E. Krechmer o‘zining «Tana va xarakter tuzilishi» (1921) nomli asarida bayon qilgan temperamentlar tipologiyasini ishlab chiqdi. Uning asosiy g‘oyasi tana tuzilishining ma’lum tipiga EGA bo‘lgan odamlar ma’lum psixik xususiyatlarga EGA bo‘lishidan iborat

E. Krechmer o‘zining «Tana va xarakter tuzilishi» (1921) nomli asarida bayon qilgan temperamentlar tipologiyasini ishlab chiqdi. Uning asosiy g‘oyasi tana tuzilishining ma’lum tipiga ega bo‘lgan odamlar ma’lum psixik xususiyatlarga ega bo‘lishidan iborat edi. E. Krechmer to‘rt xil asosiy konstitutsion tiplarni ajratdi, bularga leptosomatik, piknik, atletik, displastiklarni kiritdi.

Leptosomatikka mo‘rt tana tuzilishi, baland bo‘y, yassi ko‘krak qafasi, tor elka, uzun va ozg‘in oyoq-qo‘llar xosdir. Piknik – yog‘ to‘qimasi rivojlangan, o‘ta semiz, o‘rtacha yoki past bo‘yli, katta qorinli, kengayib ketgan tana va kalta bo‘yinda joylashgan dumaloq kallaga ega. Atletik – mushaklari rivojlangan, kuchli tana tuzilishiga ega, baland yoki o‘rtacha bo‘yli, keng elkali, tor bo‘ksali odam. Displastik – shaklsiz, noto‘g‘ri tana tuzilishiga ega bo‘lgan odam. Bu tipdagi individlar tana tuzilishining  turli nuqsonlari bilan ajralib turadilar, masalan, o‘ta baland bo‘y, mutanosib bo‘lmagan tana tuzilishi.

Ko‘rsatib o‘tilgan tiplarning tana tuzilishlari bilan E. Krechmer uch xil temperament: shizotimik, iksotimik, siklotimiklarni ajratdi. SHizotimik astenik tana tuzilishiga ega, u odamovi, kayfiyatning o‘zgarishlariga beriluvchan, qaysar, fikr va qarashlarini o‘zgartirishga moyil emas, atrofga qiyinchilik bilan moslashadi. Aksincha, iksotimik atletik tana tuzilishga ega, xotirjam, imo-ishoralari tiyilgan taassurotsiz odam, yuqori bo‘lmagan tafakkur egiluvchanligiga ega, ko‘pincha maydakash. Piknik tana tuzilishiga siklotimik ega bo‘ladi, uning hissiyotlari shodlik va g‘amginlik o‘rtasida o‘zgarib turadi, odamlar oson aloqaga kirishadi, qarashlari voqelikka mos keladi.

 Krechmer nazariyasi Evropada keng ommalashdi. AQSHda XX asrning 40-yillarida U. SHeldonning temperament konsepsiyasi keng tarqaldi. Bu konsepsiya asosini tana va temperament – bu odamning bir-biri bilan o‘zaro bog‘langan ko‘rsatkichlari haqidagi taxmin tashkil etadi. Uning fikriga ko‘ra, tana tuzilishi  uning vazifasi bo‘lgan temperamentni belgilab beradi. SHeldon tana tuzilishining asosiy tiplari mavjudligi haqidagi gipotezadan kelib chiqib, ularni ta’riflashda embriologiya atamalaridan foydalanadi.

U uch xil tipni ajratdi: endomorf (endodermadan asosan ichki organlar hosil bo‘ladi); mezomorf (mezodermadan muskul to‘qima hosil bo‘ladi); ektomorf (ektodermadan teri va nerv to‘qimasi hosil bo‘ladi). Endomorf tipiga mansub odamlarga zaif, kuchli rivojlangan yog‘ to‘qimali tana tuzilishi, mezomorf tipiga kelishgan va mustahkam tana tuzilishi, katta jismoniy kuch xosdir, ektomorfga esa – mo‘rt tana tuzilishi, yassi ko‘krak qafasi va uzun ingichka kuchsiz muskulli oyoq-qo‘llar xos. Sheldon bo‘yicha, bunday tipdagi tana tuzilishlariga temperamentlarning ma’lum tiplari mos keladi, u tananing ma’lum organlari vazifalaridan kelib chiqib, quyidagicha nomladi: visserotoniya (ichki organlar), somatotoniya (tana) va serebrotoniya (miya). Ma’lum tana tuzilishining ustunligini sheldon mos ravishda visserotoniklar, somatotoniklar va serebrotoniklar deb ataydi va har bir odam xossalarning bunday  guruhlariga ega bo‘ladi deb hisoblaydi.

Hozirgi zamon psixologiyasida bunday tiplarning ko‘pchiligi inson psixik xossalrining shakllanishida muhit va ijtimoiy sharoitlarning ahamiyati to‘g‘ri baholanmaganligi sababli qattiq tanqid ostiga olinadi. Organizmda dominantlik va boshqaruvchi vazifalarni bajaradigan asab tizimi vazifalarining o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rganishga asoslangan konsepsiyalar jiddiy e’tiborga loyiqdir. Nerv jarayonlari ba’zi umumiy xossalarining temperament tiplari bilan aloqasi nazariyasi I.P. Pavlov tomonidan taklif etilgan edi. U tadqiqot uchun Krechmer kabi tanalar va qon tomirlarining tashqi tuzilishini (P.F. Lesgaft) emas, balki yaxlit organizmni oldi va unda bosh miyani ajratib, ilmiy izlanish ob’ekti sifatida uning xossalarini belgilab chiqdi.

Temperament tiplarining psixologik xarakteristikasi

№	Xarakterologik belgilari	Temperament tiplari
		Sangvinik	Flegmatik	Xolerik	Melanxolik
1.	Xulq-atvorning vazminligi	yaxshi vazmin	a’lo darajada vazmin	vazmin emas	juda ham vazmin emas
2.	Emotsional kechinmalari	yuzaki, qisqa muddatli	kuchsiz	kuchli, qisqa muddatli	chuqur va uzoq muddatli
3.	Kayfiyati	barqaror, quvnoq	barqaror, ko’p quvnoq va g’amgin emas	Tetiklikni egallash bilan beqaror	tushkun va beqaror
4.	Nutqi	baland, jonli, ravon	monoton, shod	qattiq, keskin, bir tekis emas	xotirjam siqilganlik bilan
5.	Sabot-matonati	mo’tadil	juda katta	kuchsiz	juda kuchsiz
6.	Moslashuvchan lik	a’lo	sekin	yaxshi	Qiyin (tundlik)
7.	Muloqotmandli k	mo’tadil	sekin	yuqori	past (tund)
8.	Xulqatvoridagi tajavvuzkorlik	Tinchlikni yoqlovchi xulq-avtor	xulq-atvori vazmin	agressiv	xulqatvorida jazavali, qiyinchilikd an qochish va nafratlanish
9.	Tanqidga munosabati	xotirjam	befarq	hayajonli, asabiy	xafakash , jizzaki
10.	Faoliyatdagi faolligi	g’ayratli	xulq-atvori toliqmaydigan mehnatkash	jo’shqin, otashin, qiziquvchan	bir xilda emas, reaktiv xulq-atvorli
11.	Yangilikka munosabati	befarq	salbiy	ijobiy	Optimistic munosabat pessimistikka va aksincha o’zgaradi
12.	Xavf-xatarga munosabati	ehtiyotkor, rejali, hech qanday asosiy tavakkalsiz	sovuqqon, g’azabsiz	jangovor, tavakkalchi, hech qanday rejasiz	bezovtali, asabiylashg an, mayus, tushkun
13.	Maqsadga intilishi	tez, to’siqlardan qochuvchan	sekin, qat’iyatli	kuchli, to’liq va unumli	goh kuchli, goh kuchsiz, to’siqlardan qochish bilan
14 .	O’zini-o’zi baholashi	bir qator hollarda o’z qobiliyatlarini ortiqcha baholaydi	qobiliyatlarini real baholaydi	qobiliyatlarini haddan ortiq yuqori baholaydi	ko’pincha qobiliyatlari ni baholay olmaydi
15.	Ishonuvchanligi va shubhalanishi	yuqori emas	stabil	mo’tadil	yuqori

1. Sizda ko'pincha yangi taassurotlarga, o'zingizni chalg'itishga, kuchli hislarni boshdan kechirishga intilish bormi?

2. Sizga tez -tez sizni tushunadigan, ma'qullaydigan yoki hamdard bo'ladigan do'stlar kerak deb o'ylaysizmi?

3. Siz o'zingizni beparvo odam deb hisoblaysizmi?

4. Niyatingizdan voz kechish siz uchun juda qiyinmi?

5. Siz o'z biznesingiz haqida o'ylashga vaqt ajratasizmi va harakat qilishdan oldin kutishni afzal ko'rasizmi?

6. Siz uchun foydasiz bo'lsa ham, har doim va'dalaringizni bajarasizmi?

7. Sizda kayfiyatning ko'tarilish va tushishi tez -tez bo'ladimi?

8. Siz odatda tez harakat qilasiz va gapirasiz, ko'p vaqtingizni o'ylashga sarflaysizmi?

9. Hech qanday sabab bo'lmasa -da, o'zingizni baxtsiz deb hisoblaganmisiz?

10. "Garovga qo'yilgan" siz har qanday narsani hal qila olasiz, to'g'rimi?

11. O'zingizga yoqadigan qarama -qarshi jinsdagi odam bilan uchrashishni istasangiz, o'zingizni uyaltirasizmi?

12. Jahlingiz chiqsa, jahlingiz chiqib ketadimi?

13. Siz tez -tez shoshma -shosharlik bilan harakat qilasizmi?

14. Siz tez -tez biror narsa qilmasligingiz yoki aytmasligingiz kerak degan fikr sizni bezovta qiladimi?

15. Siz odamlar bilan uchrashishdan ko'ra kitob o'qishni afzal ko'rasizmi?

16. Sizni osonlikcha xafa qilish rostmi?

17. Siz kompaniyada tez -tez bo'lishni yoqtirasizmi?

18. Sizda boshqalar bilan baham ko'rishni istamaydigan fikrlaringiz bormi?

19. To'g'ri, ba'zida siz shunchalik kuchga to'lasangiz, hamma narsa sizning qo'lingizda yonib ketadi, ba'zida esa o'zingizni juda letargik his qilasizmi?

20. Siz tanishlar doirasini oz sonli yaqinlaringiz bilan cheklashga harakat qilasizmi?

21. Siz ko'p orzu qilasizmi?

22. Agar kimdir sizga baqirsa, siz ham xuddi shunday javob berasizmi?

23. Sizning odatlaringiz yaxshi deb o'ylaysizmi?

24. Siz tez -tez biror narsada aybdor ekanligingizni his qilasizmi?

25. Siz ba'zida o'z his -tuyg'ularingizga erkinlik bera olasizmi va quvnoq kompaniya bilan beg'araz dam olasizmi?

26. Aytishimiz mumkinki, tez -tez asablaringiz haddan tashqari cho'zilib ketadi.

27. Siz quvnoq va jonli odam sifatida tanilganmisiz?

28. Ish tugagandan so'ng, siz qanchalik tez -tez unga qaytasiz va bundan ham yaxshiroq ish qilgan bo'lar edingiz deb o'ylaysiz?

29. Katta kompaniyada bo'lish sizni bezovta qilyaptimi?

30. Siz hech qachon mish -mishlarni tarqatasizmi?

31. Boshingizga turli xil fikrlar kirib kelgani sababli uxlay olmaysizmi?

32. Agar biror narsani bilmoqchi bo'lsangiz, nimani afzal ko'rasiz: uni kitobdan toping yoki do'stlaringizdan so'rang?

33. Sizda kuchli yurak urishi bormi?

34. Sizga diqqatni jamlashni talab qiladigan ish yoqadimi?

35. Sizda titroq hujumlari bormi?

36. Siz har doim faqat haqiqatni aytasizmi?

37. Hamma bir -birlarini masxara qiladigan kompaniyada bo'lish sizga yoqimsiz bo'ladimi?

38. Siz asabiysizmi?

39. Sizga tezkor harakatni talab qiladigan ish yoqadimi?

40. To'g'ri, sizni hamma narsa yaxshi tugagan bo'lsa -da, bo'lishi mumkin bo'lgan turli muammolar va "dahshatlar" haqidagi fikrlar sizni hayron qoldiradi.

41. Sizning harakatingiz shoshilmayapti va biroz sekinlashayotganingiz rostmi?

42. Hech qachon ishga yoki kimdir bilan uchrashuvga kechikkanmisiz?

43. Siz tez -tez yomon tush ko'rasizmi?

44. Siz gapirishni shunchalik yaxshi ko'rasizki, yangi odam bilan gaplashish imkoniyatini qo'ldan boy bermaysizmi?

45. Har qanday og'riq sizni bezovta qiladimi?

46. Agar do'stlaringizni uzoq vaqt ko'rmagan bo'lsangiz, xafa bo'lasizmi?

47. Siz o'zingizni asabiy odam deb atay olasizmi?

48. Tanishlaringiz orasida sizga yoqmaydiganlar bormi?

49. Siz o'zingizni ishonchli odam deb ayta olasizmi?

50. Sizning kamchiliklaringizni yoki ishingizni tanqid qilish sizni osongina ranjitadimi?

51. Ko'p odamlar ishtirok etadigan voqealardan haqiqiy zavq olish qiyinmi?

52. O'zingizni boshqalardan ko'ra yomonroq his qilish sizni bezovta qiladimi?

53. Siz zerikarli kompaniyaga hayajon keltira olasizmi?

54. Siz umuman tushunmaydigan narsalar haqida gapirasizmi?

55. Sog'ligingiz haqida qayg'urasizmi?

56. Siz boshqalarni aldashni yoqtirasizmi?

57. Siz uyqusizlikdan aziyat chekasizmi?
B varianti A variantidan faqat texnikani sinashda farq qiladi. B varianti uchun ko'rsatma, kalit, ma'lumotlarni qayta ishlash A varianti bilan bir xil.

Bu 57 savoldan 9 tasi ishonchlilik (yolg'on) shkalasini ifodalaydi. Ulardan 3 tasi ijobiy (Ha), 6 tasi salbiy (YO'Q). Masalan, oltinchi savol - mavzu "ha" deb javob beradi (men buni doim qilaman), bunday javob, albatta, haqiqatga to'g'ri kelmaydi, chunki u uchun har doim yoqimsiz va'dasini bajaradigan odam yo'q.

shonchlilik shkalasi bo'yicha 9 tadan (50%dan ortiq) 5 ta savolga ishonchsiz javob, qolgan javoblarning ishonchsizligini bildiradi va shuning uchun tajriba yaroqsiz.

Anketani to'ldirish uchun mavzuga sekundomerga ko'ra 10 daqiqa vaqt beriladi. Vaqtni uzaytirish mumkin, lekin baholashda bu holatni hisobga olish kerak.

Tashqi dunyo bilan to'g'ridan -to'g'ri emas, balki tabiiy ritmda, balki kuchli ob'ektlashuv akti asosida aloqani o'rnatgan, cheklangan, ichki ziddiyatli sub'ektlar tomonidan anketani to'ldirishga ko'p vaqt sarflanadi.