Bozor mexanizmining amal qilishda talab va taklif qonunlari muxim o’rin tutadi. Talab va taklif narxni shakilantiradi shu bilan birga narx talab va taklif o’rtasidagi nisbatni aniqlab beradi

KIRISH
Bozor mexanizmining amal qilishda talab va taklif qonunlari muxim o’rin tutadi.Talab va taklif narxni shakilantiradi shu bilan birga narx talab va taklif o’rtasidagi nisbatni aniqlab beradi.Bu bobda dastlab talab va taklifga narxning ta’sirini aloxida qarab chiqamiz.Keyin talab va taklif ta’sirida muvozanatlashgan narxning o’rnatilishi tushintirib beriladi.Shu o’rinda talab va taklif qonunlari ularning miqdoriga ta’sir etuvchi omillar,o’rtasidagi mutonosiblikni boyon etishga aloxida etibor beriladi.Shungdek, talabning shakillanishi va amal qilishi , unga ta’sir etuvchi omillaro’rganishda iqtisodiyot nazariyasida muxum yo’nalishlardan biriga aylangan iste’molchi xatti-xarakati nazariyasi bilan tanishib chiqamiz.Taklif – ishlab chiqaruvchilar tomonidan ishlab chiqarilgan va muayyan paytda bozorga chiqarilgan yoki keltirish mumkin bo‘lgan jami tovarlar va xizmatlar miqdoridir. Shuningdek, taklif ishlab chiqaruvchi ma’lum vaqt ichida ishlab chiqarishga qodir bo‘lgan narxning har bir darajasida bozorga sotishga chiqaradigan mahsulotlar miqdorini ko‘rsatadi. Narx o‘zgarishi bilan sotishga chiqariladigan mahsulot miqdori ham o‘zgarishi sababli talab va taklifning ham bir qator muqobil variantlari mavjud bo‘ladi. Bozordagi tovarlarning bahosi faqat talabga bog‘liq bo‘lmay taklifga ham bog‘liq bo‘ladi. Ya’ni bozordagi tovarlarning miqdori ham ma’lum darajada bahoning shakllanishiga sabab bo‘ladi. Narxning muayyan darajasida talab va taklif miqdori bir-biriga mos kelgan holat bozor muvozanati deyiladi. Taklif – bu bozorga sotish maqsadida keltirilgan yoki keltirilishi aniq bo‘lgan mahsulotlar miqdoridir. Talab bilan taklif miqdori bir-biri bilan doimo ma’lum nisbatda bo‘ladi, bu nisbatlar o‘zgarib turadi. Ba’zan talab miqdori taklif miqdoridan oshib ketib narx ko‘tarilsa, ayrim paytda taklif miqdori talab miqdoridan oshib ketib, baho pasayib ketadi. Talab miqdori bilan taklif miqdori o‘rtasidagi nisbat bir-biriga teng to‘lgan holat bozor muvozanati deyiladi.

Talab tushunchasi va uning miqdoriga ta’sir
qiluvchi omillar. Talab qonuni


Ehtiyoj kishilarning hayotiy vositalarga bo‘lgan zaruriyatini ifodalovchi ilmiy kategoriya sifatida taraqqiyotning hamma bosqichlari uchun umumiy va doimiydir. Uning bozor iqtisodiyoti sharoitidagi tarixiy ko‘rinishi talab tushunchasidir. Talab ehtiyojdan farq qilib, mustaqil iqtisodiy kategoriya sifatida amal qiladi.
Ehtiyojning faqat pul bilan ta’minlangan qismi talabga aylanadi. Demak, talab – bu pul bilan ta’minlangan ehtiyojdir. Ehtiyoj zarur miqdordagi pul bilan ta’minlanmasa, u «xohish», «istak» bo‘lib qolaveradi.
Talabning bir qator muqobil variantlari mavjud bo‘ladi, chunki narx o‘zgarishi bilan tovarning sotib olinadigan miqdori ham o‘zgaradi. SHu bog‘liqlikdan kelib chiqib, talabga quyidagicha ta’rif berish mumkin: ma’lum vaqt oralig‘ida, narxlarning mavjud darajasida iste’molchilarning tovar va xizmatlar ma’lum turlarini sotib olishga qodir bo‘lgan ehtiyoji talab deyiladi.
Talablar turlicha bo‘lib, odatda bir xil tovar yoki xizmatlarga bo‘lgan talabning ikki turi farqlanadi: yakka talab va bozor talabi. Har bir iste’molchining, ya’ni alohida shaxs, oila, korxona, firmaning tovarning shu turiga bo‘lgan talabi yakka talab deyiladi. Bir qancha iste’molchilarning shu turdagi tovar yoki xizmatga bo‘lgan talablari yig‘indisi bozor talabi deyiladi.
Yakka talab ham bozor talabi ham miqdor jihatdan aniqlanadi. Lekin bu miqdor har doim ham bir xil bo‘lib turmaydi, balki o‘zgaruvchan bo‘ladi. Talab miqdorining o‘zgarishiga bir qancha omillar ta’sir qiladi. Ularning ichida eng ko‘p ta’sir qiladigan omil narx omilidir.
Narx va sotib olinadigan tovarlar miqdori o‘rtasidagi bo‘ladigan bog‘liqlikni quyidagi jadval ma’lumotlari asosida qarab chiqamiz (1-jadval).