Diversifikatsiya va unga erishish yo‘llari

Diversifikatsiya va unga erishish yo‘llari

Asosiy eksporti neft va gaz bo‘lgan mamlakatlar uchun diversifikatsiya haqida qanday tushunchalar mavjud? Qiyosiy afzalliklar nazariyasi, import o‘rnini bosish strategiyasi, infratuzilishga investitsiyalar va xizmatlarni (turizm yoki moliya) rivojlantirish stavkalari qanday xatolarga yo‘liqdi? Xilma-xillikka erishishga muvaffaq bo‘lgan neftga boy Yaqin Sharq va ba’zi rivojlanayotgan davlatlar tajribasidan qanday saboqlar olish mumkin?

Neft eksport qiluvchi davlatlar o‘rtasida diversifikatsiyalashning muvaffaqiyatli tajribasi shuni ko‘rsatadiki, unda ikkita omil muhim ahamiyatga ega - xalqaro bozorlarda raqobatbardoshlikni oshirish hamda tovarlar va xizmatlar sifatini oshirish uchun texnologik yangilanishlar.

Inson kapitali

Nobel mukofoti sovrindori, iqtisodchi Robert Lukas o‘zining 2003 yildagi mashhur “Mo‘jiza yaratish” asarida birinchi bo‘lib iqtisodiy o‘sishning asosiy omili texnologiyalarga kapital qo‘yilmalar va inson kapitaliga investitsiyalarning o‘sishi ekanligini ta’kidladi.

Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlaridagi iqtisodiy o‘zgarishlarni muhokama qilar ekan, Lukas o‘sishning asosiy omili - bu bilimlarning inson kapitali, xalqlar o‘rtasidagi yashash sharoitlaridagi asosiy farq inson kapitalidagi farqdir. Jismoniy kapital muhim, ammo hal qilishda kuchli ikkinchi darajali hisoblanadi. Inson kapitali maktablarda, ilmiy-tadqiqot tashkilotlarida va tovarlarni yaratish hamda savdo-sotiq jarayonida yaratiladi. Ish jarayonida yangi narsalarni o‘rganish (ishlash orqali o‘rganish) inson mehnatini sifat pog‘onasiga ko‘tarishda eng muhim omil hisoblanadi. Buning uchun mamlakat eksporti xalqaro raqobatdosh bo‘lishi kerak - bu rivojlangan iqtisodiyotlarni ajratib turadigan narsa.

2003 yildan beri “uchinchi dunyodan birinchisiga” chiqishni istagan ko‘plab mamlakatlarda fan va inson kapitalining ahamiyati tan olingan. Biroq, hamma ham bunga erisha olmadi. Hatto Fors ko‘rfazi mamlakatlarida ham inson potentsiali va infratuzilmani rivojlantirishdagi sezilarli darajada yaxshilanishlarga qaramay, diversifikatsiya faqat savdo, xizmat ko‘rsatish va qurilish kabi sohalar amalga oshirildi. Shu bilan birga, ushbu mamlakatlar past malakali import qilinadigan ish kuchiga tayanadilar va o‘z fuqarolarining aksariyati davlat sektorida band bo‘lganlar.

Klassik talablardan farqli o‘laroq, ishbilarmonlik muhiti, huquqiy asoslar, makroiqtisodiy barqarorlik va infratuzilmani yaxshilash bo‘yicha islohotlar diversifikatsiyaning asosiy omillari emas. Eng muhim vazifa - bozor nomukammalligini yengib o‘tish va korxonalar va ishchilar uchun yangi imtiyozlarni izlash.