•d a V r n a s h r iy o t I t o s h k e n t

G'ildiraklar, pedallar va motor

Kpchilik  odamlarning 

fikricha:  inson  tafakkuri- 

ning  eng  oliy  kashfiyoti  -  

bu  ikkita  g'ildirak,  m l  va 

pedal.

Lotin tilida «veloks» so'zi «tez» de­

gan ma’noni, «pedes» so'zi«oyoq» 

degan  ma’noni  anglatib,  «velosi­

ped» so'zi «tez yuruvchilar mashi­

nasi» degan ma'noni anglatadi.

1817-yilda  nemis  pro­

fessor!  Karl  Dreys  birin­

chi  ikki  g'ildirakli  samokatni  yaratdi  va  unga  «yurish  uchun  ma- 

shina»  deb  nom  berdi.  Bu  «mashina»ning  ruli  bor  bo'lib,  u  pedalsiz 

velosiped  ko'rinishida  edi.  Dreysning  sharafiga  bu  kashfiyotni  dre- 

zina deb atadilar va bu drezina  so'zi  hanuzgacha  mavjud.  Tez ora- 

da Dreys mashinasi Buyuk Britaniyada om m aboplikka erishib,  unga 

«dendi-xorz» (ingliz tilida «dendi uchun ot») deb nom berishdi.

1839-1840-yillarda  shotlandiyalik  temirchi  Kirkpatrik  Dreysning 

kashfiyoti ni  takomillashtirdi,  ya’ni  unga  egar va  pedal  o'rnatdi.  Am ­

mo bu pedallar aylanmas,  uni faqat itarib yurgizish mumkin edi.

1862-yilda 

fransiyalik 

bola- 

lar  aravachasini  yasash  bo'yicha 

usta  Pyer Lalman  «dendi-xorz»ni 

ko'rib,  uning oldi g'ildiragiga ayla- 

nadigan  pedal  o'rnatdi  va  shun­

dan  boshlab velosiped  sanoatda 

ishlab chiqarila boshlandi.

O'sha  yillarda  oldi  g'ildiragi 

juda  katta  bo'lgan  va  uning  us­

tiga  egar  o'rnatilgan  velosiped- 

lar  juda  om malashib  ketdi.  Oldi 

va  orqa  g'ildiraklarning  katta-

«Penni-farting» sistemasidagi

 

kichikligidagi  farqi  juda  katta

velosiped

 

bo'lganligi  sababli  unga  «penni-

---

farting» deb nom berdilar (inglizlarning penni tangasi fartingga nis­

batan  ancha  katta).  Oldingi  katta g'ildirak yuqori tezlik bilan  yurish 

imkonini  berish  bilan  birga  velosipedning  turg'un  holatda  turishini 

ta ’minlay olmas edi.

1888-yilda  shotlandiyalik  Jon  Boyd  Danlop  kauchukdan  dam- 

lanadigan  shina  ixtiro  etganidan  so'ng  velosipedlar  ancha  qulay 

holatga  keldi.  Shundan  beri  odam larning  turlicha  talablari  va  qizi- 

qishlarini hisobga olgan holda velosipedning xilma-xil modellari ya­

ratilib kelinmoqda.

M a’lumki,  ixtirochilar  hech  qachon  erishilgan  yutuqlar  bilan  bir 

joyda  qotib  qolmaydilar.  1885-yilda  konstruktor  Gotlib  Daym ler 

ikki  g'ildirakli  velosipedga  ichki  yonar  dvigatelni  o'rnatdi  va  endi 

haydovchi  pedalni  aylantirishi  shart  bo'lmay  qoldi.  Transportning 

bu  yangi  turiga  m ototsikl  deb  nom  berildi  («motor»  va  «g'ildirak» 

so'zlaridan olingan) va u bir zumda katta olqishlarga sazovor bo'ldi. 

Mototsikllar  motorining  quvvati  borgan  sari  oshaverdi.  Keyinchalik 

ularning  yo'lovchi,  sportchi  va  poygachi  turlari  paydo  bo'la  bosh- 

ladi. Yoshlar uchun  kichik quvvatga ega  bo'lgan  mopedlar,  pedal­

siz m opedlar -   mokiki,  shuningdek,  yuqori qulaylikka ega bo'lgan 

egarli m opedlar -  motorollerlar o'ylab topildi.

Yuqori quvvatga ega bo'lgan mototsikl 

tezligi  150 km/soatdan oshadi

---