
концепция; 
• 3) дунёни билиш ва ўзгартириш 
методидир.


Д
ИАЛЕКТИКА

борли
қ
нинг умумий 
қ
онунлари 
ҳ
а
қ
идаги 
таълимот сифатида 
объектив дунё 
тинимсиз 
ҳ
аракатда, 
ўзгаришда ва 
ривожланишда 
бўлишидан келиб 
чи
қ
ади.


У «бар
қ
арор
-
лик»ка зид ва 
ани
қ
йўналишли –
прогрессив 
ёки 
регрессив 
хусусия
т 
касб этади.
Ўзгариш

бу нарсалар
ҳ
одисаларни
нг бир 
ҳ
олатдан 
бош
қ
а 
ҳ
олатга 
ўтиши. 
«
Ривожланиш» 
тушунчасига у 
бош
қ
а маълум 
тушунчалар –
«ўзгариш» ва 
«
ҳ
аракат» билан 
ўзаро 
нисбатлаш йўли 
билан таъриф 
бериш мумкин.


Р
ИВОЖЛАНИШНИ
Ҳ
АРАКАТДАН ФАР
Қ
ЛИ
ЖИ
Ҳ
АТЛАРИ
1) ва
қ
тда ани
қ
йўналишга эгалик –
ўтмишдан 
ҳ
озирги 
давр ор
қ
али 
келажакка 
қ
аратилганлик; 
2) жараённинг ортга 
қ
айтмаслиги, яъни 
ўзгарувчи реал 
нарсалар, 
ҳ
одисалар ўз 
индивидуал 
жи
ҳ
атларида 
бетакрордир; 
3) ривожланиш 
жараёнида янги, яъни 
илгари мавжуд 
бўлмаган нарсанинг 
пайдо бўлиши; 
4) ривожланишнинг 
қ
онуний хусусияти, у 
муайян 
қ
онунларга 
бўйсуниши.


Қ
ОНУН
ДЕБ

БИР
Қ
АНЧА ЗАРУРИЙ
БЕЛГИЛАРГА ЭГА БЎЛГАН ЎЗАРО
АЛО
Қ
АГА АЙТИЛАДИ
.
1)
объектив
лиги
2)
му
ҳ
им
лиги
3)
зарурий
лиги
4)
бар
қ
а
рорли
ги
5) 
умумий
лиги


Қ
онуният
қ
онунга
қ
араганда
кенгро
қ
тушунчадир

Қ
онун муайян
шароитда ўзини
қ
атъий
ва му
қ
аррар тарзда
намоён этса

қ
онуният бир 
қ
анча 
қ
онунларнинг ўзаро 
ало
қ
аси, ўзаро таъсири 
сифатида намоён 
бўлади


Қ
ОНУНЛАР
Хусусий
Бир фан
доирасида
вужудга
келиб, шу 
фан
муаммолари
ни ечишга
хизмат
қ
илади
Умумий
Бир фан
доирасида
вужудга
келиб

қ
атор
фанлар
учун хизмат
қ
илади
Универсал
фаолиятнинг
барча
со
ҳ
аларига хос

яъни табиат

жамият ва
билишда амал
қ
илади


Борли
қ қ
онунлари
ҳ
а
қ
идаги таълимот
сифатидаги диалектикани умумий
(универсал) 
қ
онунлар
қ
изи
қ
тиради

чунки улар:
фаолиятнинг барча со
ҳ
аларига хос

яъни табиат

жамият ва билишда
амал
қ
илади

ҳ
аракат ва ривожланишнинг теран
асосларини ёритиб беради
.


Фалсафий
қ
онунлар
Қ
арама
-
қ
аршиликлар 
бирлиги ва 
кураши 
қ
онуни 
уларнинг ўзаро 
бо
ғ
ли
қ
лиги
Ми
қ
дор 
ўзгаришлар
идан сифат 
ўзгаришлар
ига ўтиш 
қ
онуни
Инкорни 
инкор 
қ
онуни 


Қ
АРАМА
-
Қ
АРШИЛИКЛАР

ПРЕДМЕТНИНГ БИР
-
БИРИНИ ИСТИСНО
ЭТУВЧИ ВА БИР
-
БИРИНИ НАЗАРДА
ТУТУВЧИ
ТОМОНЛАРИДИР

Қ
АРАМА
-
Қ
АРШИЛИКЛАР

ЎЗАРО БО
Ғ
ЛАНИШЛИ
БЎЛГАН ТУШУНЧАЛА
Р



• нарсалар ва 
ҳ
одисалардаги бир
-
бирини та
қ
озо 
қ
илувчи 
ва бир
-
бирини истисно 
этувчи томонлар, 
хоссалар, 
тенденциялар, 
жараёнларни акс 
эттирувчи фалсафий 
категория 
(ассимиляция –
диссимиляция, 
ўзгарувчанлик –
ту
ғ
малик, ишлаб 
чи
қ
ариш – истеъмол 
қ
илиш, яхшилик –
ёмонлик ва ш.к.). 
Қ
арама
-
қ
аршилик 


Қ
арама
-
қ
аршилик бирлиги 
нима?

ҳ
ар бир 
қ
арама
-
қ
аршилик бош
қ
а 
бир 
қ
арама
-
қ
аршиликнинг 
мавжудлик шарти 
ҳ
исобланади. 

қ
арама
-
қ
аршиликлар бирлиги 
улар бир
-
бирини та
қ
озо этган ва 
бир
-
бирига ўтган 
ҳ
олдагина 
муайян мазмун касб этади



Қ
арама
-
қ
аршиликларнинг бирлиги 
билан тавсифланадиган ва айни 
ва
қ
тда уларнинг ўртасидаги 
муттасил кураш 
ҳ
исобланадиган 
муносабат 
зиддият
деб аталади. 


МИ
Қ
ДОР ВА СИФАТ
ЎЗГАРИШЛАРИНИНГ
БИР
-
БИРИГА ЎТИШИ
Қ
ОНУНИ
РИВОЖЛАНИШ
ЖАРАЁНИНИНГ
МЕХАНИЗМИНИ
ЁРИТАДИ

У
Қ
АЙ
ТАРЗДА ВА
Қ
АНДАЙ
ШАКЛЛАРДА АМАЛГА
ОШИРИЛИШИНИ
КЎРСАТАДИ
».


Қ
ОНУННИНГ АСОСИЙ КАТЕГОРИЯЛАРИ
•нарсаларга хос ва уларнинг борли
ғ
и билан айний
бўлган
ҳ
амда уларни муайян ало
қ
алар тизимидаги
бош
қ
а нарсалардан фар
қ
лаш имконини берадиган
ўзига хос хусусиятни акс эттиради

Сифат
•предметнинг жи
ҳ
ати бўлиб, унинг бош
қ
а предметлардан 
фар
қ
и ёки улар билан ўхшашлигини белгилайди ва улар 
билан ўзаро ало
қ
ада намоён бўлади. 
Хосса
•предмет муайян хоссасининг намоён бўлиши, 
интенсивлиги даражаси. У сифат жи
ҳ
атидан ўхшаш 
хоссалар ёки бутуннинг 
қ
исмларини та
ққ
ослаш йўли 
билан ани
қ
ланади. 
Ми
қ
дор
•предмет борли
ғ
ининг чегараси

Меъёр
•бу бир сифатнинг бош
қ
а сифатга айланиш ва
қ
ти, 
шакли, усули, ми
қ
дор ўзгаришларининг узлуксизлиги, 
бос
қ
ичма
-
бос
қ
ичлигидаги узилиш. 
Сакраш


Қарама
-
қаршиликлар бирлиги ва 
кураши қонуни уларнинг ўзаро 
боғлиқлиги


Инкорни
-
инкор

«Инкор» ва «инкорни
-
инкор» категориялари
диалектикага Гегель 
томонидан киритилган
бўлиб

айни шу 
мутафаккирнинг саъй
-
ҳ
аракатлари билан улар 
умумий фалсафий
категориялар ма
қ
омини
олган




Download 1,94 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish