|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI JIZZAX POLITEXNIKA INSTITUTI Mantiq fanining predmeti va rivojlanishining asosiy bosqichlari - Reja:
- 1.Manitiq fanining predmeti va ahamiyati.
- 2.Mantiq fani va til
- 3.Formal mantiqning asosiy qonunlari
- Yuksak manaviyat-yenglimas kuch. I.A.Karimov. 2008-y.
- Falsafa E.Yusupov. 1999-y.
- Falsafa asoslari G.Nazarov. 2018-y.
- mantiq,
- bilish,
- borliq,
- tafakkur,
- denotat,
- designat,
- formal mantiq
- Mantiq fanining predmeti va ahamiyati.
- Mantiq arabcha so’zdan olingan bo’lib “so’z”, “fikr”, “aql” ma'nosini anglatadi. Mantiq atamasi o’rta asrlarda Markaziy Osiyo va Yaqin Shrqda qo’llanilgan. Mantiq yunoncha “logika” atamasiga mos keladi. Logika “logos” so’zidan olingan bo’lib “so’z”, “fikr”, “nutq”, “aql” ma'nolarini anglatadi. Logikaga fan sifatida mil.av. IV asrda Aristotel asos solgan.
- Kundalik muomalada mantiq atamasi turli o’rinda biz tomonimizdan ko’p qo’llaniladi. Masalan: “fikrlar mantig’i”, “gap mantig’i”, “hatti-harakat mantig’i”, “narsalar mantig’i”, “voqealar mantig’i” kabi jumlalar biz tomonimizdan fikrimizni ifodalashda qo’llaniladi.
- .
- Hozirgi davrda mantiq tushunchasi turli ma'nolarni anglatadi
- Birinchidan, bu so’z ob'ektiv olamdagi narsa va hodisalar rivojlanishi va o’zgarishidagi qonuniyatni anglatadi. Bu ob'ektiv mantiq deb ataladi
- Ikkinchidan, mantiq fikrlar aloqadorligi va taraqqiyotidagi muhim qonuniyatlarni anglatadi. Bu qonuniyatlar sub'ektiv mantiq deb ataladi
- Uchinchidan, mantiq deb tafakkur shakllari, usullari va qonunlarini o’rganuvchi fanga aytiladi. Biz o’rganayotgan bu fan formal mantiq deyiladi
- Mantiq bilish jarayoni bilan uzviy bog’liqdir. Chunki mantiq fanini o’rganish ob'ektini tafakkur tashkil etadi.Tafakkurning o’ziga xos xususiyatlari qo’yidagilardan iborat.
- Tafakkur til bilan uzviy bog’liq
- Tafakkur borliqni umumlashgan obrazlarda ifodalaydi
- Tafakkur – voqelikni faol in'ikosi jarayonidir
- Til – axborotlarni uzatish uchun xizmat qiluvchi belgilar sistemasidir. Til vositasida kishilar o’z fikrlarini ifodalaydi, o’zaro axborotlarni almashadi, saqlaydi hamda atrof olamni anglaydi. Til va tafakkur uzviy bog’liq, lekin aynan mos kelmaydi. Fikrlar ideal bo’lib, real mavjud predmetlarni, ularning xususiyat va munosabatlarini obrazlar shaklida ifodalaydi.
- Sintaksis – belgilarning o’zaro munosabatini, ya'ni gap tuzilishi qoidalarini o’rganuvchi soha;
- Semantika – belgi bilan u ifoda qilayotgan predmet o’rtasidagi munosabatni hamda belgilar mazmunini o’rganadi;
- Pragmatika – kishilarning belgilarga munosabati hamda belgilar vositasida kishilar o’rtasidagi munosabatni o’rganadi
- Semiotika fani 3 guruhga bolinadi
- Nom – bu so’z va so’z birikmasi bo’lib, biror-bir predmetni ifodalaydi. Nom ham o’z ma'nosi va mazmuniga ega. Nomning mazmuni u ifoda qilayotgan predmet bo’lib, denotat, designat, naminat deb ataladi. Nomning ma'nosi u ifoda qilayotgan predmetni boshqalaridan ajratib turuvchi xususiyatlarni anglatadi hamda mantiqda kontsept deb ataladi.
- Nomlarning ikki tipi mavjud. Birinchi tip nomlar yakka predmetni ifodalaydi va yakka nom deyiladi. Ikkinchi tip nomlar predmetlar sinfini ifodalaydi va umumiy nomlar deb ataladi. Masalan: O’zbekiston Respublikasi – yakka nom, respublika – umumiy nom. Nomning mazmuniga kiruvchi predmetlar uning hajmini tashkil etadi. Umumiy nomlar universal bo’ladi. Umumiy nomlarning universal deyilishiga sabab, uning hajmini fikr qilinayotgan butun universum tashkil etadi. Masalan: “Umurtqali hayvon” hamda “Umurtqali emas hayvon” deganda shu peredmetlarning (hayvonlarning) barchasi tushuniladi. “Umurtqali hayvon” desak faqat bir qismi tushuniladi. Nomlar turli ma'noga, lekin bir hajmga ega bo’lishi mumkin. Masalan, “O’zbekiston poytaxti” va “Markaziy Osiyodagi eng yirik shahar”. Lekin bir ma'noga turli hajmga ega nomlar mavjud emas.
Ayniyat qonuni. Har qanday fikr mulohaza jarayonida aniq, qat'iy mazmunga ega bo’lishi lozim. Bu tafakkurga xos xususiyatdir. Ayniyat qonuniga ko’ra har qanday fikr mulohaza jarayonida o’ziga aynan bo’lishi lozim - Formal mantiq qonunlari tafakkurga xos bo’lib fikrning to’g’ri tuzilishini, uning aniq, izchil, ziddiyatsiz va yetarli asosga ega bo’lishini ta'minlaydi. Formal mantiq qonunlari ob'ektiv xarakterga ega. Bu qonunlarga rioya qilish to’g’ri fikrlashni ta'minlaydi.
- Ayniyat qonuni. Har qanday fikr mulohaza jarayonida aniq, qat'iy mazmunga ega bo’lishi lozim. Bu tafakkurga xos xususiyatdir. Ayniyat qonuniga ko’ra har qanday fikr mulohaza jarayonida o’ziga aynan bo’lishi lozim
- . Nozidlik qonuni mantiqiy mulohaza ziddiyatsiz bo’lishi bilan xarakterlanadi. Ziddiyatlilik mulohazani buzadi, bilish jarayonini qiyinlashtiradi. Tafakkurning ziddiyatsizligi talabi formal mantiqning nozidlik qonunida o’z ifodasini topadi.
- Uchinchisi istisno qonuni. Nozidlik qonuni barcha sig’ishmaydigan munosabatdagi hukmlarga ta'luqli bo’lsa uchinchisi istisno qonuni faqat zid munosabatdagi hukmlarga xosdir. U qo’yidagicha ifodalanadi: bir predmet haqidagi ikki zid fikrning biri to’g’ri ikkinchisi noto’g’ri, uchinchisi istisno bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
