|
Dinning mohiyati, ijtimoiy funksiyalari.
Reja:
Kirish;
Asosiy qism;
Dinga berilgan ta’riflar. Din – ijtimoiy ong shakli, muayyan turmush va tafakkur tarzi, ma’naviy qadriyat sifatida.
Dinning jamiyat va shaxs ma’naviyati yuksalishidagi, komil insonni tarbiyalashdagi ahamiyati.
Dinlar tasnifi.
Bajardi: Homidova Barchinoy
Dinga berilgan ta’riflar. Din – ijtimoiy ong shakli, muayyan turmush va tafakkur tarzi, ma’naviy qadriyat sifatida.
Din - e’tiqod va u xar bir kishining shaxsiy ishi xisoblanadi. Diniy nuktai nazarga kura, din - muayyan diniy e’tikodlarga, ya’ni iloxga, uning tomonidan insonlarga xabar etkazuvchilarning gayrioddiy saloxiyatga ega ekaniga (paygambarlik), insonlar atrofida unga kurinmaydigan ammo undan ancha yukori darajada turuvchi mavjudotlar borligiga (farishtalar, jinlar) inson ideal xayot kechirishi uchun azaldan belgilangan konuniyatlar mavjudligiga (mukaddas kitoblar), inson xayoti muntazam nazorat ostida ekaniga, kilingan barcha yaxshilik va yomonlik uchun mukofot yoki jazo mukarrarligiga (oxirat, xisob-kitob kilinish), inson kismati avvaldan belgilanishiga (takdir) va shu kabi karashlarga ishonish, ularni akida sifatida kabul kilishdan iborat.
Din - tabiat, jamiyat inson va uning ongi, yashashdan maksadi xamda takdiri insoniyatning bevosita kurshab olgan atrof-muxitdan tashkarida bulgan, uni yaratgan ayni zamonda insonlarga tugri, xakikiy, odil xayot yulini kursatadigan iloxiy kudratga ishonch va ishonishni ifoda etadigan maslak, karash ta’limotdir.
Arab tilidagi manbalarda kayd etilishicha, din suzi buyin egmok, itoat etmok, kimdandir karzdor bulmok, e’tikod kilmok, kilgan ishiga yarasha mukofotlamok din, imon, ajr-mukofot, kilingan ishga yarasha berilgan xak kabi ma’nolarni bildiradi. Uzbek tili lugat adabiyotlarida “din” - ishonch, ishonmok, e’tikod, mulk, xukm, xisob, jazo, tadbir, buysunish, itoat kilish, ibodat, parxez, yul tutish, odat kilish, e’tikod kilish ma’nolarini bildirishi keltirib utiladi.
Uzbek tili lugat adabiyotlarida “din” - ishonch, ishonmok, e’tikod, mulk, xukm, xisob, jazo, tadbir, buysunish, itoat kilish, ibodat, parxez, yul tutish, odat kilish, e’tikod kilish ma’nolarini bildirishi keltirib utiladi. Islomdan avval turkiy xalkdarning din tushunchasini ifodalash uchun turli davrlarda “drm”, “darm”, “nom” va “den” kabi suzlarni ishlatganlari ma’lum. Ulardan “drm”, “darm” din, akida ma’nosida sanskritcha (kadim xind tili) ‘qata’qan (Pali tilida dhamma); “nom” din ishonch, konun ma’nosida sugd tilidan kirib kelganligi aytiladi. Uzbek tilidagi “din” ma’nosini beruvchi atamalar barcha tillarda mavjud. Jumladan, zardushtiylarning manbasi “Avesto”da “din” sifatida “daena”, kadimgi fors paxlaviy tilida “den”, “din”, “dena”, “daena” suzi ishlatilib, «yul», «mazxab», «marosim», «uslub», «tarz» kabi ma’nolarni bildirgan. Ibroniy tilida istifoda kilinadigan «dath» suzi «din» tushunchasini ifodalash uchun umumiy termin bulib, «xukm», «amr» va «konun» ma’nolarini anglatgan. Rus tilida din ma’nosini anglatadigan «religiya» suzining kelib chikishi borasida lugatlarda bir kancha yondashuvlar keltirib utilgan. Ulardan ba’zilariga kura mazkur atama lotincha «religio» suzidan kelib chikib, «diyonat, dindorlik, takvodorlik, xudojuylik, muminlik, takvo, mukaddas narsa yoki joy, kadamjo, ziyoratgox, ibodat- topinish-siginish va u bilan boglik diniy marosimlar» degan ma’nolarni anglatadi. Ikkinchi gurux tilshunoslar «religio» suzi semantik, ma’no va morfologik jixatdan «relegere» suzi bilan boglik bulib, «yangidan tuplamok, yangidan tanlashga kirishmok, kayta ishlab chikish uchun oldingi sintezga kaytish» kabi ma’nolarni anglatadi, deb ta’kidlaydilar. Olimlar muayyan e’tikod din deb atalishi uchun uch asosiy xususiyatga ega bulishi lozimligini ta’kidlaydilar. Bulardan birinchisi, gayritabiiy ilox (yoki iloxlar) xakidagi tasavvurning mavjudligi. X,ar bir dinda topinish ob’ekti - Xudo bulishi shart xisoblanadi. Mavjud dinlardagi Xudo xakidagi tasavvurlarni shartli ravishda ikkiga - transsendent va immanent iloxlarga bulish mumkin. Transsendent iloxlarga insonlar olamidan tashkarida, insonlarga xech kanday alokasi bulmagan, kusur va nuksonlardan xoli Xudolar kiradi. Bunga misol sifatida tom ma’noda islom dinidagi Allox taolo va kisman xristianlikdagi Ota Xudo, yaxudiylikdagi YAxvelarni keltirish mumkin. Immanent iloxlar deganda esa tabiatning bir bulagi sifatida tasavvur kilingan, insonlarga uxshab ketadigan, birok gayrioddiy yaratuvchilik, buzgunchilik, rizklantiruvchilik kabi kuchlarga ega bulgan Xudolar kiradi. Bunday turdagi iloxlar kupincha yo antropomorf (inson kiyofasida) yo zooantropomorf (yarim odam yarim xayvon) yoki zoomorf (xayvon) shaklda tasavvur kilinadi. Bunga misol sifatida Qadimgi Misr, yunon, Rim sivilizatsiyalari, zamonaviy X,indiston, Xitoy, Yaponiya dinlarini sanash mumkin. Ikkinchisi, Xudo bilan insonlarni me’roji” (ya’ni Allox taoloning xuzuriga kutarilishi) xisoblansa xristianlikdagi “sirli marosimlar”da Mukaddas Ruxning uzi ishtirok etadi deb xisoblanadi. SHu tarika, mavjud barcha dinlarda kultlar vositasida e’tikodchilar uz iloxlari bilan boglanadilar. Uchinchisi esa e’tikodchilarni uzida jamlaydigan diniy tashkilotlarning mavjudligi. Diniy tashkilot - bu bir din izdoshlarining jamoaviy ravishda uz diniy rasm- rusum, ibodat marosimlarini utkazadigan, diniy ta’lim oladigan muassasalaridir. Bu, islomda - masjid, madrasa, xristianlikda - cherkov, seminariya, yaxudiylikda - sinagoga va xokazo.
Do'stlaringiz bilan baham: |
