Давр ҳаражатларининг хисоби

Давр ҳаражатларининг хисоби.

1. Давр ҳаражатларининг хисобини ташкил этиш ва унинг аҳамияти.

2. Давр ҳаражатларининг синтетик хисоби.


1. Давр ҳаражатларининг хисобини ташкил этиш вак унинг аҳамияти.

Давр ҳаражатлари корхона фаолиятидаги ҳаражатлар хисоби тизимида алоҳида аҳамиятга эга хисобланади. Унга бошқарув, тижорат ҳаражатлари, бошқа умумхужалик аҳамиятидаги ҳаражатлар ҳамда илмий-тадкикот ва тажриба-конструкторлик ишлари ҳаражатлари киради. Давр ҳаражатлари ишлаб чиқариш жараёни билан бевосита боғлиқ булмаганлиги, бирок корхонанинг асосий фаолияти булган махсулот сотиш билан боғлиқ булганлиги учун, бошқача килиб айтганда жараён ҳаражатлари ҳамда умумий ва маъмурий ҳаражатлар деб ҳам аталади. Бу ҳаражатлар ишлаб чиқариладиган ва сотиладиган махсулот хажмига эмас, балки хужалик фаолиятининг давомийлигига боғлиқ булади.

Давр ҳаражатлари элементига қуйидаги моддалар киради:

- бошқарув ҳаражатлари;

- сотиш ҳаражатлари;

- бошқа жараён ҳаражатлари ҳамда илмий-тадкикот ва тажриба-конструкторлик ишлари ҳаражатлари, ишлаб чиқаришни ва бошқарув тизимини ривожлантириш ҳаражатлари.

Давр ҳаражатларига: маъмурий-бошқарув ходимлари мехнатига хак тулаш ҳаражатлари ва хисобланган иш хакидан бюджетдан ташқари фондларга ажратмалар; маъмурий-бошқарув ходимларини саклаш, уларга моддий-техник ва транспорт хизмати курсатиш; бошқарув техник курилмаларини (алока, хисоблаш машинаси) саклаш ва хизмат курсатиш ҳаражатлари; умумхужалик аҳамиятидаги бино, иншоот, курилма, машина ва ускуналарни тузатиш ҳаражатлари; асосий восита ва номоддий активларнинг амортизация ажратмалари; ишлаб чиқаришда ишлатишга мулжалланмаган курилма, иншоот, биноларнинг ижара хаклари; умумхужалик аҳамиятидаги биноларни саклаш ҳаражатлари, уларни иситиш, ёритиш, тозалаш ва мухофаза қилиш ҳаражатлари кушилган холда; четки ташкилотларни бошқарув соҳасидаги хизматининг тулови; хизмат сафари ҳаражатлари; кадрларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва ишчи кучини сафарбар қилиш ҳаражатлари; илмий-тадкикот ва тажриба-конструкторлик ишлари, ихтирочилик ва рационализаторлик ҳаражатлари; махсулотни сотиш ҳаражатлари; ураш, саклаш, юклаш, реклама ҳаражатлари (бозорни тадкик этиш ва бошқа ҳаражатлар кушилган холда), янги турдаги махсулотни, цех, агрегатларни, технологияни, ишлаб чиқаришни тайёрлаш ва узлаштириш ҳаражатлари; аудиторлик хизмати, суд хизмати тулови ҳаражатлари; бозорда монопол холатга эга булган ва реестрга ёзилган корхоналар томонидан махсулот бахосини ошириш натижасида асосланмаган фойда олинганлиги учун туланадиган жарима ва пенялар; даромадни яширганлиги учун туланадиган жарима ва пенялар; банк хизмати учун туловлар; товар-моддий бойликларини қайта бахолаш натижасида куриладиган зарарлар, асосий воситалар ва бошқа мол-мулкни сотишдан куриладиган зарарлар ва бошқалар киради. Бу тур ҳаражатлари таркибида пахта тайёрлов пунктларида омборни саклаш ҳаражатлари ҳам хисобга олинади. Бу албатта, туғри эмас. Бизнингча, бу ҳаражатлар ишлаб чиқаришга хизмат курсатиш ва бошқариш ҳаражатлари таркибидан тайёрланаётган хом ашёнинг таннархига утказилиши лозим. Чунки хом ашё сакланаётган омбор ҳаражатлари бевосита хом ашёни саклаш билан боғлиқ булиб, сарфланаётган хом ашё таннархига кушилиши мақсадга мувофик булади.

Хозиpги кундаги мухим масалалаpдан яна биpи давр ҳаражатлари рентабеллигини хисоблаш масаласидир. Давр ҳаражатлари рентабеллигини аниқлаш учун соф фойдани давр ҳаражатларига булиш лозим. Бу курсаткич сарфланган 1 сумлик давр ҳаражатлари канча соф фойда келтирганлигини билдиради ва олинган маълумотлар асосида тегишли бошқарув қарорлари қабул килинади.