El odami-kavabata

EL ODAMI-KAVABATA
Maqola e’lon qilingan vaqti – 2014 yil
2011 – yili G’.G’ulom nashriyoti tomonidan nashr etilgan “Nobel mukofoti sovrindorlari” kitobiga 107 nafar adabiy-ijodkorlar haqida ma’lumotlar keltirilgan. Shular orasida 64-o’rinda Yasunari Kavabata ham joy olgandi. O’sha davrda Kavabata “el-odami” unvoniga sazavor bo’lgan edi. Bu unvon har qanday Nobel mukofotidan qadimiydir. Ildizi Navoiyga borib taqaladi. Navoiyning,
Odami ersang demagil odami,
Oniki yo’q xalq g’amidin g’ami.
misralariga borib tutashadi. Kavabataga mokofot topshirilayotganda, “Yapon tafakkur tarzini badiiy ifoda etgani uchun” deb taqdirlashgan.

• 
  m
  Yaponlar haqida
  a’naviy ekzotikasiga ega, o’ziga xos xalq. Yaponlar o’zga madaniyatni o’zganadi, hurmat qiladi, maqtaydi lekin hech qachon taqlid qilmaydi. Ular 1 kunda 10 marta libos kiysalar ham, ammo libos ichidagi yapon ruhini hech narsaga almashtirmaydi.
  
• 
  Yaponlar uchun tana 1 libos. Libos o’tda yonadigan, suvda cho’kadigan, qilich chopadigan dunyo matohi, xolos. Milliy ma’rifat, ma’anaviyat, ilm-ma’rifat esa abadiy. Yapon millatining o’ziga xosligi shundaki, u har qanday libosda ham o’zligini saqlab qolgan.
  

Kavabata-modernist yozuvchi

• 
  Dunyo modernist deganda o’z madaniyati va san’ati, hatto dini-yu millatidan ayro tushgan holda “modernist” dunyoni yaponga yovushtirdi.
  
• 
  Uning qahramonlari, o’zligini yo’qotmadi.
  
• 
  K. modernist bo’laman deb yaponning madaniyatini, tilini, turmushini buzmadi.
  
• 
  Aksincha, sayqalladi, tuzatdi.
  
• 
  Ovro’pa ta’siriga tushib qolmadi.
  

1899-1972

• 
  XIX asrning so’nggi sanalarida Osaka shahrida tug’ilgan.
  
• 
  4 yoshida otasidan, 5 yoshida onasidan ajralgan bo’lajak yozuvchini onasi tomonidan buvisi va bobosi tarbiya qilgan. Ular ham vafot etishgach “shum yetim” bo’lib qolgan.
  
• 
  Kirmagan eshigi, qilmagan ishi qolmaydi. El kezadi, el taniydi.
  
• 
  Kavabaning el odami bo’lib yetishishiga sabab ham shu deb o’ylaymiz.
  
• 
  K. – rassom bo’lishni orzulagan. Yaponiyaning so’lim manzarasi, nilufar guli uning murg’ak qalbida shu tuyg’uni uyg’tgan bo’lsa ajab emas.
  
• 
  16 yoshida uni o’rab turgan borliqni ifodalash uchun rassom qalami ojizlik qilishini his qilgan holda uni yozuvchi bo’lishga bo’lgan orzu qamrab oladi.
  
• 
  Va shu yoshida murakkab janr sanalgan BIOGRAFIK ASAR yozadi. “16 yoshning kundaliklari”
  
• 
  K. o’rta maktabdanoq Ovropa madaniyati bilan qiziqadi. Ovropa uyg’onish davri san’atkorlarining asarlarini o’rganadi. Tokio Univer.ining ingliz filologiyasi fakultetiga o’qishga kiradi va Ovropaning madaniyatini mukammal o’rganishga qaror qiladi. Begona madaniyat xususida aniq to’xtamga keladi va o’qishini yapon filologiyasi fakultetiga o’tqazadi.
  
• 
  Yapon klassik adabiyotini o’rganadi. Akutagava Ryunosku, Moyamoto Yurikolarning ijodini o’rganadi.
  

XX asr 20-yillari nainki Yaponiya, balki butun jahonda manaviy evrilish davri bo’ldi. M

Ma’naviy evrilish davri
a’naviy an’anaga nisbatan pinhoniy tajovuz boshlangandi. Dunyo xalqlari buning manaviy inqiroz keltirishini anglab yetmagan, uni inqilob, modernism, yangilanish nomlari bilan atardilar. Shunday havfni sezgan Tokio unive.rining 2 bosqich talabasi o’z maslakdoshlari bilan SINTYO (YANGI OQIM) nomli adabiy jurnal nashr ettiradi. Bu K. tomonidan yapon turmush tarsi uchun davr maqomini anglash yo’lidagi ilk harakat edi. Ushbu jurnalda ayni holatlar ramziy tasvirlangan “Janoza manzarasi” (1924) nomli hikoya chop etiladi.
Shu yillari yapon yozuvchilari o’retasida Anri Berson, Marsel Prust, Jeyms Joys ijodini o’rganish, ular yozgan asarlarga havas paydo bo’lgan. Freydizm nazariyasi yaponiyaga ham kirib kela boshlaydi. Kavabata “Billur hayolot” nomli hikoyasi shunday ta’sir jarayonida yozilgan. J.Jeyms ta’sirida yozilgan bu hikoya ohiriga yetkazilmagan. Shu tariqa K. G’arb adabiyotiga, Freyd ta’limotiga nuqta qo’yildi.


“Тог ингроги” романи.
Роман кахрамони кекса Синго дафъатан тог ингрогини эшитиб колади. У тоглар куршовида яшайди. Атрофини куплаб баланд-паст тоглар цуршаб олган. “Аммо Синго ингрогини эшитган тог айнан уша - уз уйи олдидаги тог эди ”. Роман вокелиги юрагига улим чангал солиб турган мана шу чол нигохи билан кузатилади. Айни пайтда Синго нигох,ида аксланаётган хар бир детал, хар бир ках,рамон, хар бир эпизод айнан унинг ботин оламини кашф этишга хизмат килади. Бу жараёнда чолнинг кампири хам, болалари хам, дарахтлар, гуллар, хашоратлар, ирмоклар, хатто баликлару молюскаларгача фаол иштирок этади. Аммо укувчи улардаги бу фаолликни сезмайди. Бу худди ипаккурти чеварлигини эслатади.