Bog’lovchi Reja

Bog’lovchi

Reja:

• 1 Bog’lovchilar, sof va vazifadosh bog’lovchilar.
• 2 Bog’lovchilarning vazifasiga ko’ra turlari.
• 3 Teng bog’lovchilar va ularning turlari.

Gapning uyushiq bo’laklarini va qo’shma gap tarkibidagi sodda gaplarni o’zaro bog’lash uchun xizmat qiluvchi yordamchi so’zlarga bog’lovchi deyiladi.

• Gapning uyushiq bo’laklarini va qo’shma gap tarkibidagi sodda gaplarni o’zaro bog’lash uchun xizmat qiluvchi yordamchi so’zlarga bog’lovchi deyiladi.
• Masalan: va, ammo, lekin, biroq, yo…yo, ham…ham, dam…dam, goh…goh.

Bilan ko’makchisi ba’zan uyushiq bo’laklarni bog’lab kelganda bog’lovchi vazifasini bajaradi.

• Bilan ko’makchisi ba’zan uyushiq bo’laklarni bog’lab kelganda bog’lovchi vazifasini bajaradi.
• Qalam bilan daftar oldim.
• O’zaro tobe bog’lanuvchi so’zlarni bog’lab kelganda ko’makchi vazifasini bajaradi.
• Qalam bilan yozdim.

Bog’lovchilar vazifasiga ko’ra teng va ergashtiruvchi bog’lovchilarga bo’linadi.

• Bog’lovchilar vazifasiga ko’ra teng va ergashtiruvchi bog’lovchilarga bo’linadi.
• Uyushiq bo’laklar va o’zaro teng munosabatdagi gaplarni bog’lab keluvchi bog’lovchilar teng bog’lovchilar hisoblanadi.
• Teng bog’lovchilar uyushiq bo’lak va gaplarni bog’lash bilan birga ular o’rtasidagi mazmuniy munosabatni ham ro’yobga chiqaradi.

SHunga ko’ra teng bog’lovchilar quyidagi guruhlarga bo’linadi:

• SHunga ko’ra teng bog’lovchilar quyidagi guruhlarga bo’linadi:
• Biriktiruv bog’lovchilari: va, hamda, bilan, ham.
• Zidlov bog’lovchilari: ammo, lekin, biroq, balki.
• Ayiruv bog’lovchilari: yoki, yo…yo, ham…ham, goh…goh, dam…dam,bir…bir.
• Inkor bog’lovchisi: na…na.

Bog’lovchilar ham xuddi ko’makchilar singari sof va vazifadosh turlarga bo’linadi.

• Bog’lovchilar ham xuddi ko’makchilar singari sof va vazifadosh turlarga bo’linadi.

Faqat bog’lovchi vazifasini bajaruvchi yordamchi so’zlar sof bog’lovchilar sanaladi: va, lekin, ammo, biroq kabi.

• Faqat bog’lovchi vazifasini bajaruvchi yordamchi so’zlar sof bog’lovchilar sanaladi: va, lekin, ammo, biroq kabi.
• Bir o’rinda bog’lovchi, boshqa o’rinda ko’makchi, yuklama yoki modal so’z vazifasida keluvchi yordamchilar vazifadosh bog’lovchilar sanaladi.
• Masalan: bilan ham ko’makchi, ham bog’lovchi; ham na…na ham bog’lovchi, ham yuklama; -u, -yu, -da yordamchilari ham yuklama, ham bog’lovchi; balki ham bog;lovchi, ham modal so’z vazifasini bajaradi.

Biriktiruv bog’lovchilar.

• Uyushiq bo’laklarni va uyushiq gaplarni o’zaro biriktirib keluvchi bog’lovchilar biriktiruv bog’lovchilari hisoblanadi.
• Biriktiruv bog’lovchilariga va, hamda sof bog;lovchilari, bilan ko’makchi-bog’lovchisi, -u, -yu, -da, ham yuklama-bog’lovchilari mansubdir.
• Bulardan ham bog’lovchi vazifasida takror holda qo’llaniladi.

_U (-yu) –da o’zi qo’shilayotgan so’zdan chiziqcha bilan ajratiladi,lekin uyushiq bo’laklar o’rtasida vergul qo’yilmaydi.

• _U (-yu) –da o’zi qo’shilayotgan so’zdan chiziqcha bilan ajratiladi,lekin uyushiq bo’laklar o’rtasida vergul qo’yilmaydi.
• Bu she’r menga bag’ishlangani uchungina emas, balki unda ulug’ shoirning buloq suvlaridek musaffo qalbi mavj urib turgani uchun ham sevaman.

Ayiruv bog’lovchilari.

• O’zaro bog’lanayotgan bo’lak yoki gaplardan birini boshqasidan ayirib ko’rsatuvchi bog’lovchilar ayiruv bog’lovchilari sanaladi.
• Masalan: yo…yo, goh…goh, dam…dam, bir…bir.
• Takror qo’llanuvchi ayiruv bog’lovchisi oldidan yozuvda vergul qo’yiladi.

Zidlov bog’lovchilari.

• O’zaro zidlik munosabatida bo’lgan uyushiq bo’laklar va gaplarni bir-biriga bog’lab keluvchi ammo,lekin,biroq bog’lovchilari zidlov bog’lovchilari sanaladi.

Balki so’zi ko’pincha zidlov bog’lovchisi vazifasida qo’llanadi.

• Balki so’zi ko’pincha zidlov bog’lovchisi vazifasida qo’llanadi.
• Masalan: Bu jarang-juring ovozlar uni g’ashini keltirmas, balki xayolini chalg’itib, unga orom bag’ishlardi.
• Yozuvda zidlov bog’lovchilaridan oldin vergul qo’yiladi.

Inkor bog’lovchisi.

• Uyushiq bo’lak va gaplarni inkor ma’nosini yuklagan holda bog’lovchi na…na yordamchisi inkor bog’lovchisi sanaladi.
• Bunda gapning kesimi tasdiq shakilda bo’ladi.

• Na qo’shiq, na kulgu,
• na churq etgan ovoz
• eshitiladi.
• Na kampirning, na
• Qoratoyning
• yupatishlari
• kor qildi.

Yakka va takror bog’lovchilar.

• Bog’lovchilar qo’llanishiga ko’ra yakka va takror bog’lovchilarga bo’linadi.
• Va, ammo, lekin, biroq, chunki, yo kabi bog’lovchilar yakka, yo…yo, goh…goh, dam…dam bog’lovchilari esa takror bog’lovchilar sanaladi.

Ergashtiruvchi bog’lovchilar.

• O’zaro tobe munosabatda bo’lgan gap bo’lagi va gaplarni bog’lash uchun ishlatiladigan bog’lovchilar ergashtiruvchi bog’lovchilar sanaladi.
• CHunki, ya’ni, agar, garchi singari so’zlar ergashtiruvchi bog’lovchilardir.

• Ergashtiruv-chi bog’lovchi-lar quydagi turlarga bo’linadi:

Aniqlov bog’lovchisi: ya’ni.

• Aniqlov bog’lovchisi: ya’ni.
• Sabab bog’lovchilari: chunki, negaki.
• SHart bog’lovchilari: Agar, basharti, garchi.

Misollar:

• Qo’rqoq do’st dushmandan xavflidir, chunki dushmandan ehtiyot bo’lasan, do’stga ishonasan.
• Vatanimiz poytaxtida, ya’ni Toshkentda diqqatga sazovor joylar ko’p.
• SHundaylar bo’lmasa agar dunyoda, bu qadar muhtaram bo’lmasdi ayol.